“Ээжээ” гэж эелдэгхэн инээмсэглэх хүүгийнхээ харцнаас хайр, аз жаргал, эрч хүчийг мэдэрч эгэл хэрнээ эрхэмсэг амьдрахыг эрхэмлэдэг О.Сайханцэцэг бүсгүйг “Амьдралын үнэ цэнэ” буландаа урьсан юм. Сэтгүүлзүйн салбарынхан түүнийг илүү сайн мэднэ. Хаана ч явсан инээмсэглэж, хэнтэй ч тааралдсан мэнд мэддэг түүнийг “Хангалын ээж” гэдгээр фэйсбүүк найзууд нь эчнээ танина. Тэрбээр 2005 онд МУБИС-ийн Утга зохиол, сэтгүүлчийн ангид элсэн орохоор Завхан аймгийн Завханмандал сумаас их хотын зүг хүлгийн жолоо залсан гэдэг.
“Арван жилийн сурагч байхдаа уран зохиол, монгол хэлний хичээлдээ гавшгай нэгэн байлаа. Зургадугаар ангиасаа шүлэг, найраглал цээжилж, номонд “дурлаж” эхэлсэн. Жүжиглэх авьяастай байсан болохоор ч тэрүү багш нар маань урлагийн мэргэжилтэй хүн болоорой гэдэг байлаа. Тэгээд конкурс өгөөд, найруулал бичих даалгавар авсан. Шалгалтын хариу гарч МУБИС-д элсэн орох эрхтэй болсон” гэв. Багаасаа жүжиглэх авьяастай гэгддэг байсан сэргэлэн шар охин эхийн дүрийг чадварлаг бүтээж сумын соёлын төвийн тайз нь дээр олон удаа жүжиглэж үзэгчдийг уйлуулж, инээлгэж явсан үе түүний хүүхэд насны хөгжилтэй дурсамжийн нэг. Жүжигчин мэргэжлээр сурч, ажиллаж чадаагүй ч нийгмийг соён гэгээрүүлж “эмчлэх” үүрэгтэй сэтгүүлзүйн салбарын гал тогоонд зүтгэж яваадаа сэтгэл хангалуун байдаг гэнэ.
Энэ талаараа “Мэргэжилдээ эзэн байх л сайхан. Хөдөлмөрч, уйгагүй, бүтээлч тал бүрийн мэдлэг, мэдээлэлтэй хүний хийх ажил бол сэтгүүлч. “Өдрийн шуудан” сониноос ажлынхаа гарааг эхэлж байсан. Мэдээлэл цуглуулж их явна. Анх бол хэрхэн яаж бичихээ сайн мэдэхгүй. Өөрийнхөө хэмжээнд бичээд, дарга нартаа уншуулна. Олон уншилтын дараа сонинд хэвлэгдэж, уншигчдын гар дээр очдог. Олон өдөр явж, цуглуулсан баримтад үндэслэн бичсэн сурвалжлага байсан учир редакцийн зүгээс үнэлж 23 мянган төгрөгийн шагнал өгч байсан. Сэтгүүлчээр есдөх жилдээ ажиллаж байна” гэв.
Цаг наргүй, цалин багатай мэргэжилдээ дуртай, тууштай хүмүүс л сэтгүүлчээр ажиллаж, амьдардаг гэдгийг тэрбээр онцолж байсан юм. Түүний хэлсэн үг үнэний ортой. Эмч, багш нар ажил хаялт, зарлаж цалингаа нэмүүлнэ гэж уриа лоозон барьж, жагсаал хийж байхад сэтгүүлчид мэдээлэх үүргээ биелүүлж, цаг алдалгүй сурвалжлан хүргэдэг. Угтаа жагсаал хийж байгаа хүмүүсээс бага цалинтай ч бидний цалин бага гэж ганц удаа ган хийдэггүй хүмүүс бол сэтгүүлчид. О.Сайханцэцэг сэтгүүлч мөн адил авч буй цалин, ажиллаж буй хамт олноороо бахархаж явдаг нь ярилцаж байх хоромд мэдрэгдэж байсан юм. Тэрбээр “Би эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалаа төлөөд сард 550 мянган төгрөгийн цалин авдаг. Хүн авсан цалин, төрүүлсэн үрээ л голж болохгүй. Жил өнгөрөх тусам цалин нэмэгдээд байдаг юм. Тэгэхээр анх ажилд ороход хэдэн төгрөгийн цалин авч байсан нь ойлгомжтой байх. Нийгэм, цаг үетэйгээ үргэлж хамт байдаг учир мэргэжилдээ хайртай. Бусдад үргэлж адлагдах хэрнээ бусдын төлөө тэмүүлдэг ган үзэг минь гэж бодоод өдрөөс өдөрт илүү шинэ, соргог, мэдээллийг хүргэхийн тулд ажилладаг” гэсэн юм.
