Уул уурхайн болон үндэсний томоохон компаниудын худалдан авалтад  ЖДҮҮ эрхлэгчдийн бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх боломж уулзалт хэлэлцүүлэг болж томоохон уул уурхай болон ЖДҮҮ эрхлэгчид өөрт тулгарч буй асуудал, бэрхшээл, хоорондын харилцан хамтын ажиллагаа, нэн тэргүүнд шийдвэрлэх зүйлс зэрэг асуудлаар өөр өөрсдийн байр суурь, гарц гаргалгааг ярилаа. Төрийн худалдан авалтын мэдээллээс харахад 2020 онд 332.2 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдэж байсан бол цар тахал,  хөл хорио, сургууль цэцэрлэгийн үйл ажиллагааны тасалдлын улмаас 2021 онд 211.7 тэрбум болж буурчээ. Үүнээс  бичиг хэргийн зардал-31,3 хувь, хүнсний бүтээгдэхүүний нийлүүлэт-43,7 хувь тус тус буурсан байна. Харин 2020 онд дотоодын үйлдвэрээс төсвийн хөрөнгөөр худалдан авсан бараа, бүтээгдэхүүний үнийн дүн өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 74,5 хувиар өсчээ. Түүнчлэн эм био бэлдмэл, ноос ноолууран нэхмэл, сүлжмэл болон эсгий, эсгий бүтээгдэхүүний бүлгээс бусад 12 бүлгийн бараа бүтээгдэхүүний худалдан авалт дунджаар 2.4 дахин өссөн байна. Дотоодын үйлдвэрээс худалдан авах чанар стандартын шаардлага хангасан, тохирлын баталгаатай барааны жагсаалтад 2019 онд шинээр нэмэгдсэн хуванцар болон химийн бүтээгдэхүүн, машин тоног төхөөрөмж, сэлбэг эд ангийн бүлэгт багтах 20 гаруй нэр төрлийн бараа, бүтээгдэхүүнийг худалдан авсан нь эдгээр бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд төрийн худалдан авалт бодитой дэмжлэг болж гэж харагдаж байна.   Зөвлөгөөний үеэр үйлдвэр үйлчилгээ эрхлэгчид ба худалдан авагч комданиудын зарим нэг төлөөлөлтэй уулзаж байр суурийг нь тодруулсан юм.

Оёдлын салбарын нэгдсэн мэргэжлийн холбооны ерөнхийлөгч Ч.Энхзаяа: Хөдөлмөр хамгааллын хувцасны зөвхөн хоёр  хувийг л дотоодоосоо хангадаг

Том, жижиг гэлтгүй уул уурхайн компаниуд дотоодын үйлдвэр үйлчилгээ эрхлэгчдээсээ хөдөлмөр хамгааллын хувцсаа худалдаж авдаг. Жил ирэх тусам энэ чиглэлийн хувцасны үйлдвэрлэл, нийлүүлэлт, хэрэгцээ өсч байгаа. 2019 оны мэдээгээр 102.2 мянган ширхэг хувцас төрийн бус худалдан авалтаар нэгдэж нийлүүлэгдсэн байна. Ковид цар тахлын үед болон түүний дараах байдлыг харахад манай хөдөлмөр хамгааллынхувцасны үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн  үйл ажиллагаа энэ үеийн эдийн засгийн хямралд хамгийн бага өртсөн гэж харж байна. Уул уурхай, барилга гээд томоохон салбарын хувцас, хэрэглэл хэрэглэдэг ААН-үүдийн хүний нөөц хомсдсон, ковид цар тахлын нөлөөнөөс болж тоо хэмжээ буурсан статистик тоо гарсан. Дотоодын уул уурхайн компаниуд дотоод үйлдвэрлэгч нараас авах сонирхол ихтэй. Харин гадны хөрөнгө оруулалттай, лицензтэй компаниудын хувьд тоо хэмжээ ихээр худалдан авдаг ч судалгаанаас үзэхэд аваргүй байх сонирхол, дүр зураг ажиглагддаг. Ер нь оёдлын салбар хөнгөн үйлдвэрийн салбарынхаа 41 хувийг эзэлдэг буюу 15 мянга 480 хүн ажилладаг. Бүртгэлтэй 1561 ААН, 1900 хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч байдаг. Үүнээс 52 хувь нь тогтвортой үйл ажиллагаа явуулдагаас 20 хувь нь хөдөлмөр хамгааллын хувцас үйлдвэрлэж байна. Хөдөлмөр хамгааллын хувцасны зөвхөн хоёр  хувийг л дотоодоосоо хангадаг. Харин 89 хувь нь БНХАУ-аас үлдсэн хувь Турк, Герман, Солонгосоос орж ирдэг. Сүүлийн үед гарцаа нэмэгдүүлэх зорилгоор үйлдвэрүүд маань нэгдэж кластераар ажиллах төлөвлөгөө гаргаж эхнээсээ ажил хэрэг болгоод явж байна. Жилээс жилд хөдөлмөр хамгааллын хувцасны үйлдвэрлэлийн гарц нэмэгдэж байгаа, илүү их нэмэгдүүлэх боломж ч байгаа. Гадны хөрөнгө оруулалттай уурхайнуудын дотоодод  хөрөнгө оруулалт хийн худалдан авах боломжийг ихэсгэх тал дээр төрөөс анхаарч санамж бичиг, харицлагын гэрээг нэмэгдүүлж өгвөл сайн байна гэсэн бодолтой байгаа. Тэр нөхцөлд дотоодын үйлдвэрүүд маань бүрэн хангах боломжтой.

