Бид наадмын дараа намар гэж ярьдаг. Тэгвэл энэ жилийн намар өчигдөр буюу наймдугаар сарын 28-наас эхлэв. Нэг ёсондоо бид “Сайхан намаржиж байна уу” гэж мэндлээд эхлэв. Гэтэл говь нутагт намар аль хэдийн айлчлан иржээ. Алс холын баруун таван аймгийн нэг хөгжил муутай гэж цоллуулдаг Говь-Алтай аймгийн  сумдын бүтээн байгуулалт намрын навч, ургацын дээжийг цухас өгүүлэх сурвалжлагаа хүргэж байна.

Улаанбаатараас хонон өнжин давхисаар Говь-Алтай аймгийн Бигэр суманд ирэхэд нар мандаж, цагийн зүү аль хэдийн  08:00 зааж  байв. Шөнийн турш, зам сайн мэдэхгүй бидний хувьд  шороон замаар явахад саад юу эс мундах вэ дээ. Тэр бүхнийг хамтын хүчээр ажралгүй давхисаар ирж буй нь энэ . Энд ирсний учир алс хязгаар суманд “Ургацын баяр” ямар болох бол гэж нэг талаар сонирхох, нөгөө талаар ажлаа хийх. Нар ээсэн дулаахан говийн зөөлөн хөрс урдаас халуун илчээ төөнөн хүлээн авсан юм. Говь-Алтай аймгийг хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл, Засаг даргын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан тэргүүлэх дөрвөн төсөл буюу Боловсролын чанарыг сайжруулах төсөл арга хэмжээ, Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх төсөл арга хэмжээ, Газар тариалан, жимс жимсгэнэ төсөл арга хэмжээ, Сумдын шинэчлэл-Хөдөөгийн хөгжил төсөл арга хэмжээний хэрэгжилтийн үйл явцыг иргэд олон нийтэд танилцуулан сурталчлах “Ургацын баяр-2022” боллоо. Уг арга хэмжээнд тус аймгийн 18 сум, 2 тосгоны удирдлагууд, төрийн албан хаагчид, иргэд хөдөлмөрчдийн төлөөлөл, хөдөө аж ахуйн эрдэмтэн доктор, мэргэжилтнүүд гээд 1000 орчим төлөөлөгч оролцов.   Говь-Алтай аймагт очиход сүүлийн жилүүдэд бас ч үгүй нэлээд ажил хийгдэж байгаа нь нүдэнд  харагдахуйц  болж. Бигэр суманд болж байгаа энэ үйл ажиллагаанаас ч мөн адил ажил хийе, бүтээе гэсэн ирмүүн хүсэлтэй иргэд олон байгаа нь мэдрэгдэж байсан юм.

Энэхүү арга хэмжээний үеэр сумдын тариаланчид, хөдөө аж ахуйн бизнес эрхлэгчдийн жимс, жимгэнэ, хүнсний ногоо, сүү, цагаан идээ, гар урлалын бүтээгдэхүүний үзэсгэлэн худалдаа зохион байгуулагдлаа.  Мөн  “Сумдын шинэчлэл-Хөдөөгийн хөгжил” төслийн хүрээнд хийгдэж байгаа цэвэрлэх байгууламж, 120 айлын орон сууцны  ажлын үйл явц, мод үржүүлгийн талбайг нийт зочид төлөөлөгчдөд танилцуулав.  Энэ онд Бигэр суманд 120 айлын орон сууц шаваа тавьж, одоогоор эхний ээлжийн 45 айлын орон сууцны барилга угсралтын ажил хийгдэж байгаа юм байна. Уг орон сууцны барилгыг “Макс Өргөө” ХХК нийгмийн хариуцлагын хүрээнд барьж, иргэдэд хүлээлгэн өгөхөөр ажиллаж байна.  Нийт  гурван блок бүхий 45 айлын орон сууцны барилгыг  энэ онд багтаан ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөж байгаа бөгөөд  одоогийн байдлаар барилгын явц 30 хувьтай явагдаж байгаа юм байна. Ургацын баярын үйл ажиллагааг нээж

Говь-Алтай аймгийн ИТХ-ын дарга Д.Даваадорж:  Ургацын баярын тухайд эрдэмтэн мэргэд болон өөр хоорондоо туршлага солилцоод үр өгөөжтэй ажил болж байгаа