О.Сайханцэцэгийн амьдралын хамгийн сайхан мөч сөөсгөр шар хүүгээ төрүүлж, ээж болсон үе. Түүний хүү С.Хангал өдгөө таван настай ээжийнхээ түшиг тулгуур болж, инээхэд уйлахад хажууд нь байж, хайрлаж халамжилдаг бяцхан супермэн. “Миний хүү 4.200 грамм манцгар шар хүү гарсан. Илүү тээлттэй байсан учраас эмч хийсвэр хагалгаагаар төрүүлнэ гэсэн. Ээж маань хоёр охинтой. Манай эгч бас хоёр охинтой. Эрэгтэй хүүхэдгүй. Эмээгийнхээ гал дээр гарч, гар дээр нь өссөн ганц эрэгтэй зээ нь шүү дээ” гэв. Хүний амьдралд өвчин зовлон, үхэл хагацал хэлж биш, хийсч ирдэг. Хайрлаж, дурлаж хамтын амьдралаа эхлүүлнэ гэж хөөр баяраар дүүрэн ярилцаж явсан хань нь харамсалтайгаар тэнгэрт дэвшиж, хүүгээ өөрөө өсгөх үүрэг түүнд ногдсон гэдэг.
Гэхдээ цаг ямагт түүнийг бурууд ташуурдаж, зөвийн зөөллөж явдаг бурхан ээж нь үргэлж дэмждэг учир хүний орчлонд хөлөө олж, айлын дайтай амьдарч яваагаа хэлж байсан юм. Ганц бие бүсгүй хүнд хүүхдээ өсгөж, хүмүүжүүлэх тийм ч амар ажил биш. Хүүхэд өвдөх үе хүн бүхэнд хүндхэн тусдаг. Түүний адилаар О.Сайханцэцэг ч энэ бэрхшээлийг тойроогүй дайрч явна. “Хүү минь амьдралд хөөр баярыг хариуцлагатай хамт авч ирсэн. Хүүгийнхээ төлөө цаг наргүй хөдөлмөрлөж эхэлсэн. Намайг дэмжээд тэтгээд явах хүн байхгүй. Тиймээс би хуримтлалыг зуршил болгох хэрэгтэйг ойлгосон. Хүүгээ төрүүлсний дараа том нагац эгч нь 20 ээж минь мөн адил хүүгээ мялааж 40 мянган төгрөг өгч байсан. Хангалдаа зориулж “Хас” банкны ирээдүйн саятан хадгаламжийг 60 мянган төгрөгөөр нээлгэж байв. Сар бүр боломжтой үедээ 50-100, боломжгүй үедээ 20 мянган төгрөг хийнэ. 18 нас хүрэхдээ хүү минь өөрийн гэсэн тодорхой хэмжээний мөнгөтэй байгаасай л гэж боддог. Хуримтлалыг зуршил болгоё гэж хэлэх дуртай. Хүн бүр санхүүгийн сахилга баттай байгаасай гэж боддог” гэв.
“Хүн хоёр далавчтай бол би өрөөсөн далавчтайгаар амьдралыг өнгөлж, өөрийн гэсэн түүхийг бүтээж амьдрахыг зорьсон” гэж нэгэн эмэгтэйг хуучилж байхыг сонсч байв. Амьдралын жаргал хийгээд зовлонг ганцаараа сөхөрч биш сөрж яваа түүнийг шантрашгүй дайчин зантайг ойр тойрныхон найз нөхөд нь ярьж байгааг олонтой сонсч О.Сайханцэцэгээр бахархаж байснаа нуух юун. “Халуундаа шатаж, уйлагнаад байгаа хүүгээ тэврээд автобусанд шахалдаж явахад хөл нь өлгийнийхөө доогуур гарчихсан явсныг анзаараагүй. Хажууд суусан эгч “Хүү минь хүүхдийн чинь хөл гарчихсан байна” гэж хэлж байсан. Ингэж ч явах гэж бодон нус, нулимстайгаа холиолдож явсан үе бий. Миний амьдралыг зорилготой золбоотой болгосон хүн бол хүү минь. Хүүтэйгээ танилцаж явсан шинэхэн ээжид хөгжилтэй зүйлүүд олон тохиолдсон. Тэр үед л би нялх хүүхэдтэй хүн заавал машинтай болох ёстой гэж бодоод төд удалгүй санасандаа хүрч боломжийн үнээр приус худалдаж авсан” талаараа хэлэв.