Бэст шөүс ХХК-ийн захирал Б.Түвдэннням:  Монголчууд маань юм хийж чаддаг болсон гэдгийг энд онцолж хэлэх ёстой

Ийм арга хэмжээ зохиогдож, түүнд оролцож байгаадаа их баяртай байна. Тодорхой үр дүн гарах байх гэдэгт итгэлтэй байна. Төрийн өмчит компаниуд нэг үеэ бодвол дотоодын худалдан авалтыг их сайн хийж байгаа. Энийг хэлэх нь зүйтэй гэж бодож байна. Манай компанийн хувьд  гаруй ажилтантай, өдөрт олон улсын стандартад нийцсэн, ISO9000 болон ISO45000 стандартад нийцсэн 250-350 хос гутал үйлдвэрлэж байна. Түүнчлэн хөдөлмөр хамгааллын стандартыг 100 хувь хангасан механик  лабораторитой. Түүхий эд болох арьс ширээ 100 хувь дотоодоосоо авдаг. Монголчууд маань юм хийж чаддаг болсон гэдгийг энд онцолж хэлэх ёстой. Арьс боловсруулах үйлдвэрийн хувьд дэлхийн стандартад нийцсэн бүтээгдэхүүн гаргаж байгаа, дандаа харлуулж болохгүй. Хөдөлмөр хамгааллын гутал хийхэд тохирсон сайн чанарын арьс үйлдвэрлэж байгаа нь үнэхээр сайшаалтай. Манайх Мон-Ирээдүй, Дархан нэхий, Дархан минж зэрэг компаниас арьс ширэн бүтээгдэхүүнүүдээ авч байна. Бид хүний амь настай холбоотой бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа учраас маш их хариуцлагатай байх ёстой. Тийм болохоор өөрсдөө механик долоон лабораторийг оруулж ирэн бүх бүтээгдэхүүнээ шинжлэн, размер болгон дээр дээж авч яг стандартын шаардлага хангаж байна уу гэдгийг давхар  үзэж байж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлдэг. Тэгэхээр уул уурхайн болон бусад компаниуд монгол үйлдвэрлэгчиддээ итгээсэй гэж хүсч байна. Бид олон улсын стандартын  шаардлагад нийцсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа.

Эрдэнэт үйлдвэр ТӨҮГ-ын Хөрөнгө оруулалт, Худалдан авах ажиллагааны бодлогын газрын дарга Б.Бямбадагва: Том,  жижиг,  дунд аж ахуйн  нэгжүүдийг бүгдийг нь хамруулах зорилгоор тендер шалгаруулалтуудыг зохион байгуулаад явж  байна

