Үүлэн хөх тэнгэрт  өөрийн мөрийг  үлдээж   амьдарна гэдэг хэн хүнд заяах тавилан биш  шүү. Өвгөн буурал ах нь эцгийн үлдээсэн жимийг  өөрийнхөөрөө үргэлжлүүлж, эдүгээ залуу хойч үедээ   ариун дагшнаар нь өвлүүлэн үлдээхийн төлөө өтөл насаа умартан зүтгэж явна.  хичээж явна. Миний эцгийн, миний багш нарын хүсэл мөрөөдөл нь ийм байсан юм” хэмээн намуухан дуугаар өгүүлэх эрхэм буурал бол Монгол Улсын гавьяат нисгэгч   У.Даравгар агсны хүү, Монгол Улсын гавьяат нисгэгч Д.Пүрэвдорж  гуай.

Эрхэм буурал нисгэгчийн хувь  хүнийх нь түүхийн  эхний хуудсаас өнөөдрийг хүртэлх бүхий он  жилүүд тэр чигээрээ Иргэний нисэхийн салбар, тэр дундаа хүн тээвэр цаашлаад түүхэн хөгжлөө дагаад МИАТ хэмээх их айлын 50 жилийн алтан цадиг орших юм билээ. Тодруулбал, Пүрэвдорж гуай   хатан Туулын хөндий Буянт-Ухаагийн дэнжид дуугаа хадаан мэндэлсэн шинэ цагийн БНМАУ-ын нисгэгч нарын анхны  хүүхдүүдийн нэг.  Тэгэхээр өөрийнх нь хэлсэнчлэн  энэ л хонхорт  эхийн хэвлийгээс унаж, энэ л хонхорт тэнтэр тунтар алхан хэл, хөлд орж, энэ л хонхороос  газраас тасран уул, үүлийн завсраар аялахын эхлэлийг тавьж, энэ л хонхорт  эцгийн голомтоос өрх тусгаарлан  анхны үрийнхээ дууг сонсч,  энэ л хонхороос өвгөдөө үдэж,  энэ л хонхороос алдрын оргилд хүрсэн байх юм.  Өдгөө ч энэ л хонхортоо, мөнөөх л хамт олон дундаа Багш аа хэмээн шавь нараараа хүндлүүлсэн шигээ  аж төрж явна.

Биднийг уулзсан өдөр   МИАТ компаний гүйцэтгэх захирал Баттөр гавьяат нисгэгчээ өрөөндөө хүлээн авч уулзан хүндэтгэл үзүүлсэн юм. Тэрбээр энэ үеэр “ МИАТ хэмээх их айлаар овоглож,  “50 жилийн турш  хамт олонтойгоо мөр зэрэгцэн ажиллаж,  компанийхаа түшиг тулгуур нь байж, залуучуудад үлгэр жишээ, бахархал нь болж  байдагт нь гүнээ талархаж явдгаа илэрхийлье” хэмээснийг энд онцлон өгүүлэх ёстой болов уу.  Ингээд  эрхэм буурал нисгэгчийг “300 хүн,300 амжилт булангийнхаа зочин хойморт урьж ярилцлаа.

–  Монгол Улсад иргэний нисэхийн салбар үүсч хөгжсөний 100 жилийн ой удахгүй тохионо.

Энэ салбараар овоглогсодын цөөнгүй хувь нь үе дамжсан нисгэгчид байх нь бий. Цаг хугацааг хэмжих аваас эдүгээ дөрөв дэх үе нь орж ирж буй. Таны  хувьд  нисэхийн хонхор, Буянт-Ухаагийн дэнж дээр сүндэрлэсэн байшин бүрийн үүх түүхийн амьд гэрч.

