Т.Эрдмаа

Энд тэнд хаасан замын ачааллыг эс тооцвол Улаанбаатарын түгжрэл ерөнхийдөө шингэрчээ. Өглөө ажил цуглах үеэр Таван шараас Багшийн их сургууль хүртэл төв замаар 40 орчим минут явж байна. Фейсбүүк ч амралтаа аваад аялал зугаалгад гарсан, байгалийн сайхныг биширч яваа хүмүүсийн зургаар давлагаалаад эхэлчхэж. Тээврийн цагдаагийн газраас ч “Аажуу явбал аяндаа хүрнэ дээ” аян хэрэгжүүлээд эхлэв. хүмүүс ч үүнийг талархалтай хүлээн авч нэгийг санаж хоёрыг сэрж яваа аж.

Тодруулбал, цахим орчинд “Цагдаа дохив. Бичиг баримтаа үзүүлэх гэтэл  Үнэмлэх яах вэ. Бууж кофе уунгаа биеийн чилээгээ гаргаад яв. Хэдэн цагт гарав. Нойр нь хүрээгүй биз  гэж байна. Гэтэл өглөө 05:00 цагт хотоос 100 км-т жолооч нар ингээд бөөн инээд хөөр болоод кофегоор дайлуулж байдаг байгаа. Ийм гоё сэтгэл зүйтэй хөдөлж байгаа жолооч нар аажуухан аюулгүй явах нь эргэлзээгүй биз ээ. Ямар их сэтгэл, зүтгэл вэ. Баярлалаа цагдаа” гэсэн бичвэр олны анхаарлыг татаж байна.

Монголчууд ч аян замд гарч буй хүнээ  “Сайн яваад ирээрэй” гэж хэлээд үддэг. Түүнээс биш “Хурдан яваад ирээрэй” гэж хэлдэггүй. Тэгэхээр аян замд жолоо мушгиж яваа нөхөд  минь хурдаа тохируулж дүрмээ баримтлаад явбал хол зам туулж зорьсон хэргээ бүтээгээд аз жаргалтай гэртээ ирэх нь тодорхой. Гэхдээ манайханд дүрмээ баримталдаггүй дөргүй бух шиг зүтгэдэг  хүмүүс бас бий. Ялангуяа шөнийн цагт гэрэл шилжүүлнэ гэсэн ойлголт зарим жолоочид огт байдаггүй.

Хотын төвд ч, хөдөө замд ч их гэрлээ бүр нэмэлт гэрэл асаагаад эсрэг урсгалд яваа жолоочийн нүдийг сохлом тусгаад хөндлөн гулд давхих нь яана. Ийм нөхцөлд зөрж буй машин нь замын хажуу руу шахаж зогсохоос өөр аргаггүй байдалд оруулах нь энүүхэнд. Энэ нь нөгөө “Би болж байвал бусад нь падлийгүй” гэсэн муухай монгол зан гэлтэй. Тэгэхээр шөнийн цагт машинтай зөрөхдөө гэрэл шилжүүлэх, нэмэлт гэрэл асаахгүй байх зөвлөгөө өгөх,  гэрлийн тусгалыг ойлгуулсан аян зохиовол бас зүгээр санагдана. Шөнө замд явж байхад цувраа таван машин зөрөхөд нэг, хоёр нь гэрэл шилжүүлдэг. Бусад нь холын гэрэлтэй явдаг гэхэд хилсдэхгүй. Энэ байдал нь зөрж буй болон урд нь яваа жолоочид нэн төвөгтэй. Тодруулбал, зөрж буй жолоочид юу ч харагдахгүй. Урд нь яваа жолоочийн толинд гэрэл гялбаж харагдах орчныг хязгаарлаж орхидог талтай. Ингээд бас л цахим орчинд аль болох олон хүнд түгээхийг хүссэн нэгэн бичвэрээс хүргэе.

Үүнд “Хөдөөгийн замд шөнө гэрлээ шилжүүлсэн жолооч нартаа баярлалаа. Урд шөнө эхнэр,  хүүхэдтэйгээ машинаа бариад гэрийн зүг жолоо залж ирлээ. Замд таарсан машинууд гэрлээ шилжүүлж байгаа нь гарын 10 хуруунд багтахаар цөөхөн юм. Зарим том тэрэг, Истана, Портерууд нь бараг албаар нэмэлт гэрлээ асааж улам гялбуулж байна. Тэр бүрд нь зогсож өнгөрүүлсээр гэртээ эсэн мэнд ирлээ. Бид цөөхүүлхнээ байж нэгэндээ ямар хайргүй юм бэ? Яагаад зүгээр л ганцхан удаа хуруугаа хөдөлгөөд хэн нэгний гэр бүлд, хэн нэгний хайртай хүнд эсэн мэнд зорьсон газартаа хүрэхэд нь тус болж болохгүй байгаа юм бэ? Хүмүүсээ нэгнээ хайрлаж гэрлээ шилжүүлдэг байцгаая гэж та бүхнээсээ хичээнгүйлэн гуйж байна” хэмээн өгүүлжээ. Гэрэл шилжүүлэхгүй байх, хурц гэрэл   өөрт нь давуу байдал үүсэж буй мэт боловч ашиг гарахгүй. Учир нь эсрэг урсгалын машинтай “түс, тас” хийчихвэл яана. Хэн хэндээ зовлонтой л зүйл болно шүү дээ.

Онолын хувьд “Нартай үед орчны гэрэлтүүлэг 100 мянган люкс байдаг бол шөнийн харанхуйд 0,0001 люкс болтол буурч, хүний харах чадвар нэг тэрбум дахин багасдаг тул харанхуй үед замын хөдөлгөөнд оролцох нь хамгийн хүндрэлтэй байдаг”  гэдгийг эрдэмтэд тогтоожээ.

Шулуун замд холын гэрэл нь 500-700 метр зайнаас сөрөг нөлөөгөө үзүүлж эхэлдэг гэсэн тооцоо бий. Өөрөөр хэлбэл чухам энэ зайнаас эхлэн өөдөөс ирж байгаа жолооч холын гэрлийг ойрынход шилжүүлэхийг танаас хүсэж эхэлдэг гэсэн үг юм. Иймд Замын хөдөлгөөний дүрмийн 15-р зүйлд “…Өөдөөс ирж яваа тээврийн хэрэгсэл хүртэл 150 метрээс багагүй зайд буюу жолоочийг гялбуулж болзошгүй бусад тохиолдолд холын гэрлийг ойрын гэрэлд шилжүүлнэ. Мөн өөдөөс яваа жолооч гэрлээ үе үе шилжүүлэн дохивол зайн хэмжээг үл харгалзан холын гэрлийг ойрын гэрэлд шилжүүлнэ” гэж заасан байдаг. Замын хөдөлгөөний дүрэм гэдэг бол зүгээр хэн нэгэн нь хийх ажилгүйдээ зохиогоод гаргасан зүйл биш. Олон хүний цус, нулимсаар бичигдсэн гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Иймд дүрмээ баримтлаад шөнийн цагаар гэрлээ шилжүүлээд явцгаая. Аюулгүй зорчих бас нэг үндэс гэдгийг ах дүү монголчууд минь бие биеэ ойлгож, хайрлаж  хүндэтгэлтэй хандъя даа.