Сошиалд олон дүр бий, ялангуяа фэйсбүүкт. Тэнд бизнесмэн, улстөрч, тамирчин, дуучин, жүжигчин, тогооч, эмч, багш, барилгачин, загвар өмсөгчөөс эхлээд энгийн нэгнийг илтгэх янз бүрийн дүр төрх, зан характер бүхий үзэл бодол, байр суурь, бусдыгаа уриалан дуудсан агуулга бүхий мэдээлэл өдөр бүр орж, цаг, минут тутамд шинэчлэгдэж байдаг. Инээсэн, баярласан, гайхширсан, үлгэрлэсэн нэгэн байхад ундууцсан, бухимдсан, уур эгдүүцлээ илэрхийлсэн бүр үзэл бодлоо тулгах харизмтай ч хааяа таарна. Хэн нэгнээс тусламж гуйсан, “аврал” эрсэн мэдээлэл ордгийг, хэнэггүй өрөвч зангаасаа болж бусдад хулхидуулсан сэтгэгдэл хөвөрдөг, хаа нэгтээ явдгийг эс тооцвол манай нийгмийн уур амьсгал ямар төвшинд явааг, нийт массын хандлага хаашаа чиглэж буйг “Нүүр ном” хэмээх монгол орчуулгатай фэйсбүүкээс бүхэлд нь тольдож болохоор.

Хүнийг, хүмүүний амьдралыг цахим орчинд бичсэн сэтгэгдэл, илэрхийлсэн байр сууриар нь шууд дэнсэлж боломгүй ч тэдгээрийн дундаас нэгэн эрхмийг зориуд онцолж, нийтлэлийнхээ гол дүрээр сонгосон нь гэрэл зурагчин Э.Идэрбат. Цахим орчин дахь хэрэглээ нь түүнийг бусдын адил энгийн нэгэн хэрэглэгч мэт харагдуулж болох юм. Харин оруулж, нийтэлж байгаа сэдэв нь тэс ондоо, тэр дундаа Монголд цорын ганц гэж хэлэх шалтгаантай учраас гол дүрээр сонгосон хэрэг.
Тэрээр улстөрчид шиг бусдад таалагдах, оноо цуглуулах агуулга бүхий постер бэлтгэж түгээдэггүй, түгээлгэдэггүй бас тууз хайчилснаа саймширч нийтэлдэггүй. Урлаг соёлынхон, бизнесмэнүүд, олны танил эрхмүүд шиг ухаантай афоризм бичиж сургамжилдаггүй. Эмч, багш нарын адил төр, засагтаа туниж, хараан зүхдэггүй, гомдолдоггүй. Түүний сонирхол гэрэл зурагчин, нийтэлдэг зүйлийн сэдэв агуулга ердөө л ШУВУУ. Магадгүй шувуу гэхээр заримынх нь ой тоонд жигтэй хийгээд хачирхалтай бууж болох. Тэгэх нь ч аргагүй болов уу. Цагаан гэхээсээ сөрөг талын мэдээлэл жингийн туухайнд давамгайлж, овжин сүүхээтэй нэгний “тодрох” тайз, улстөрчдийн оноо цуглуулах индэр нь цахим орчин хэдийнэ болчихсон энэ үед тэрээр өөрийн сонирхол, хоббиндоо тулгуурлаж буулгасан гэрэл зургаа бусдын адил нийтэлж, түгээдэг. Сонирхолтой нь, түүний оруулсан зураг бүр сошиал хэрэглэгчдэд эерэг энерги түгээхийн сацуу давхар мэдээлэл өгдөг.