-Өөрийнхөө түүхийг өгүүлэхийн өмнө аавынхаа тухай ярих ёстой. Миний эцэг, Монгол Улсын гавьяат нисгэгч У.Дарваан бол  Увс аймгийн  Зүүнхангай сумын уугуул. Тэрбээр   БНМАУ үндэсний нисгэгчдээ ЗХУ-д бэлтгэж эхэлсэн үеийн анхны нисгэгчдийн нэг. Иргэний агаарын тээврийн чиглэлээр  шүү дээ. Өмнө нь  цаг үеэ дагаад байлдааны  сөнөөгч онгоцны нисгэгч нарыг бэлтгэдэг байсан хэрэг.   Аав  1939 оны үед байлдааны онгоц жолоодож  явсан юм билээ. Иргэний агаарын тээвэрт 1956 оноос зүтгэн  АН-2 онгоцны нисгэгчээр  36 жил ажиллаад тэтгэвэртээ гарсан.   Гавьяат нисгэгч цолыг   1965 онд бий болгоход Д.Гунгаа гуай, миний аав хоёр  хүртсэн түүхтэй.  Аав маань ЗХУ –ын Сасовагийн нисэх хүчний дунд сургуулийг төгссөн. Би аавынхаа  төгссөн сургуульд  1967 онд элсэн орж, 1970 онд төгссөн. Их сайхан тохиолдол. Аав бид хоёртой адил түүхтэй олон нисгэгч бий.  Миний хүүхэд нас энэ л хонхорт өнгөрсөн. Унтаж байхад л онгоцны дуу гарна, сандарч босоод л гүйгээд гарахад  аавын минь жолоодсон мөнгөн цагаан хөлөг газраас тасарч байдагсан. Ирэхийг нь хүлээгээд л онгоцны дуу чагнаад л өнжинө. Миний найз нар ч ялгаагүй. Тэд ч миний адил нисгэгч нарын хүүхдүүд юм чинь. Манайх 1956 онд  доод нисэхээс Буянт-Ухаад ирж суурьшсан. Би найман настай байхдаа аавтайгаа анх нисч үзсэн. Түүнээс  хойш өөрийнхөө ирээдүйг  нисгэгчээр харах болсон. Өөр мэргэжилтэй болох тухай бодол миний тархинд орж ирээгүй.  Нисэх хүчний дунд сургуулиа төгсч  ирээд АН-2 онгоцны хоёрдугаар нисгэгчээр томилогдсон. Дараа нь АН-24 онгоцны хоёрдугаар нисгэгч, даргаар ажилласан.

-Та Боинг онгоцоор хүртэл нисч байсан шүү дээ?

Тийм.Боинг 727, Боинг 737 гээд  Монгол Улс агаарын шинэ хөлөгтэй болох бүрийд алтан жолоог нь атгах хувь надад тохиосон байдаг. Энэ бол би эртэй сайндаа биш. Үе үеийн багш нар, хамт нисч явсан баг хамт олны  минь хичээл зүтгэлийн үр дүн.  Энэ өдөр бодлын минь үзүүрт Бороохой,Ренчин багш нар маань орж ирж байна. Сүүлд Бойнг -727 онгоцны багт орж ажиллахад Баттөгс, Бат-Эрдэнэ, Батбаяр нарын чадалтай нисгэгч багш нараар ур чадварын хичээл заалгаж явлаа.   Би 1970-2009 он хүртэл  нийт 20 гаруй мянган цаг ниссэн  байна лээ. Харин 2009 оноос өнөөдрийг хүртэл  Аюулгүй ажиллагаа, чанар баталгаажуулалтын албанд мэргэжилтэн, байцаагчаар ажиллаж  байна даа.

-МИАТ компаниар та хэдэн жил овоглож явна.  Таныг ид нисч байхад  өөр нэртэй байсан  шүү дээ?

-Биднийг сургууль төгсч  ирэхэд Агаарын харилцааны газар нэртэй байсан юм. Дотроо нисэх эскадрил, ойн хөдөө аж ахуйн эскадрил гэсэн хэлтсүүдтэй байсан санагдана. Миний нас ахиж яваа болохоор  70 жилийн өмнөх үйл явдал, хаяг энэ тэрийг мартсан байна шүү.  Сүүлд бүтэц нь өөрчлөгдөж нисэх отряд гэх зэргээр нэрээ сольж байсан  удаатай.  Энэ бол хөгжлийн түүхэн хэлбэр. Ийн явсаар  1993 оноос МИАТ компаний түүх эхэлсэн гэж хэлж болно. Тэр дунд би  найман жил ИНЕГ-т ажиллаад  МИАТ компанидаа  буцаж ирсэн  хүн.

Анхны нислэг үйлдсэн чиглэлээ  та санадаг уу. Нисгэгч бүр шинэ нислэгийн замыг нээх юмсан гэж хүсдэг байх?

