Монголын төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Санжаасүрэнгийн Зориг одоогоос 22 жилийн тэртээ буюу 1998 оны 10 дугаар сарын 2-нд бусдын гарт амь насаа алдсан билээ. Харин өнөөдөр морин цагт С.Зориг агсны хөшөөнд түүний төрсөн ах Санжаасүрэнгийн Баяр тэр­гүү­тэй Монголын ардчилсан хөдөл­гөө­ний журмын нөхөд УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа, УИХ-ын гишүүн АН-ын дэд дарга Ц.Туваан П.Нүрзэд, Д.Нэнж, Д.Пүрэвдаваа нар хүн­дэт­гэл илэрхийлж цэцэг өргөлөө.

Финляндын гээрл зурагчин, ардчилсан хувьсгал өрнөж байх үед Ройтерс агентлагийн монгол улс дахь сурвалжлагч байсан Иръяа Халаш Монголын ардчилсан хувьсгалын үеэр  авсан ховор гэрэл зургуудаараа “Сэрсэн Монгол” уран зургийн үзэсгэлэн гаргасныг энэ өдөр мөн нээсэн юм.

Ардчилсан хувьсгал Монголыг диваажин болгоогүй ч хамгийн чухал нь ардчилсан улсын үндсэн утга учир хүний эрх чөлөөг олгосон юм.

Миний хувьд Финлянд улсын иргэн. Манай төрсөн ах түүхийн мэргэжилтэй. Аав улс төрийн хүн байсан, тэгээд ч ээжийн талаас түүх судлалын хүмүүс нэлээд их байсан тийм болохоор судлаач гэр бүлд өссөн гэж хэлж болно багаасаа юмыг хадгалах, судлах их сонирхолтой байсан. 1985 онд Монгол улсад анх удаа хөл тавьж байлаа. Тухайн үед Унгарын Будапештийн их сургуулийн Монгол хэл судлалын ангийн оюутан  байсан учраас ирсэн. Харин 1987 онд Монголд суралцах тэтгэлэг авснаар МУИС-д 1990 он хүртэл суралцаж мэргэжил дээшлүүлсэн. Түүнээс хойш 33 жил Монгол улсад амьдарсан дассан миний гэр шиг л надад дотно сайхан санагддаг шүү. Мэдээж тэр үед Ардчилсан хувьсгал эхэлсэн. Тэдгээр залуус сонирхлыг маань ихэд татсан учир тэднийг эхнээс нь дэмжиж фото аппаратаа аваад хамт явдаг байлаа. Миний зураг авч байсан Nikon FM2 аппарат олон улсын сэтгүүлч нарын хэрэглэдэг хамгийн мундаг аппарат байсан. Гэхдээ ямар ч автомат хэсэг байхгүй, бүгдийг гараар тааруулдаг байсан. Монголд минийх шиг аппараттай өөр хүн байгаагүй. Тэр үед хар цагаан хальс л байдаг байлаа. Гадаадаас ганц нэг өнгөт хальс авчирдаг байсан ч  ихэнх зургууд маань хар цагаан байдаг. Би өөрөө хар ца­гаан зурганд илүү дуртай яагаад гэвэл түүхийн болон ур­ла­гийн зургууд хар цагаанаар гардаг байсан учраас дуртай болсоон.