Зураглаач мэргэжилтэй түүний хувьд гэрэл зургийн төрлөөр дагнаад нэгэн аравныг үджээ. “Зураг авах миний байнгын ажил биш. Хобби маягаар авдаг. 2007 оноос зураг авч эхэлсэн. Энэ хугацаанд төрөл бүрийн сэдэв, агуулгын хүрээнд зураг авчээ. Нэг өдөр буулгасан бүх зургаа эргэн харж, өөртөө дүгнэлт хийсэн. Олон ч тооны зураг авлаа. Зураг авах чадварын хувьд ямар хэмжээнд дээшилсэн байна. Авсан зураг нь хэр сонирхолтой байна гэх зэргээр. Гэвч тодорхой сэдвийн хүрээнд дагнаж авахгүй бол таарсан, харсан болгоноо аваад байвал болохгүй юм байна гэж бодсон. Энэ үед “Хүрээлэн” төслийнхөнтэй зурганд явах завшаан тохиосон юм” хэмээн Э.Идэрбат ярилаа.
2016 оны намар “Хүрээлэн” төслийнхөнтэй хамт орон нутгийн зорьсон тэрээр замд таарсан хэд хэдэн ан амьтны зураг даржээ. Хотод ирснийхээ дараа тэдгээр зургаа харж суухдаа шувууны гэрэл зураг буулгах нь илүү сонирхолтой санагдсан. Байгаль руу чиглэсэн, хувь хүний аж байдалтай холбоотой зураг авах нь тогтсон жишиг байж болох ч дан ганц шувуугаар дагнах нь хөдөлгөөнтэй, дотроо олон төрөл зүйлтэй, авчихлаа одоо боллоо гэсэн “дүрэм”-д хөтлөгдөхгүй учир түүний хоббиг улам өдөөсөн нь тэр. “Шувуу бол зургийг нь дараад байхад дуусахааргүй мөнхийн хөдөлгүүр шиг амьтан. Олон төрлийн гоёмсог өнгийг өөртөө шингээснээс гадна зургийг буулгаж чадвал амьдралын янз бүрийн дүр төрх, зан характер харуулдаг” гэдгийг тэрээр тодотгосон юм.
Монголд төдийлөн хөгжөөгүй болохоос зөвхөн шувуугаар дагнаж зураг авдаг төрөл дэлхийд жин дарахуйц салбарт тооцогддог гэдэг. Түүнийг тойрсон аялал жуулчлалыг хөгжүүлж, төсөвтөө багагүй мөнгө төвлөрүүлдэг орон ч цөөнгүй. Харин Э.Идэрбатын дурандаа буулгасан хамгийн анхны шувуу нь шивэр энхэт бялзуухай. Нийслэлд түгээмэл байдаг эл шувууг бид болжмортой андуурах нь бий. Биеэр ойролцоо ч нарийн ажиглаад харахад тэс ондоо гэсэн үг. Анзаарсан бол “Ууртай шувуу” хүүхэлдэйн кинонд гардаг шиг өвөрцөм төрхтэй. Намар Сибирээс манайх руу нүүдэллэж ирдэг. Хотын төвийн жимсний моднуудад бөөнөөрөө цугладаг аж.

Манай оронд нутагшдаг шувуудын олонхи нь нүүдлийнх учраас хүйтрэхээс өмнө яваад өгдөг юм байна. Өвөл зунгүй суурин байдаг нь цөөн гэсэн үг. Харин өвлийн улиралд манайд ирдэг нь шивэр эхнэт бялзуухай учир энэ төрөлд эргэж буцалтгүй орохоор шулуудсан түүний дуранд анхны агшин болж буусан нь энэ. Э.Идэрбатын хэлснээр шувууны зураг авахдаа мэргэжлийн хүмүүсийг судалж, тэдэнтэй холбогдсоноор дараагийнхаа эрэлд гардаг байна. Мөн фэйсбүүкэд үүсгэсэн “Шувуу сонирхогчдын групп”-ын гишүүнээр элссэн нь хоббигоо хөгжүүлэх, энэ талын мэдлэгээ баяжуулахад дөхөм болжээ.