– Миний сэтгэлд тод үлдсэн сайхан дурсамжаасаа хуваалцая. Намайг сургууль төгсч ирээд удаагүй байхад аав маань хамтдаа нисэх саналыг тавьсан. АН-2 онгоцоор. Миний анхны томилолт орон нутгийн нислэг байсан. Хожим би мөрөөдлөө биелүүлж, Японы Осака руу шууд нислэг үйлдэх  анхны агаарын  замыг  гаргасан. Тэр өдрийг би ердөө мартдаггүй юм.

–  Та дурсамжит нэг сайхан нислэгийг энд дурдсангүй.

Аа, Афганистан руу ниссэн нислэгийг хэлж байна уу.  БНМАУ-ын  хүмүүнлэгийн тусламжийн барааг Афганистаны нийслэл Кабул хотод хүргэх нэр төртэй бөгөөд хүндтэй үүрэг манай багийнханд ногдсон юм. Би хоёрдугаар нисгэгчээр нь явсан. Дайны гал дүрэлзсэн улс орон руу гадны онгоц нислэг үйлдэнэ гэдэг эрсдэлтэй алхам байлгүй яах вэ. Туршлагатай нисгэгч онгоцны даргаар ажиллаж, ЗХУ-ын агаарын тусгай  нисэх хүчний хамгаалалт дор нислэг үйлдсэн учраас айж эмээх зүйл гараагүй. Тэгээд  ч би чинь шийдвэр гаргах түвшний нисгэгч бус хоёрдугаар нисгэгч тул  айж эмээхийг мэдэхгүй л харайлгаж явсан хэрэг.

-Та 70 жилийн амьдралаа Монголын агаарын тээврийн сал­барт зориулжээ. Таныг ажил­лах хугацаанд энэ сал­барын хөгжил дэвшилд хэр ахиц гарсан бэ?

-1990 оноос өмнө төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн зарчимд захирагдаж ажилладаг байлаа. АН-24 онгоцоор төчнөөн хүн тээвэрлэнэ, төдөн газар руу нислэг үйлдэнэ гээд бүх зүйлийг нарийн төлөвлөдөг байсан. 1980-аад оноос хойш ТУ-154 онгоцоор нислэг үйлддэг боллоо. Жил ирэх тусам агаарын зам өргөжиж, ахиц дэвшил гарч, гадаад руу олон нислэг үйлддэг болсон. 1990 оноос хойш барууны загваруудыг оруулж ирлээ. Тухайлбал, Боинг-727 онгоц авч ашиглалаа. Боинг-737, Боинг-767  онгоцыг авч ашиглаж, техник, технологийн хувьд хувсал гарлаа. Сүүлийн үеийн залуус ч их өндөр боловсрол эзэмшиж ирж байна. Заавар журмууд англи хэл дээр гардаг боллоо. Үүнийг дагаад хэл сурах шаардлага ч тулгарсан. Одоо манай улсын ашиглаж байгаа онгоцууд цаг агаарын хүнд нөхцөлд хаана ч саатаад байхааргүй хүчин чадал сайтай болсон. Гадаадын олон онгоц манай улсын дээгүүр нисэж өнгөрдөг боллоо. Агаарын зам ч их өргөжиж байна. Гаднын онгоцууд нисэж өнгөрөхдөө манай улсад зам ашигласны татвар төлж, тэр хэрээр эдийн засагт тус нэмэр болж байгаа шүү дээ.

Агаарын техникийн баазад л гэхэд гадаадын онгоцууд ирж засвар үйлчилгээ хийлгэж байна. Мэргэжлийн боловсон хүчин ч их сайтай болсон. Ирэх жил сүүлийн үеийн загвар болох Боинг-787 онгоц оруулж ирэхээр төлөвлөж байна. Би өөрийнхөө ажиллаж буй салбарыг хурдацтай хөгжиж байна гэж боддог. Залуу байсан бол ирэх онд авчрах Боинг-787 онгоцны бүхээгт сууж үзмээр санагдаж байна шүү. Гэхдээ нэг байгууллагад 50 жил ажиллана гэдэг бас бахархал юм даа. Нас 70 гарлаа, өөрийн эрхгүй ядарч байна. Тиймээс гавьяаныхаа амрал­тад гаръя л гэж боддог болсон.