Сум сумдынхаа онцлогт тохирсон аялал жуулчлалыг  хөгжүүлэх нь зүйтэй, тэгж хөгжүүлж чадаагүйгээс  аялал жуулчлал хөгжихгүй байна гэж үзээд ийм санаачлагыг аймгийн Засаг дарга маань өрнүүлэн ажилласан. Миний хувьд төрсөн сум Хөхморьтийг хараад гайхаж байлаа. Учир юу гэвэл  айл өрхүүд  аялал жуулчлалд зориулж нэлээд хэдэн гэр барьсан  бөгөөд яг бидний тавьсан стандарт шаардлагаар тохижуулж нэлээд олон гадна, дотны жуулчин хүлээн авсан байна. Сумаас 90 км зайтай Дөргөн нуурын хөвөөнд малчид газар хүсээд явж байна. Эндээс харахад аялал жуулчлал цаашдаа эрчимтэй хөгжих нь дамжиггүй юм. Ургацын баярын тухайд та бүхэн эрдэмтэн мэргэд болон өөр хоорондоо туршлага солилцоод үр өгөөжтэй ажил болж байгаа. Хэдэн тариаланчтай уулзахад жилдээ 15-16 сая төгрөгийн орлого олж байна гэж  их сэтгэл өндөртэй ярьж байсан. Газар тариалан эрхэлдэггүй иргэд ч орон нутаг болон өөр хоорондоо ярилцан зөвлөлгөө аваад их баяртай байгаа нь мэдрэгдсэн. Тиймээс  та бүхэндээ ажил,  амжилтын дээдийг хүсье.

Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга О.Амгаланбаатар: Бид бүхний хувьд сүүлийн 30 жилд манай улсад  хийж, хэрэгжээгүй олон шинэлэг ажлыг санаачлан, хийж эхлүүлээд байна

Бид энэ ажлыг төлөвлөөд хоёр жилийн хугацаа нь өнгөрчихлөө, энэ хугацаа ковид цар тахалтай, эдийн засгийн хувьд хүндрэлтэй байлаа. Энэ жилийн хувьд аймагт хуваарилагдсан бага хэмжээний төсөв, иргэдийн хандивын тусламжтайгаар явуулж байна. Бусад газруудтай харьцуулахад харьцангуй үр дүнтэй болж  байгаа гэж тооцож байгаа. Нүүдэлчин амьдралаас суурин газрын амьдралд шилжээд бид үндсэндээ 60-100 жил болж байна,  гэвч бид олон жилийн тэртээх уламжлалт мал аж ахуйгаасаа хөндийрч чадсангүй. Энэ удаагийн ургацын баярыг Бигэр суманд хийж байгаа нь 1960-аад оноос газар тариалан эрхэлж, өөрийн гэсэн жимсний төгөлтэй болж,  түүнээсээ дарс  хийн аж үйлдвэр бий болгосон ийм туршлагатай учраас та бүхнийг харж үзэж, туршлага судлаасай гэж үзсэн юм. Энэ суманд цэвэр, бохир усны болон халаалтын системийг байгуулж  120 айлын тохилог орон сууц барихаар ажлаа эхлүүлээд явж байна. Энэ мэтчлэн ажлууд өрнөж байгааг та бүхнийг харж судлаад,  сумандаа хэрэгжүүлж болох ажлыг нь авч хэрэгжүүлээсэй гэдэг  үүднээс урьж оролцуулж  байгаа юм.

Энд “Мянгай”, “Бургас” гээд жимсний том төгөлүүдээс гадна айл өрх бүр хашаандаа жимс, жимсгэнэ тариалж ахуй,  амьжиргаагаа дээшлүүлж байгааг та бүхэн харж болно. Төсвийн буюу татвар төлөгчдийн мөнгийг үр ашиггүй зарах асуудал манай улсад хаа сайгүй  харагдаж байгаа үзэгдэл, тийм болохоор тодорхой хэмжээгээр зардал гаргаж ирсэн та бүхэн маань энд харсан үзсэнээ өөрийн сумандаа ажил хэрэг болгон нутагшуулж, үргүй зардал гаргахгүй байхыг хүсье. Мөн түүнчлэн боловсролын тухайд түрүү жилүүдэд манай аймаг ЭЕШ-аар сүүлийн байруудад явж байсан бол энэ жил эхний 10-руу орж байгаа нь сайшаалтай. Гэхдээ бид зөвхөн ЭЕШ-д анхаарахаас илүүтэй хүүхдийн сурах орчныг сайжруулах, багш боловсон хүчнээ ажиллаж, амьдрах нөхцлөөр хангах, хүүхдийн суурь мэдлэгийг чанартай олгох гэх мэт зөндөө асуудалд анхаарлаа хандуулан ажиллах хэрэгтэй байна. Бид  улсын хэмжээнд хамгийн анх багш нараа компьютержүүлж энэ ажлыг маань бусад аймгууд ч мөн адил хэрэгжүүлж байна.