Хотын бидний ой тоонд тогтсон шувууг нэрлэ гэвэл шаазгай, хэрээ, тагтаа, болжмор зэргээр гарын арван хуруунд багтахаар цөөхөн тоо хэлнэ. Харин Э.Идэрбатын дуранд бидний мэддэг атлаа мэддэггүй, мэдэхгүй өнгөрөөдөг, тэгсэн мөртлөө гэрэл зурагт буулгасных нь дараа гоё сайхныг гайхан бишрэх төрөл зүйлийн шувуу хотын хаа нэгтээгээс буусан нь бий. “Нэг яваад ирэхээр аяндаа мэддэг болно. Мэдээлэл их чухал” гэж ярих тэрээр мандир уранхажин нугасны зургийг хамгийн их хүч хөдөлмөр гаргаж авчээ.
Өөрөө ч шувуунд анх “дурласан” цагаасаа хамгийн их сонирхож авахыг хамгийн их хүссэн шувуу нь мандар уранхажин нугас. Өнгөлөг мөртлөө нэрэндээ таарсан уран хэлбэртэй нь түүнийг ийн татахад хүргэсэн ч байж мэдэх. “Монголын шувууд амьдарч байгаа орчноо дагаад ч тэр үү ихэнхдээ бор бараан өнгөтэй байдаг. Өнгөлөг байх нь ховор. Тэр нугас бол өөр. Тэр шувууг Монголд бүр Улаанбаатарт байдгийг мэдээд аль болох гоё авчих юмсан гээд зунжингаа араас нь хөөцөлдсөн. Нэг удаа таарсан ч арын фоноос эхлээд зургийн чанар миний санаанд нийцээгүй. Тиймээс дараагийн боломжийг хүлээсэн. Ингэж явсаар энэ хавар Сонгинд “Монголика” нэртэй амралтын газрын ойр орчимд ирчихсэн байгаа тухай сураг сонссон. Аппарат дурангаа үүрээд л гарсан. Очиход гол бүрэн гэсээгүй дийлэнх хэсгээрээ мөстэй байсан. Нугаснууд нь мөсөн доогуур орчихоод гарч ирэхгүй. Мөстэй хэсгээр нь очоод авах гэхээр үргэж нисчих гээд хүндхэн байдалтай нүүр тулсан. Гарсан боломжийг ашиглах гэж хоёр ч удаа очсон юм. Нэг нь болоогүй” хэмээн Э.Идэрбат ярив.
Харин гурав дахь удаагаа очиж, зорьж ирсэн “зочин”-оо хайгаад явж байх үеэр эр, эм хоёр нугастай таарчээ. Энэ үед “Олдсон ганц боломжийг алдаж болохгүй шүү” гэсэн бодол тээсэн Э.Идэрбатад хүссэн зургаа буулгахад тулгарсан хамгийн эхний бэрхшээл нь хэтэрхий хол зайтай байж таарчээ. Тиймээс аль болох чимээ гаргахгүйгээр дөхжээ. Хэрвээ ямар нэгэн чимээ гаргачихвал ийм боломж дахин тохиохгүй болохыг гадарласан түүнд үүнээс өөр сонголт байгаагүй хэрэг. Хавар болоод ч тэр үү голын эрэг дагуух шавар, шалбаагтай бут сөөг дундуур бараг л дайсныхаа нуувч руу гэтэж байгаа байлдагч шиг гэтэж явсаар 15 метр хэртэй ойртож хүссэн агшнаа буулгажээ. Шувуу гэдэг сонор сэрэмж алдахгүй зөн совинтой хойно довны араас дуугарах аппаратны дуугаар танихгүй эрхмийг анзаарсан төдийд нисч оджээ. Энэ бол зөвхөн нэг агшин буулгасан үед болсон үйл явдал гэдгийг тодотгох хэрэгтэй.

