Төрмөл авьяастай нэгэн байхад түүнийг өөрийн хүч хөдөлмөрөөр олж авах нь бий. Хүсэл мөрөөдлөөрөө жигүүр хийж, бусдын бүтээлийг харж, дуурайж олон удаагийн уйгагүй хөдөлмөрийн үр дүнд дадал болгох нэгэн ч олон .Үүнийг батлах мэт Монголд төдийгүй гаднын оронд үнэлэгдсэн сийлбэр хийдэг бүсгүйг “БҮТЭЭЛЧ ЭЭЖ” буландаа онцоллоо.
Түүнийг Н.Хонгорзул гэдэг. Хоёр хүүхдийн ээж, жирийн нэгэн завгүй эмэгтэй. Хүүхдүүдээ бусдаас дутахааргүй өсгөхийн тулд цаг наргүй хөдөлмөрлөж яваа тэрбээр барилгын өрлөгчингөөс гагнуурчин хүртэл хийж явсан. Өвчин зовлон гэдэг хүний амьдралд хэлж биш, хийсч ирдэг жамтай. Амьдралын энэхүү гэнэтийн тохиол түүнийг тойроогүй дайраад гарсан юм. Хөхний хорт хавдар тусч, эмчилгээ хийлгэж, хяналтад орж явсан түүх түүний амьдралын нэгээхэн хэсэг. Биеийн байдал нь төдийлөн сайжрахгүй байсан тул тэрээр группт орж, ажил хийх ямар ч боломжгүй болохын хажуугаар өөрийн гэсэн орлогогүй болсон үе түүнд бий. Амьдрахын тулд орлого олох хэрэгтэй.Ингэж явсаар Н.Хонгорзул 2014 оны намар “Нарантуул” захаар явж байхдаа сийлбэр хийц нь тун өвөрмөц морин хуур зарж буй хүнтэй таарсан гэдэг. Улмаар сийлбэр хийж үзэхээр болжээ. “Үнэхээр сайхан сийлбэртэй хийц сайтай хуур байсан. Ёстой шунаж дурлаж хийж үзэх юмсан гэсэн хүсэлд авсан. Шууд материал авч туршилтаар хийж үзсэн юм. Маш олон удаа хийсэн дээ. Хийж бүтээх тусам л сайжирсан” гэдгийг тэрээр онцлов.
Ийнхүү зах дээр явж байхдаа төрсөн санаагаа олон удаагийн туршилтаар морин хуур хийсэн нь өдгөө нагац эгчийнд нь байдаг аж. Тэрхүү морин хуураа харах бүртээ засч янзлах олон зүйл бий гэдгийг тэрээр нуусангүй. Гэхдээ анхны бүтээлээ хараад алдаагаа засч, дахин суралцдаг болохоор төдийлөн гар хүрэхийг эрмэлздэггүй гэнэ. “Эгчийндээ бэлэглэсэн минь учиртай. Анхны хуур маань ямар байсан харин олон жилийн дараа хийц, ур чадвар хэрхэн өөрчлөгдснийг харах санаатай өгч билээ” гэсэн юм.Хийсэн бүтээлээ зарж орлого олохоор “Нарантуул” зах руу очиход харсан хүн бүхэн “Ямар сайхан хийцтэй хуур вэ. Сийлбэр сайтай юм байна” гэх үгийг сонсоод урамшиж, илүү ихийг бүтээх урам зоригийг өгч Монголдоо төдийгүй гаднын улсад үнэлэгдэхүйц хэмжээнд бүтээлтэй болгожээ. Өдгөө Н.Хонгорзул морин хуур, авдар, гүнгэрваа, гэр, ширээ, ор, шатар, хун, эвтэй дөрвөн амьтан зэрэг сийлэх боломжтой бүхнийг хийдэг. Сийлбэр нь баргийн хүний хийгээд байх ажил биш. Зураг зурах эсвэл компьютерийн программ ашиглаж фотошоп дээр ажиллахаас тэс өөр. Бүгдийг гараар нэг бүрчлэн ухаж, засвар зай бүхнийг сийлдэг учраас тухайн хүнээсээ ур дүй шаардана. Ур дүй, уран сэтгэмж, торгон мэдрэмж, зурах авьяас зэргийг хослуулж байж сийлбэр хийнэ. Багаж зэвсэгтэй ажилладаг болохоор анхаарал болгоомж цаг тутамд шаарддаг ажээ.