 Эрдэнэт үлйдвэр ТӨҮГ-ийн худалдан авах ажиллагаа бол  төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа бүтээгдэхүүнээ худалдан авах хуулийн хүрээнд 100 хувь цахим системд байршаад явж байгаа. Эрдэнэт үйлдвэрийн бодлого бол худалдан авах ажиллагаанд  нээлттэй ил тод өрсөлдөхүйц зарчмийг бүрэн баримтлан ажилладаг. Ялангуяа нийт худалдан авалтын 90 орчим хувийг дотоодын аж ахуй нэгжүүдэд зарладаг. Том,  жижиг,  дунд аж ахуйн  нэгжүүдийг бүгдийг нь хамруулах зорилгоор тендер шалгаруулалтуудыг зохион байгуулаад явж  байна. 2020 оны байдлаар  6000 орчим дотоодын аж ахуй нэгжүүд тендер шалгаруулалтанд өрсөлдөж байсан бол 2021 онд 4500 болж буурсан байна, 2022 оны эхний хагас таван сарын байдлаар 1600 орчим  аж ахуй нэг тендерт бүртгүүлсэн. Энэ нь Ковид 19-ын халдварын нөлөөлөл, хил гаалийн тодорхой хэмжээнд үүссэн хүндрэлүүдтэй холбоотой байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэгчид болон дотоодын үйлвэрлэгчдээ бид дэмжих чиглэлрүү худалдан авалтын үндсэн зорилго чиглэж байгаа. Гэхдээ уул уурхайн үйлдвэрлэл гэдэг бол өөрөө онцлог. Олборлох,  боловсруулах,  баяжуулах чиглэлийн ийм үйл ажиллагаа явагддаг учир энд нарийн химийн бодис, тоног төхөөрөмжүүд Монгол улсад үйлдвэрлэгдэхгүй байгаа. Энийг бид тендер шалгаруулалтын зарчмаар импортоор,  гаднаас томоохон үйлдвэрлэгчдийн үйлдвэрлэсэн  бараа бүтээгдэхүүнээс авч байгаа. Жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийн хувьд Эрдэнэт үйлдвэр маш том бодлого барьж дэмжиж ажилладаг. Жилдээ 3-6 тэрбум төгрөгийн худалдан авалтын гэрээг жижиг дунд үйлдвэрлэгчидтэй байгуулж худалдан авалтыг зохион байгуулж байна. Үйлдвэр захиалга дээр хэрэгцээ шаардлагад тулгуурлан худалдан авалтыг хийдэг. Жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийн жагсаалт буюу Засгын газрын 90-р тогтоолоо шинэчилж өөрчлөлт оруулаад үнэхээр уул уурхайн үйлдвэрлэлд хэрэгцээ шаардлагатай бараа материалыг үйлдвэрлээд ирэх юм бол бид жижиг дунд үйлдвэрлэгчдээ дэмжинэ. Өнөөдрийн байдлаар Монгол улсын хэмжээнд жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийн гол үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүн бол арьс шир, оёмол бүтээгдэхүүн, хүнсний чиглэлрүү байгаад байна. Магадгүй барилга, уул уурхайн, засвар үйлчилгээ, уул уурхайн тоног төхөөрөмж. угсралт суурилуулалт гэх мэт нарийн төвөгтэй ажилруу жижиг дунд үйлдвэрлэгч нар маань ороод ирэх юм бол бид хуулийн заалтийн хүрээнд дотоодын давуу эрхийг тооцон жижиг дунд үйлдвэрлэгчидтэйгээ л гэрээ байгуулахыг эрмэлзэнэ. Тэгэхээр энэ нэр төрлийг нэмэгдүүлэх олшруулах чиглэлд л Засгийн газрын холбогдох яам агенлагууд анхаарч, энэ чиглэлдээ яаралтай судалгаа тооцоог хийж үр дүнг гаргах зайлшгүй шаардлага байна. Ингэвэл бид жижиг дунд үйлдвэрлэгчид болон дотоодын үйлдвэрлэгчдээ дэмжих бодлого тодорхой болж,  шууд хэрэгжүүлэх ажилруу орно. Бидний онцлох худалдан авалт гэвэл Уул уурхайн үйлдвэрлэл учраас  уул уурхайн технологийг онцолсон бараа материалууд,  химийн бодис,  эргээд баяжуулах үйлдвэрийн, ил уурхайд бол тэсрэх бодисийн бусад олборлолтын чиглэлийн шаардлагатай бараа материалыг зонхилж худалдан авдаг.

Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ийн ханган нийлүүлэлт, үнийн судалгааны  хэлтсийн дарга Б.Санчир:  Ажлын хувцас,  гутал,  оёдлын бүтээгдэхүүнийг  бүгдийг нь дотоод үйлдвэрүүдээс авсан

 Манайх 2021 онд Хөдөлмөр хамгааллын хувцас,  гутлыг гурван  жилийн хугацаатайгаар дотоодын үйлдвэрүүдээс чанарын шаардлага хангасан байвал худалдан авах гэрээг хийсэн байгаа.  Ажлын хувцас,  гутал,  оёдлын бүтээгдэхүүнийг  бүгдийг нь дотоод үйлдвэрүүдээс авсан. Ковид 19-ын халдварын үед амны хаалт, ус ундаа зэрэг нэмэлт бүтээгдэхүүнүүдийг  ч бас дотоод үйлдвэрүүдээс авсан. Манай шаардлагыг бүрэн хангаад тендер шалгаруулалтад тэнцсэн учир  гэрээг байгуулсан. Дотоодын үйлдвэрүүд маань гадаадын компаниудтай өрсөлдөх хэмжээнд хүрсэн байна гэж үзэж байгаа. Мөн хувцас хэрэглэлээс гадна мод модон бүтээгдэхүүн тавилга  ч авч байна. Тэрбум мод төслийн хүрээнд суулгац, мод,  бордоог мөн хар шороог худалдан авч байгаа. 2021 онд 4.5 тэрбум төгрөгийн, 2022 онд дотоод үйлдвэрүүдээс 500 орчим сая төгрөгийн дотоодын худалдан авалт хийгдсэн байгаа. Үүнээс хувцас хэрэглэл дээр гурван  жилийн хугацаанд ойролцоогоор 2.5 тэрбум төгрөгийн гэрээ хийгдсэн. Энэ нь гүйцэтгэлээр тухайн он ондоо шаардлагатай хувцас хэрэглэлээ аваад явна гэсэн үг.