“Хөдөө аж ахуйн бирж”  ТӨХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Х.Баатартай ярилцлаа.

-Хөдөө аж ахуйн биржийг сонгодог утгаар нь хөгжүүлэх тухай та ярьж байсан.  Ямар шинэлэг зүйл хийж байна.  Энэ талаар яриагаа эхлэх үү?

– Манай бирж 2013 онд байгуулагдсан. Тэр үед УИХ-аас Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа түүхий  эдийн биржийн тухай хууль баталсан.  Энэ дагуу бирж үйл ажиллагаагаа эхэлсэн. Зургаан жилийн түүхтэй газар.  Миний хувьд  2017 оноос захирлаар нь ажиллаж байна. Өртэй, үйл ажиллагаа хувьд нэлээд асуудалтай компани хүлээж авсан. 2014-2016 онд 190-509 сая төгрөгийн алдагдалтай ажилласан байдаг. БНХАУ-ын таван компанид нэг тэрбум гаруй төгрөгийн өртэй.  Ер нь л дампуурлын ирмэгт ирсэн байлаа.  Манай баг ажлаа хүлээж аваад дүгнэлт хийгээд стратегийн төлөвлөгөө боловсруулсан.  Гадаад зах зээлд гарах, тийшээ хамтын ажиллагааг нэлээд нэмэгдүүлсэн. Тухайлбал, БНХАУ- ын Бохай биржтэй хил дамнасан арилжаа хийх түншлэлийн гэрээ байгуулаад, программ хангамж бүх асуудлаа хоорондоо тохирон, өнгөрсөн онд туршилтын арилжаа хийсэн. Бохай бирж нь Тяньжинд байрладаг олон улсын таваарын бирж. Төлбөр тооцоо нь хурдан шуурхай хийхээр тохирсон. Борлуулах бүтээгдэхүүний үнийг тохирдог учраас манайханд илүү ашигтай.  Ингээд алдагдалтай ажиллаж байсан компани маань 2017 онд 430 сая төгрөг, 2018 онд 1.2 тэрбумын ашигтай ажилласан.   Мөн Хятадын компаниудад төлөх өрөө цэгцэлсэн.  Өөрийн орлогоороо бүтээн байгуулалт, технологийн шинэчлэлт хийдэг болж хувирсан байна.

-Ер нь  төрийн мэдлийн компани энэ зах зээлд байх нь хэр оновчтой вэ?

-Ач холбогдолтой байлгүй яах вэ. Монголын хөдөө аж ахуйн түүхий эд маш том зах зээл байдаг. Үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх, жуулчдыг  татах, малчдын ашиг орлогыг нэмэгдүүлэх гээд зорилго нь маш тодорхой.  Өөрөөр хэлбэл, сүүлийн жилүүдэд  ноолуурын үнийг нэмэгдүүлэх тал дээр нэлээд ажиллалаа.  Гол гэсэн аймаг сумдад худалдаа зохион байгуулсан. Ноолуурын худалдаанд гадаад, дотоодын компаниудыг татан  оруулсан.   Үүний үр дүнд 2016 онд 60 гаруй мянган төгрөгийн үнэтэй байсан ноолуур 2017 оноос тасралтгүй өсч 2019 онд дээд тал нь 140 мянган төгрөг боллоо.  Ер манай ноолуур зах зээл их ирээдүйтэй.   Дэлхийн ноолуурын 45 хувийг эзэлж байна.  БНХАУ-ын  дараа жагсч байна гэсэн үг. Чанарын хувьд сайн, урт ширхэгтэй учраас ээрмэлийн утас хийх боломжтой.   Хэнээс ч нүүр улайхааргүй, ийм сайн түүхий эдтэй орон.

-Тэгвэл ноолуурын зах зээлээ бид ашиглаж чадаж байна уу?

– Яг үүнийг хэлэх гээд байлаа.  Чанартай түүхий эд нь байна. Одоо бид ноолуурын зах зээлд өөрсдөө тоглогч болох хэрэгтэй.  Өнгөрсөн хугацаанд харамсалтай нь тийм байж чадаагүй. Голдуу өмнөд хөршийн компаниуд өрсөлдөж байна.  Үндэсний үйлдвэрлэгчид маань тодорхой хэмжээний ноолуур авч эцсийн бүтээгдэхүүн хийж байна.  Экспортоор мөн л өмнөд хөрш рүү гардаг.  Сүүлийн үед Итали руу бага хэмжээгээр самнасан ноолуур гаргаж байна.   Тэгэхээр манай компани энэ чиглэлд нэлээд бодлого хэрэгжүүлж байгаа. Мөн малчид болон хоршоог махны үйлдвэрүүдтэй форвард арилжаа хийлгэх, махны үйлдвэрүүдийг томоохон хүнсний  үйлдвэрүүдтэй холбож идэвхтэй ажилласан.

-Хөдөө аж ахуйн зах зээлийг зангихад гол бодлого нь юу байдаг вэ?