Түүнийг анх зураг авч байхад Монгол Улсад бүртгэлтэй шувууны тоо 496 орчим байжээ. Харин жил ирэх тутам шинэ төрөл зүйл нэмэгддэг учраас одоогийн байдлаар 500 гаруй гаруй болсон гэнэ. “Хүмүүс анхандаа шувууны зураг харчихаад буруу төсөөлөл буудаг юм билээ. Очоод л тэр шувууг авчих юм шиг. Гэхдээ тийм биш. Шувууг аль болох тайван байдалтай байхад дэргэдээс нь авах хэцүү, ажиллагаатай. Айдасгүй шувуу гэж байдаг бол амар. Гэхдээ шувууны зургийг аль болох ойроос авч байж агшин гарна. Хэдий сайн дуран, аппарат хэрэгсэлтэй байлаа гэхэд холоос авбал сэтгэлд нийцсэн зураг гарахгүй. Зарим хүн боддог байх. Айхтар том дурангаар татаад авчихана гэж. Ямар ч том дурантай байсан шувуундаа ойртох нь чухал. Шувууны зургийг том дурангаар холоос авбал сайн агшин гарахгүй. Техник талаасаа ч. Яагаад гэвэл хол байх тусмаа зэрэглээ ордог” гэдгийг тэрээр онцлов.
Үргэлжлүүлэн “Шувуунд ойртохын тулд ямар ч нөхцөл байдалд бэлэн байх ёстой. Манай орны олонх шувуу намагтай орчинд байдаг. Ус туулна, заавал шавар, шавхайтай зууралдана. Нэгэнт өмнө тавьсан зорилго болохоор иймэрхүү юмнаас шантарч болохгүй. Мэдээж өөрийнхөө аюулгүй байдлыг хангах ёстой. Аюултай биш бол шавар, шавхайтай зууралдана уу, ус нь хүйтэн байна уу хамаагүй. Мөнгө санхүүгийн асуудал гарахгүй бол хол явах тусам олон шувууны зураг авна. Гэхдээ үндсэн ажил биш хоббигоороо явдаг. Одоогоор Булган, Өвөрхангай, Хэнтий, Төв аймгаар явж сонирхолтой, содон шувууны зураг авсан байна. Шинэ төрлийн шувууны зураг авахаар ямар ангиллынх гэдгийг мэдэх шаардлага гарна. Тэр талын мэдээллийг цуглуулна. Мэргэжлийн хүмүүстэй зайлшгүй холбогдох шаардлагатай. Тиймээс Монгол Улсад албан ёсоор бүртгэгдсэн шувуудын мэдээлэл бүхий номтой болсон” хэмээх Э.Идэрбат өдгөө 160 гаруй төрөл зүйлийн шувууны зураг буулгаж архивлажээ.
Дан ганц шувууны зураг оруулаад зогсохгүй монгол нэр, шинжлэх ухааны нэршил, авсан он, сар, өдрийг шигтгэдэг нь түүний бүтээлийн салшгүй нэг хэсэг. Гэхдээ зургийг нь авсан шувуу болгонд бүх талын мэдээллийг оруулдаг гэвэл өрөөсгөл. Ховордсон, улаан номд бүртгэлтэй шувуутай таарч, зургийг нь нийтэлсэн тохиолдолд байршлыг нь бичихгүй орхидог. Хэрэвзээ хаана байгааг нь дурдчихвал хэн нэгэн нь очоод буруугаар ашиглачих нь гэж болгоомжилсондоо тэр. Мэдээлэл өгөхөөс гадна хамгаалж байгаа хэрэг. Шинэ содон, ховор зүйлийн араас хошуурдаг муу талтай манайханд энэ зэргийн цензур тогтоох нь мэдээж зүйн хэрэг болов уу.