“Залуу хүн завгүй хөдөлмөрлөх хэрэгтэй. Залхуу хүн л ядуу амьдардаг” хэмээн тодотгосон түүнтэй хэсэг хором ярилцснаа хүргэе.
–Таны хийсэн бүтээлийг харахад нэлээд ур дүй, уран сэтгэмж шаардсан нь харагдаж байна. 2014 оноос хойш гэхээр таван жилийн турш сийлбэр хийжээ?
-Баярлалаа. Сийлбэр хийгээд яг таван жил болж байна. Анх 50 мянган төгрөгөөр материал аваад хүний багаж гуйгаад л хийж эхэлсэн. Анхны бүтээл морин хуураа нагац эгчийндээ бэлэглэж байлаа. Одоо харахад засч янзлах олон зүйл байдаг. Гэхдээ хүн бүхэн анхны бүтээлдээ их хайртай, дээдэлдэг шүү дээ. Харах бүрт л сайхан санагдаад байдаг юм. Хүний багаж, хэрэгсэл гуйж бүтээлээ урладаг байсан бол одоо өөрийн гэсэн багажтай болсон. Хаа явсан газраа хэдэн багажтайгаа хамт явна.
-Нэг бүрчлэн сийлж хийдэг учраас ажиллагаа их орно. Ажиллагаа их багаасаа шалтгаалж үнэ ханшийн хувьд зөрүүтэй байдаг байх?
-Ажиллагаа ихтэйг өндөр үнэтэй зарахаас өөр аргагүй. Модоо гэхэд үнэтэй худалдаж авна. Бүгдийг нь гараар сийлж хийнэ. Хийхэд тийм ч амар биш. Ур дүйтэй хүний хийх ажил. Миний бүтээлүүдээс хамгийн үнэтэй нь шатар. Ойролцоогоор гурван сая төгрөгөөр хийдэг. Яагаад ийм үнээр хийдэг гэхээр шатрыг хийхэд нарийн хийцтэй, нэг бүрчлэн чимхлүүр ажил ихтэй. Ерөнхийдөө 50 мянгаас гурав хүртэлх сая төгрөгийн үнээр сийлбэр хийдэг. Морин хуурын тухайд харилцан адилгүй үнэтэй. Том, жижиг, нэг, хоёр, гурван толгойтой зэргээсээ шалтгаална.
-Монголчууд морин хуураа дээдэлдэг. Айл бүр гэртээ залдаг. Таны хувьд хийсэн бүтээлээ захиалагчид нь өгөхдөө утга учир, бэлгэдэл зэргийг нь хэлж өгдөг үү?
-Тэгэлгүй яах вэ. Монголчууд амны билгээс ашдын бэлэг гэдэг шүү дээ. Бүх зүйл өөрийн бэлгэдэл учир утгатай. Тиймээс бүгдийг нь хэлж өгөөд явуулдаг. Өвөг дээдэс маань хуургүй айлыг хугас айл гэлцдэг юм билээ. Морин хуур хийлгэсэн хүн бүрт лам дээр очиж, ном уншуулж, заавал амилуулж тавих ёстой гэж хэлдэг. Шинийн найман, 15-нд хуураа эгшлүүлж, гэрийн жавраа үргээх ёстой.
Дөрвөн хүчтэн айл гэрийг дөрвөн муу зүгээс хамгаална. Мөн эр эм арга билэг загас эрэгтэй хүний сүлд хийморийг тэгшилдэг. Очир гэхэд айлыг бадарч дэлгэрч явахыг бэлгэддэг.
-Гаднын орноос ирсэн захиалгын дагуу тэнд очиж сийлбэр хийдэг гэсэн. Ер нь Монголд ажиллах боломж хэр байдаг юм. Хүний нутагт ажиллаж байхаар эх орондоо сийлбэрээ хийгээсээ гэж хүсдэг хүн олон болов уу?