Ер нь хүн хамгийн эхлээд эрүүл байх ёстой, боловсролтой байх ёстой. Сум, багаар эмч нарын баг дагуулан үзлэг хийж явахад хөгшин настай гэлтгүй залуучууд нь хүртэл цусны даралт ихсэх өвчин, хоол боловсруулах тал дээр асуудал их болсон байдаг. Бид байшин сав бариад л байдаг. Харин иргэддээ, хүндээ огт хөрөнгө оруулалт хийж байгаагүй юм байна. Монголын Эмэгтэйчүүдийн холбоотой хамтраад бүх сумаар эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэндийн баг ажиллахаар болсон. Бид ер нь тулгараад байгаа асуудлуудаа шат дараатай, үндсээр нь шийдэх  нь зөв юм байна. Боловсролын хувьд эхний аравт, нэгдсэн шугам сүлжээг бүх сумддаа тавих, сум сумын онцлогт тохирсон аялал жуулчлалын хөтөлбөрийг гаргаж ирсэн гэх мэт ажлууд маань эхлээд явж байна. Эцэст нь хэлэхэд энэ арга хэмжээнээс их зүйл суралцаарай, нэрэлхэлгүй бие биенээсээ их асуугаарай, үзсэн харснаа нутаг орондоо хэрэгжүүлээрэй, аль болохоор шинэлэг байхыг бодоорой гэж хэлмээр байна. Бид бүхний хувьд сүүлийн 30 жилд манай улсад  хийж  хэрэгжээгүй олон шинэлэг ажлыг санаачлан,  эхлүүлээд явж байна, тийм болохоор аймаг маань сүүлийн байруудад орох биш эхний байруудад орохын төлөө хичээж, энд амьдарч байгаагаараа бахархдаг  болно. Орлого, эрүүл мэнд, боловсрол гээд бүхий л зүйлээрээ ахиц,  дэвшил гарсан цаг хугацаа наашилж байгааг та бүхэндээ хэлмээр байна.

Говь-Алтай аймгийн Газрын харилцаа, барилга хот байгуулалтын газрын дарга Т.Сүхбаатар:  Аймгийн хэмжээнд усалгаатай газар тариаланд тулгуурладаг бөгөөд үүндээ ч их анхаарч байгаа  

Манай аймаг жимс жимсгэнэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлээд даруй хоёр жил өнгөрлөө. Өнгөрсөн эил Тайшир суманд хийсэн бол энэ жил Бигэр суманд хийж байна. Ургацын тухайд нэлээд онцлогтой, жишээ нь зэргэлдээ Ховд аймагтай шийгуа тариад өрсөлдөх үү. Тиймээс өөрийн нутгийн онцлогт таарсан ургамал, таримлыг сонгох нь ач холбогдолтой. Тиймээс аймгийнхаа хөрс усны шинжилгээгээ хийж, түүндээ тохируулан ямар ургамал, жимс жимсгэнийг тарьж ургуулах нь эдийн засгийн хувьд үр өгөөжтэй, ажлын байр нэмэгдэх, иргэдийн амьдрал ахуйд хэрэгтэй, цааш нь зах зээлд нийлүүлэхэд боломж хэр байгаа зэрэгт суурилан шинжлэх ухаанч байдлаар ажиллаж байна. Иргэдийн үзэсгэлэн худалдаанд авч ирсэн ногоог харахад нэр төрөл нь ихэссэн харагдаж байна. Мөн технологи шингэсэн шинэ сортын  ургацууд ч нэмэгдэж. Цаашид бид олон төрөл, сортын жимс, ногоо тариалахаар зорин ажиллаж байгаа. Аймгийн хэмжээнд усалгаатай газар тариаланд тулгуурладаг бөгөөд үүндээ ч их анхаарч байгаа нь аль болох эрсдэлээс хамгаалж байгаа юм. Энэ нь үндсэндээ  ургац алдахаас ихээхэн сэргийлдэг.  Түүнчлэн уламжлалт аргаар газар тариалан эрхлэхээс илүүтэй эрчимжсэн газар тариалан  буюу хүлэмжийн аж ахуйг хөгжүүлж, үр үрсэлгээг төрөлжүүлэн ургуулж байна. Тодруулбал, сум сумаар нь мод, нарийн ногоо, жимс жимсгэнэ гээд  төрөлжүүлж байгаа. Энэ нь үр өгөөжтэй гэдэг нь харагдаж үр дүн нь гарч байна. Тэрбум мод үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд манай аймаг 108 сая мод тарихаар амлалт үүрэг аваад, сумдууддаа хуваарилалт хийсэн. Бигэр сумын хувьд давжаа алим, бэсрэг алимны олон сортыг тарьж ургуулдаг. Дээрээс нь засаг дарга маань ОХУ-аас алимны шинэ сортыг оруулж ирсэн. Өнгөрсөн жилийн хувьд хамгийн их ургац авсан, үүнийгээ өнөө жил ч бас батлах зорилготой ажиллаж байгаа.