Өөрийг нь ажиглаж байгааг мэдээгүй, айж бэргээгүй үедээ шувуу маш сонирхолтой амьтан аж. Энэ нь янз бүрийн зан характер, амьдралын онцлогийг илэрхийлдэгтэй нь холбоотой. Жишээ нь, Өвөрхангай аймгийн Элсэн тасархайтай ойрхон Тахилт нууранд Э.Идэрбат зураг авч явжээ. Өнгөрсөн зургадугаар сарын эхээр. Тахилт нуурын орчмоор маш их махчин шувуу эргэлддэг болоод ч тэр үү халзан түнжүүр дөрвөн дэгдээхийгээ дагуулаад явж байхад дээгүүр нь нисч байсан элээ нэгийг нь шүүрээд явчихаж. Энэ үед тэрээр бүх хэрэгслээ хураачихсан байсан болохоор зураг дарч чадаагүй гэнэ. “Уг нь элээг ямар нэгэн ан хийдэггүй. Ихэвчлэн өвдөл, цөвдлөөр хооллодог гэж бодож байлаа. Магадгүй тэр хавийн элээ шүүрдэг байж магадгүй. Хараад хоцорсон доо. Эх нь яаж ч чадахгүй нэг орилоод, далавчаа дэвээд үлдсэн” гэж ярих Э.Идэрбат зураг авч явах хугацаандаа энэ салбарынханд нэгэн нээлт хийж өгсөн удаатай.
Тэр нь мандир уранхажин нугасыг Монголд ирсэн үедээ үржилд ордог гэдгийг олж мэдсэн тухай. Уг нь манай мэргэжлийнхэн тэр тухай яг тогтоогоогүй юм билээ. Таамаг төдий л байж. Зургаар баталгаажуулсан юм байхгүй болохоор. Үүнийг нь Э.Идэрбат огт мэдэхгүй байхдаа зунжингаа араас нь хөөцөлдсөн мандир уранхажин нугасыг дэгдээхийгээ дагуулчихсан явж байгаатай таарч, зургийг нь дурандаа буулгажээ. Түүний зургийг харсан мэргэжлийн хүмүүс өөрсдийнх нь дэвшүүлсэн онолыг баталсан зураг болсныг сүүлд дуулгасан байна.
“Хэрвээ тэрийг мэдсэн бол илүү их зураг авах байсан. Дэгдээхий дагуулж яваа шувуу хүнтэй таарахаараа үр төлөө бултуулаад өөрийнхөө зүгт анхаарлыг нь хандуулдаг сэтгэхүйтэй. Дэгдээхийг нь авах уу, өөрийг нь авах уу гэсэн сонголттой байсан. Ер нь нэгэнт зорьж авсан зургаа хадлагаад хав дараад байхыг хүсээгүй. Хүмүүст мэдээлэл хүргэх, түүгээрээ дамжуулан Монгол оронд, Улаанбаатар хотод ийм шувуу байдаг юм шүү” хэмээн эгэл хэрнээ даруухан хариулах Э.Идэрбат дараагийн зургандаа явах цаг нь хэдийнэ болжээ. Энэ удаад тэрээр Горхи-Тэрэлжийг зорьж ээлжит “зочин”-оо бүртгэлжүүлэх юм. Ийн хөөрөлдсөөр бидний яриа өндөрлөх тийшээ хандав.
Яагаад ч юм түүнтэй ярилцаж суух зуур “Энерги Урлаач” гэсэн тодотгол төрсөн юм. Гоё сайхан уран зураг эсвэл ямар нэгэн торгон агшинг харахаараа хүний сэтгэлд өөрийн эрхгүй жигтэй мэдрэмж төрдөг. Хэн нэгний тэдгээр бүтээл, агшнаас тайвшрал олох нэгэн ч бий. Үүн шиг Э.Идэрбат шувуугаар дамжуулан сошиал орчинд энерги урлаж байна. Бүр тархинд нь сийлж байна. Тэр цүнхээ үүрээд гарч одов. Удахгүй хотын хаа нэгтэйгээс Улаанбаатарын нэгээхэн хэсэг болсон “оршин суугчид”-ын содон, сонирхолтой зураг түүний фэйсбүүкт тавигдана.