-Модоор бүтээл хийдэг таньдаг хүмүүстэйгээ нийлээд ажлын байр түрээсэлж үзсэн. Болж өгөөгүй. Учир нь байнгын захиалга орж ирэхгүй бол түрээсээ ч төлж дийлэхгүй юм билээ. Тэр бүрчлэн захиалга өгөх хүн ховор. Захиалга орж ирвэл ажлаа хийнэ, орлого олно. Сийлбэр гэдэг эмэгтэй хүн хийхэд мэдээж хүнд хэцүү ажил. Үргэлж багаж зэвсэгтэй ажилладаг болохоор.
Би Налайхын унаган хүүхэд. Халамжийн төвөөрөө дамжуулж ЖДҮ-ийн зээл авах гэж үзсэн. Сургалтад суугаад төслөө бичдэг ч бид нар шиг хийж бүтээе гэсэн сэтгэлтэй хүнд зээл олддоггүй юм билээ. Хийсэн бүтээлээ хүртэл үзүүлээд дэмжлэг хүсэхэд дарга нар нь тоодоггүй.
-Та Өвөрмонгол компанийн урилгаар тэнд очиж ажиллаад хэдэн жил болов. Томоохон ямар бүтээлүүд хийсэн бэ?
-2015 оноос эхэлж ажилласан. Тэнд очоод хийсэн бүтээл нь сийлбэртэй гэр. Өнгөрсөн зун Хайлаарын Хөх нуур гэдэг газарт Монголын түүхэн 37 хаан, Чингисийн дөрвөн хатан, бөөгийн хамт сийлбэр хийж, цогцолбор бүтээлээ. Алтан эмээлийн Хүүхдийн ордон болон цэцэрлэгийн дотор тохижилтын ажлыг хийлээ. Хөлөн буйрын Дуншаан уулыг сийлбэртэй болгосон. Мөн Морин даваа гэдэг газрын цэргийн музей Ногоон нуурт жуулчны бааз, Ану хатны төрсөн нутгийг тохижууллаа. Ганжу мужад 30, Хуучин барагт 20 гэр хийсэн дээ.
-Ямар загвараар яаж хийлгэхээ тухайн газрынхан нь хэлэх үү?
-Тэгж хий, ингэж хий гэсэн чиглэл өгдөггүй. Өөрөө мэдээд хийчих гэдэг. Орчин үеийн шийдэлд тохируулаад хийж болно. Гэхдээ би монгол ахуй, ёс заншлаа илүү тодотгосон бүтээл хийдэг. Ямар ч бүтээл хийсэн үндэсний өв соёлоо шингээдэг.
-Сийлбэр сурах сонирхолтой хүмүүст зааж өгдөг үү?
Анхны шавь маань одой хүн байсан. Хоёр сар гаруйн хугацаанд сийлбэр хийхийг зааж сургасан даа. Одоо шавь маань сийлбэр хийдэг компанид ажилладаг. “Багшаа танд баярлаж явдаг шүү” гэдэг. Учир нь өмнө нь одой гээд хүмүүс төдийлөн үнэлэгдэггүй байсан юм билээ. Харин одоо сийлбэр хийдэг гээд хүмүүсийн хандлага өөрчлөгдсөн гэж байсан. Хийж бүтээе суръя бүтээе гэсэн сэтгэлтэй хүнд сийлбэр хийх анхны мэдэгдэхүүнийг зааж өгөөд явуулдаг. Зуны амралт эхлэхээр охины минь найзууд надаар сийлбэр хийж, зураг зурахыг заалгадаг. Хүүхдүүд чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэхийгм хараад тэднээр бахархдаг юм.
“Би дөнгөж суралцах төвшинд явж байгаа” гэж ярих түүний бүтээлээс үндэсний өв соёл, үүх түүх, монгол ахуйг харуулж сийлдэг нь бэлхнээ харагдана. Магадгүй 10, 20 жилийн дараа өнгөрсөн түүхийн гэрч баримт болж үлдэнэ.
С.Ичинхорлоо