Ургацын баярын үеэр сумдууд өөрсдийн хийж хэрэгжүүлсэн ажил болон тарьж ургуулсан, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ танилцуулан зарж, борлуулж байв. Тэнд бүх төрлийн ногоо, жимс жимсгэнэ алаглаж байв. Худалдан авагч, борлуулагч аль аль нь сэтгэл хангалуун байх аж. Тэд өөрсдийн хэрэгцээндээ тохируулан бараа бүтээгдэхүүнээ авч нааш, цааш хөвөрнө. Хүссэн бараагаа “Гараас гарт” гэдэг зарчмаар хямд үнээр авсандаа ихэд олзуурхаж буй бололтой. Борлуулалт хийж буй сумдын зарим нэгтэй нь уулзаж сэтгэгдлийг нь сонссон юм.

 Жаргалан сумын Улсын аварга тариаланч  Б.Мөнх-Эрдэнэ: Бид энд борлуулалт хийхээс гадна хоорондоо туршлагаа солилцож байгаа маань хамгийн чухал гэж боддог

Манайх гэр бүлээрээ ногоо тариад 36 жил болж байна. 20 гаруй нэр төрлийн  ногоо тарьдаг, таван хүлэмжтэй. . Жил бүр ургацын баярт оролцдог. Энэ жил ч мөн адил нэлээд олон нэр төрлийн ногоогоор оролцож байна.  Ер нь манайх ногоогоо борлуулах талд санаа зовдоггүй. Аймаг, сум болон албан газруудад байнга авдаг захиалагчтай. Ургацын баярын үйл ажиллагааг маш зөв ажил гэж боддог. Бид энд борлуулалт хийхээс гадна хоорондоо туршлагаа солилцож байгаа маань хамгийн чухал гэж боддог. Миний хувьд өөрөө ногоо тарихын зэрэгцээ сумандаа ногоо тарих хүсэлтэй иргэдэд зааж сургадаг. Өвлийн үрсэлгээний  хүлэмжтэй, өөрийн хэрэгцээнээс илүү гарснаа  сумынхандаа зарж борлуулна. Ногоо л амьжиргааны эх үүсвэр маань юм даа.

Хөхморьт сумын Засаг даргын орлогч У.Батсүх: Суль,  сульхир нь байгальд зэрлэгээрээ ургадаг, бид түүж аваад боловсруулалт хийдэг

Сумынхан маань өөрийн сумын онцлог бүтээгдэхүүн болох суль, сульхирийн гурилтайгаа ирээд үзэсгэлэн худалдаанд оролцож байна. Үүнийгээ бид брэнджүүлээд уут сав, баглаа боодолтой болгон бэлгийн багц болгосон. Борлуулалтын хувьд зөвхөн аймаг сумаар зогсохгүй нийслэлд мөн зарагддаг. Суль,  сульхир нь байгальд зэрлэгээрээ ургадаг, бид түүж аваад боловсруулалт хийдэг. Харин сүүлийн үед тарималжуулахаар судалж байна. Суманд гар үйлдвэр эрхэлдэг хүмүүсийн бараа бүтээгдэхүүнийг ч мөн сурталчлан борлуулж байна. Энэ үйл ажиллагаа жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулагдах болсонд их баяртай байгаа.