-Хөгжихийн хэрээр нэмж судлах зүйл нэмэгдэнэ биз. Та англи хэлийг хэр сурсан бэ?

-Тэгэлгүй яахав. Ялангуяа техник, технологийн салбар хурдацтай хөгжиж байна. Тэр хэрээр тархиа цэнэглэх шаардлага тулгардаг. Цаг үеэсээ хоцрохгүйн тулд англи хэлийг суралгүй яахав. Сүүлийн үеийн техник хэрэгслийн зааварчилгаа ихэнхдээ л англи хэлээр байдаг болсон. Суралцсаны үр дүнд боломжийн сайн ажиллана шүү дээ. Нислэг үйлдэнэ гэдэг багийн хөдөлмөр байдаг. Онгоцоо нислэгт бэлтгэх, тохиолдож болзошгүй эрсдлийг тооцоолох гээд шат шатандаа хариуцлага хүлээж ажилладаг. Дан ганц нисгэгч бүгдийг хийнэ гэж байхгүй шүү дээ. Миний сайн сайхан яваа бол хамт олны маань ач гавьяа.

-Та Афганистан руу энхийг сахиулагчдад бараа хүргэх анхны нислэгийг үйлдсэн гэсэн. Дайны бүс нутагт газардахад амаргүй байсан уу ?

-Монгол Улсын гавьяат нисгэгч Д.Чодин гэж миний багш байлаа. Би тэр багштайгаа хамт Афганистан руу нислэг үйлдсэн юм. Харин буцаж ирэхэдээ дайнаас болж өнчирсөн 30-аад хүүхэд авчирч байсан. Нэлээд хэдэн хүний бүрэлдэхүүнтэй баг ниссэн. Дайны бүс нутаг хэдий ч тэгтлээ түгшиж байгаагүй. Би хоёрдугаар нисгэгчээр явсан болохоор багшийнхаа заавар зөвлөгөөг л дагаж аюулгүй байдлыг хангаж газардсан.

-Та хэр олон шавьтай вэ. Залуу үеийнхэндээ юу гэж захидаг вэ?

-АН-2 онгоцны дарга байхдаа хэд хэдэн шавь төрүүлсэн. Цөөнгүй шавьтай болсон. Одоо нэг шавьтайгаа хамт ажиллаж байна. Монгол Улсын гавьяат нисгэгч Боинг-767 онгоцны дарга, багш нисгэгч Мөнх-Очир бол миний шавь л даа. Би шавь нартаа “Мэргэжилдээ үнэнч бай” гэж захидаг. Сургуульд сурсан мэдлэг, чадвараа дайчилж ажиллах хэрэгтэй. Нислэг үйлдэнэ гэдэг хүний амь хариуцсан хариуцлагатай ажил учраас байнга суралцаж байх шаардлагатай. Тиймээс манай байгууллага жил бүр нисгэгчдээ гадаадад хоёр удаа мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамруулдаг. Зорчигч нараа аюул осолгүй зорьсон газар нь хүргэх нь нисгэгчийн үүрэг шүү дээ.

-Та хэдэн онд гавьяат нисгэгч цол хүртэж байв. Гавьяат нисгэгчийн тэмдэг  цолыг  энгэртээ зүүлгэх мөчид юу бодогдож байсан бэ?

-Би 1999 онд гавьяат нисгэгч болж байлаа. Манай нэг ажилтан “Танд маргааш гавьяат нисгэгч цол өгөх гэж байна” гэж хэллээ. Би тухайн үед баярлахаасаа илүү ингээд өгчихдөг юм байх даа гэж гайхаж байсан юм. Гавьяатын тэмдэг энгэртээ зүүлгэж байхдаа эмээж зогссон доо. Ерөнхийлөгчтэй гар барьсандаа сүрдсэн гэх үү дээ. Энэ том шагналыг дааж явах том үүрэг хариуцлага оногдлоо л гэж бодсон. Би Н.Багабанди гуайг Ерөнхийлөгч байхад Арабын орнууд руу явахад нь онгоцны нисгэгчээр явж байлаа. Тэр үед ойроос хараад л өнгөрсөн. Харин дараа нь шагнал гардахдаа нүүр тулаад эмээж байсан шүү.