-Одоогоор хоршоолол маш чухал.  Хүнээр бол Хөдөө аж ахуйн зах зээлийн хөл нь юм. Мөн каластр байна.  Стандартын агуулахтай, мал төхөөрөх шугам гээд технологийн хувьд шинэчлэлүүд хэрэгтэй.   Ноос арьс ширээ гэхэд өнгөөр нь ялгаад яг арилжихад бэлэн болгох бааз суурь чухал.  Тиймээс эхний ээлжинд малчдыг аймгуудын махны үйлдвэртэй холбох ажлуудыг хийж байна.  Энэ асуудалд эргэлтийн хөрөнгө чухал байгаа.  Мөн дулааны арга гэдэгт зарим нь орчихоод асуудалтай зүйл бий.

-Та дээр бүтээн байгуулалт, технологийн шинэчлэлт хийж эхэлсэн гэсэн.  Энэ тухай тодруулахгүй юу?

-Энэ онд манайх ложистикийн төвөө Төв аймгийн Аргалант суманд байгуулаад ашиглалтад оруулж байна. 1.5 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй.  Ноос ноолуур, хүнсний агуулах, оффистой. Ноос ноолуур, хүнсний бүтээгдэхүүн, барааны дээж хадгалж, дуудлага худалдаа хийх зориулалттай.   Байрлалын тухайд олон талаас нь харсан.  Улаанбаатарт ойрхон байх ёстой гэж үзсэн.  Эндээс  50 орчим км зайтай.  Зүүн гурван аймгаас бусад аймгийн түүхий эд манай ложистикийн төвөөр дамжих боломжтой.  Тээвэрлэлтийн асуудлыг ч шийдээд байна.  Малчид иргэд маань түүхий эдээ  ченжийн дамжлагатайгаар зах зээлд хүргэж байна.  Харин бид ченжийн дамжлагагүйгээр эцсийн хэрэглэгчдэд хүргэх зорилготой.

-Мөн  Монголын хамгийн анхны блокчэйн технологи нэвтрүүлсэн компани болж байгаа гэж сонслоо.  Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Блокчэйнд суурилсан технологийн платфорум нэвтрүүлж байна. Энэ бол монголдоо анхдагч.  Гадаадаас манайд үйл ажиллагаа нэвтрүүлэх, бараа түүхий эд захиалахад асуудалгүй болж байна.   Өмнө нь олон улсын биржүүдтэй холбогдоё гэхээр манай программ шаардлага хангахгүй байлаа.  Өмнө нь М80-ийн программ хангамж авахаар нэлээд ярьж байсан. Тэр хэт өндөр өртөгтэй. Блокчэйн технологийн хувьд давуу тал олонтой, харьцангуй хямд. Тэгээд ч дэлхийн жишгээс бид хоцрох ёсгүй.   Энэхүү технологи нэвтэрснээр хоршоонууд өөрийн гэсэн кодоор  шууд олон улсын компаниудтай харьцах боломжтой болно.

-Танайх Монголын таваарын бирж болно гэсэн том зорилттой ажиллаж байгаа гэсэн. Үүнийг хийх боломжтой юу?

-Ер нь цаашдаа Хөдөө аж ахуйн бирж таваарын бирж болох ёстой. Зөвхөн хөдөө аж ахуйн бараа түүхий эд биш, уул уурхайн бүтээгдэхүүн болох нүүрс, зэс, алт гээд бүгдийг арилжих боломжтой. Өнөөдөр нүүрсийг Бохайн биржээр дамжуулаад зарахад компанид ямар ч дарамт учрахгүй. Бирж арилжсан эцсийн мэдээгээ. өгчихнө. Тээврийн асуудлыг нь тендер зарлаад том компаниудыг оруулчихвал одоогийнх шиг асуудал үүсээд байхгүй, хариуцлагаа үүрээд ажиллана.  Тэгэхээр одоо хөдөө  аж ахуйн бараа түүхий эдийн биржийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй байна.  Мөн загвар хоршоо байгуулах шаардлагатай байгаа.  Үүнийг бид өөрсдийн нөөц бололцоог ашиглан  хийх боломжтой гэж харсан. Одоо Говь-Алтай аймгийн Дарви сум гээд загвар хоршоотой газрууд байна.  Агуулахтай, түүхий эдээ хоршоологчид өөрсдөө аваад зарчихдаг.  Өөрийн гэсэн гишүүнчлэлтэй байна.  Баян-Өлгийд бас тийм хоршоо бий. Тэгэхээр ирэх онд бид 20 орчим загвар хоршоо байгуулахаар ажиллаж байна.

-Хөдөө аж ахуйн бирж гадаад харилцаагаа хэрхэн хөгжүүлж байна вэ?

-Бид БНХАУ-ын хэд хэдэн компанитай гэрээтэй. Мөн Европын орнуудтай хамтран ажиллахаар болсон. Тухайлбал,  Канад Улс байна.  Ер нь 2020 онд хамтын ажиллагаагаа сайжруулна.  Ингэхийн тулд хоршоонуудаа идэвхитэй, эрүүл, зөв  чиглэлд идэвхитэй ажиллуулах шаардлагатай.  Түүхий эдийн чанар ч дагаад нэмэгдэнэ.  Мөн сая Ерөнхий сайдын хойд хөршид хийсэн айлчлалын хүрээнд тус улсын компанитай бодын арьс ширийг экспортлох чиглэрээр хамтран ажиллах гэрээ байгууллаа.   Гэхдээ бид эхлээд дотоодын үйлдвэрлэлээ хангана. Дараа нь илүү гарсан арьс ширээ экспортлох бодлого баримтлана.