Цогт сумын  иргэн Ж.Гандулам: Давс олборлоход нэлээд хүндрэлтэй, эхлээд хужираас нь салгана, угаана, хатаана, заримыг нь татна, заримыг нь бүхлээр нь савладаг

Буурын давсыг боловсруулдаг. Бүхлээрээ ч байна, нунтаг хэлбэрээр ч байна. Энэ давсаа насаараа л хэрэглэж байна. Хоолой өвдөх, шүд цайруулах, бэхжүүлэхэд их сайн нөлөөтэй. Би гэхэд л 70 нас хүрч байна, энэ давсаа байнга хэрэглэснээр шүд бүтнээрээ, өнгөө алдаагүй, никельдсэн мэт болдог,  хоолой өвддөггүй. Энэ үйлдвэрлэлээ эрхлээд 10 гаруй жил болсон байна. Давс олборлоход нэлээд хүндрэлтэй, эхлээд хужираас нь салгана, угаана, хатаана, заримыг нь татна, заримыг нь бүхлээр нь савладаг. Шинжилгээнд өгөхөд иоджуулах шаардлагагүй, өөрөөр нь хэрэглэхэд боломжтой гэсэн дүгнэлт өгсөн. Үзэсгэлэн худалдаанд оролцсоноор их туршлага сууж байна, санал бодлоо чөлөөтэй солилцож өөрт хэрэгтэй мэдээллийг олж авч байгаа нь их сайшаалтай санагддаг.

Алтай сум иргэн Т.Мөнхбаяр, Ч.Нэргүй:  Бид зар сурталчилгаагаа хийж байна, борлуулалтаа нэмэгдүүлж байна, бие биеэсээ арга туршлага судалж байна

Бид энэ үзэсгэлэнд өөрийн гарын “Ажийн бор ааруул”, сур суран бүтээгдэхүүнээрээ оролцож байна. Борлуулалт жилээс жилд нэмэгдэж байна. Манай сумын гол нэрийн бүтээгдэхүүн нь шүү дээ, бүгд л хийдэг. Үхэр, ямааны сүүгээ хольж хийнэ. Харин сур суран бүтээгдэхүүний хувьд нөхөр маань манай аавтай хамтарч олон жил хийж байна. Өөрийн гэсэн худалдан авагчтай. Захиалга их ирдэг,суран эдлэл маань бүр танигдсан. Бүгдийг нь гар ажиллагаагаар хийдэг. Энэ үйл ажиллагаанд орсноор их давуу тал үүсдэг. Юу гэвэл бид зар сурталчилгаагаа хийж байна, борлуулалтаа нэмэгдүүлж байна, бие биеэсээ арга туршлага судалж байна. Ингээд бодохоор үр дүнтэй байгаа биз.

Алтай сумын иргэн Ш.Хонгорзул: Хүлэмжид ногоо тарьдаг иргэдийн тоо жилээс жилд нэмэгдэж байгаа.

Би ЕБС-д ажилладаг. Манай сургууль жимс, хүнсний ногоо , бэсрэг алим, лийр тарьдаг. Чацарганаа дарсны үйлдвэрт нийлүүлдэг, харин бусад жимсээ сумдаа борлуулдаг. Сургуулийн хувьд ногоогоо хүлэмжээр бус задгай талбайд тариалдаг. Харин суманд хүлэмжид ногоо тарьдаг иргэдийн тоо жилээс жилд нэмэгдэж байгаа.

Уригдаж ирсэн сумын төлөөлөгчид бүх л зүйлийг биширсээр

Ургацын баярт уригдаж ирсэн иргэдийн хувьд жимсэн төгөл, бүтээн байгуулалтууд гээд бүгд л их сайхан санагдаж байсан нь гарцаагүй. Тэд үзсэн, харснаа шагшин магтаж, энэ ээлж манайд хэзээ ирэх бол гэсэн янзтай бие биегээ харцгаана. Нээрээ л суурин газрын бидэнд ч мөн үнэхээр сайхан сэтгэгдэл төрүүлж байв. Өсч төрсөн сумаа ийм болгочих юмсан гэсэн битүүхэн цагаан атаархал төрснийг нуух юун. Мянгай болон Бургас хэмээх жимсэн төгөлд очсон сумдын төлөөлөл ёстой нөгөө алмайрна гэгч нь болж байсан юм. Учир юу гэвээс тэд урд нь ийм жимсэн төгөл байдаг гэдгийг зүүдлээ ч үгүй явсан гэдгээ хуучилж байсан юм. “Гадаадад ирчихэв үү гэсэн бодол төрчихлөө” гэж өөр хоорондоо ярилцах нь чих дэлсэнэ. Бидний очиж танилцсан газар бүрт л үнэхээр нээрээ л ёстой сумын төлөөллүүдийн хэлснээр  “алмайрах” зүйлүүд нэгээр тогтохгүй байсныг хэлэх нь зөв байх.  Бүтээн байгуулалт болж буй талбайд очиход энэ байр ашиглалтад ороход энэ сумын нэлээдгүй айл хот суурин газарт амьдарч буй мэт тохь, тухтай болох нь “Аштай вэ дээ” гэж бодож амжив. Улаанбаатар болон бусад хот суурин газар бүрэн цутгамал 3-6 саяар үнэ нь яригддаг байр энд нэг ам метр нь 1,3 сая гэдгийг сонсоод бас л баярлаж, хөөрсөн хүмүүс энд тэндгүй харагдана. Цэвэрлэх байгууламжид ортол бас л гайхалтай. Энэ байгууламж  өнөө маргаашаа аргацаах бус тус сумын хүн ам, хөгжлийн 30 жил доторх ачааллыг нь алзахгүй даах хүчин чадалтай гэнэ. Энэ мэт асуудлуудаа үндсээс нь шат дараатай шийдэж байгаа аймгийн удирдлагуудыг магтах энүүхэнд. Иргэд энэ тухайд ам булаалдан ярьж байсан юм.