Дөрвөн ханатай гэрт хүүгээ өсгөж байсан тэрбээр өдгөө өөрийн гараар тохилог байшин барьж тав тухтай амьдарч байна. “Бүтэн жил барьж байж байшиндаа орсон. Суурийг нь зутгачихаад санхүүгийн асуудлаас болж удааширсан тал бий. Мэргэжлийн хүний зөвлөгөө аваад ээжтэйгээ гурвуулаа нийлээд барьсан. Хүний портер гуйж өөрсдөө шороогоо зөөж, буулгана. Нуруугаа тататлаа хийсэн” гэв. Хийсэн ажлынхаа үнэ цэнийг мэдэрч хүүгээ цэвэр агаарт амьдруулахыг зорьсондоо хотоос алсхан “Баруун түрүүнд” аж төрж байна. Анхныхаа машиныг зарахдаа үнийн дүнд нь бод мал оролцуулсан нь, өдгөө түүнийг сүүтэй цай, тараг, өрөм идсэн шиг жилийн дөрвөн улиралыг өнгөрүүлэхэд хүргэсэн гэнэ. Хүүгээ төрүүлэхээс өмнө хуримтлал үүсгэсэн тэрбээр банкнаас зээл авч үзээгүй ч хоёрдохь машинаа авахдаа “Хаан” банкны лизингээр авчээ. “Машин авах мөнгөний 50 хувь нь бэлэн байсан учраас лизинд хамрагдахад хүндрэл гараагүй” гэв. Түүний ээж нь хөдөлмөрч нэгэн. Хоёр охиныхоо төлөө зүтгэж, их сургуульд суралцуулж, дээд боловсрол эзэмшүүлэхэд хүчин чармайлт их гаргасан гэнэ.
“Эгч бид хоёрын их сургуулийн төлбөрийг төлөх гэж ээж минь их зүтгэсэн дээ. Мал хуйгай зараад, ямаагаа самнаад л бид хоёрыг боловсрол эзэмшүүлсэн. Ээж минь тусалж, дэмжиж миний ар талыг хариуцдаг. Одоо ч манай мал байдаг юм. Хаа нэг хамаатнууд руугаа утсаар яриад “Миний малнаас явуулаарай” гэдэг” хэмээн инээсэн юм. Хөдөлмөрлөж, хөлсөө урсгаж амьдрахыг эрхэмлэдэг О.Сайханцэцэгийн өглөө мандахын улаан нартай зэрэгцэн боссоноор эхэлдэг. Учир нь түүний ажил 08.00 цагт эхэлдэг бөгөөд гэрээсээ ажил хүртлээ 28 км замыг туулдаг. Ажилдаа ирэх болон харихдаа замд гар өргөсөн нэгнийг авч, хувиараа таксинд явна. “Хүн ихтэй байвал таксинд явна. Харин олдохгүй бол харьдаг. Өдөрт багадаа 30 мянган төгрөгийн норм хийхээр гарч ирнэ. Бензин болон ахуйн хэрэглээгээ хангаад илүү гарвал хүүгийнхээ хадгаламжид хийчихдэг. 2018 оны гурван сарын 8-нд 170 мянган төгрөг олж байсан. Өглөө эрт хотод орж ирээд өдөржин явсан. Орой нь ээжийгээ баярлуулах бэлэг аваад харьсан даа” хэмээв. Таксинд явдаг жолооч нарт олон бэрхшээл тулгардаг гэдэг. Тэр бэрхшээлтэй О.Сайханцэцэг ч мөн адил нүүр тулжээ.
Тухайлбал, “Хүлээж байгаарай. Гэртээ ороод мөнгө аваад ирье” гэж хэлээд хашаа даваад зугтах бол энгийн асуудал. Бүр Хайлааст явья гэж гар өргөсөн хоёр хүнд үйлчилж яваад хоолойгоо боолгосон харамсалтай тохиолдол гарсан гэнэ. Гэхдээ тэглээ гээд айж, шантраагүй. Өдрөөс өдөрт өсөх өөдөсхөн үрийнхээ төлөө цаг наргүй хөдөлмөрлөж яваа нь дайчин бүсгүй гэдгийг илтгэх мэт.
Эх хүн үрийнхээ төлөө халуун гал руу харайж ороход хүртэл бэлэн байдаг гэлцдэг. Хэзээ ч хувирашгүй хайраараа үрээ бүүвэйлж, үйлсийн гэрэлтүүлж яваа энгийн хэрнээ эхэмсэг түүний амьдралын үнэ цэнэ амьнаасаа амь тасалж төрүүлсэн бяцхан хүү С.Хангал юм. Удахгүй хүү нь уулын чинээ эр хүн болоод удмыг нь залгаж, эрхэлж нялхарч, хайранд умбуулж өсгөсөн ээжийнхээ эгэлгүй сайхан сэтгэлийн ачийг нь хариулна гэдэгт итгэж байна.
Цас бороо нар салхи цаг хугацаатай уралдан урагшилдаг хүмүүний амьдралын хуудсанд өөрийн гэсэн өнгө аястай түүхээ гэгээнээр сийрүүлж яваа О.Сайханцэцэгийн “АМЬДРАЛЫН ҮНЭ ЦЭНЭ” түүхээр аялсан нь энэ байв.
С.Ичинхорлоо