Дэлгэр сумын иргэн Д.Хүрэлбаатар: Энд ирсэн хүн бүхэн дотроо нэгийг бодож газар тариалан эрхлэх сонирхолтой болсон гэдэгт эргэлзэхгүй байна

Бигэр сум 1960 оноос хойш л газар тариалан, жимс жимсгэний  түүхтэй ганц сум шүү дээ. Үүнийгээ дагаад дарс үйлдвэрлэдэг байсныг мэдэж байна. Өнөөдрийг хүртэл тэр үйлдвэрлэлээ авч үлдсэн нь үнэхээр бахархууштай. Сумын түүхт ажлаа өргөтгөн үзүүлэх сургууль хийх хэмжээний парк байгуулах ийм эхлэл тавигдсан  байна. Жимс жимсгэнэ тариалдаггүй сумын иргэд үзээд үнэхээр биширч байна. Нүдээр үзсэн  юм бүхэн үнэмшилтэй болдог. Цаашдаа аймгийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт орсон жимс жимсгэнэ тариалах, өрхийн аж ахуйг нэмэгдүүлэх гэсэн мөрийн хөтөлбөрт хүн бүр оролцож хашаандаа мод тариад алим авч болдог юм байна, газрын хөрсийг голж болдоггүй юм байна гэсэн ойлголтыг энд ирсэн хүн бүр авч чадлаа гэж бодож байна. Энд ирсэн хүн бүхэн дотроо нэгийг бодож газар тариалан эрхлэх сонирхолтой болсон гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Энэ үйл ажиллагаа цагаа олсон маш зөв үйл ажиллагаа боллоо.

Цээл сумын орлогч дарга Б.Ганзориг:  Эндээс мэдээлэл ч сайн авлаа, туршлага ч чамгүй судаллаа, нүдээрээ ч харлаа, амталж ч үзлээ болох юм байна гэсэн дүгнэлтэд хүрлээ

Модны үр жимс гэдэг үнэхээр өгөөжтэй юм байна гэдгийг энд ирж байж л мэдлээ. Нэг модноос 300-500 кг жимс авах боломжтой бөгөөд нэг кг жимсийг 2-5 мянгаар зарна гэж бодохоор нэлээд тоо гарна. Үр ашиг нь ойлгомжтой байна. Орон нутагтаа очоод жимсний мод таръя гэсэн бодолтой буцаж байна. эхний ээлжинд өөрийн хашаандаа 10 мод тарьж туршина. Эндээс харахад  манай сумын хөрстэй хөрс нь төстэй харагдаж байна. Тэгэхээр манай суманд ургах байх, иргэддээ ч сайн ойлгуулъя. Эндээс мэдээлэл ч сайн авлаа, туршлага ч чамгүй судаллаа, нүдээрээ ч харлаа, амталж ч үзлээ болох юм байна гэсэн дүгнэлтэд хүрлээ. Ноднин Тайширт болсон ургацын баяраас санаа авч сумандаа хоёр хүлэмж барьсан байгаа. Тэрний ашиг нь манай сумыг өргөст хэмхээр хангаж байна. Жилийн дотор д үр өгөөжийг нь үзсэн. Магадгүй таван жилийн дараа манай суманд өндөр өндөр жимсний мод ургасан байна гэдэгт тун их итгэлтэй байна.