Өнөөдөр Ардчилсан нийгэмд хүмүүс амьдарч, шашин шүтэх, үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэлийн эрх чөлөө, хүний эрх гэх мэт эрх чөлөө бидэнд байна. Үндсэн хууль энэ  бүгдийг баталсан энэ бол хамгийн чухал зүйл Ардчилсан хувьсгалын үр дүнгээр Монгол улс нэг намын систем буюу марксизм, леннизм, коммунизмээс салчихсан нь маш чухал зүйл юм. Өнөөгийн залуус энэ нийгмийг ихэд шүүмжилж шударга бус байна энэ буруу гэдэг. Энэ дээр нэг зүйлийг хэлэхэд Ардчилсан нийгэмд шүүмжлэл хэрэгтэй хэрвээ шүүмжлэлгүй бол ямар ч хөгжил байхгүй тийм учраас энэ нь Ардчилсан нийгмийн нэг шинж мөн. Тэгэхээр алдаа оноотой, дутагдалтай ч өнөөдрийн ардчилал бидэнд их зүйлийг авчирсан. Харин одоо түвшинг нь ахиулах хэрэгтэй. Энэ нь одоогийн залуусын хийх ёстой ажил. Тэр үеийн үйл явдлаас салгаж ойлгох хэрэгтэй. Ардчилсан хувьсгал нь энэ бүгдийн үндэс. Аль ч улс орон асуудлуудаа шийдвэрлэж байж урагш дэшиж хөгждөг.  Манай Фянланд ч гэсэн ихээр шүүмжлэлд орж байна  үндэс суурь нь Ардчилсан тогтолцоо байгаад л оршино. Гэхдээ шүүмжлэхдээ тэр үед ардчилсан хувьсгалыг эхлүүлсэн хүмүүсээ хүндэтгэх хэрэгтэй. Хүмүүсийн янз янзын үзэл бодол өнцгөөс хичнээн алдаа дутагдалд гаргасан ч тэд хамгийн хэрэгтэй зөв зүйлийг хийж, та бидэнд эрх чөлөө авчирч чадсан.

Дээр нэр хувьсгалт залуус маань “Бидний ярьсан мэдээл­лийг дамжуулж өгөөрэй” гэж хүссэн юм. Тухайн үед Ройтерс агентлагт сурвалжлагч байлаа. Дамжуулсан мэдээллийг маань ч тэд дуртай хүлээж авсан. Тэр үед одоогийнх шиг интернэт, гар утас, факсгүй, утсаар ч шууд ярьж болдоггүй байв. Мэдээллээ дамжуулахын тулд Москва руу цааш Бээжинд байрладаг Ройтерс агентлагийн салбартай холбогдож байгаад өгч байсан.  Хааяа хоёр, гурван хоног холбоо тогтоож чаддаггүй байсан учир Япон дахь салбар руу холбогдож мэдээллээ өгөх үе ч гарна. Мэдээллээсээ гадна фото зураг явуулдаг байлаа.

Яг тэр цаг мөчид барууны орнуудаас байнга Монголд ирж сууж мэдээлэл бэлтгэдэг сэтгүүлч надаас өөр байгаагүй учраас зөвхөн улс төрийн мэдээ гэлтгүй бүхий л төрлийн болж буй мэдээг дамжуулдаг байсан. Бээжингээс л хааяа нэг сэтгүүлч ирээд буцдаг байв. Тэр үед Хөвсгөл, Дархан, Багануур гээд нэлээд олон газраар явж зохион байгуулж буй цуглаанд нь оролцож фото зураг авсан. Гэхдээ тухайн үед албан ёсоор хальсаа угаалгах газар байгаагүй учир нууцаар хор хэрэглэж өөрсдөө угаана. Олон янзын хор хэрэглэдэг учир зарим зураг гэмтэлтэй гардаг байсан. Гэсэн хэдий ч одоо ховор зурагт орно шүү. Тэрний дараагаар нь телевизийн мэдээ хийж эхэлсэн BBC, СNN “Дойч Велл”, Францын тавдугаар суваг гэх мэт газруудтай хамтран ажиллаж байсан.

Тэр үеийг мэдэхгүй залуус миний альбомыг аваад үзээ­сэй гэсэн чин хүсэл бий. Түүхийн ном биш учраас их нуршуу үг байхгүй. Фото зургуудаа богино хэмжээний тайлбартайгаар оруулж өгсөн. Үзэсгэлэнгийнхээ урилгыг холбогдох бүх хүнд хүргүүлсэн. Элчин сайдын яамд, дипломат төлөөлөгчийн газруудад хүртэл өгсөн. Олон хүн ирэх болов уу гэж бодож байна. Ямар ч гэсэн үзэсгэлэнд ирэх хүмүүс маань тухайн үед болсон үйл явдлын талаар тодорхой мэдээлэлтэй болоод гарна гэдэгт итгэлтэй байна. Энэхүү үзэсгэлэнг энэ оны дөрөвдүгээр сарын дундуур бэлтгэх ажлаа эхэлсэн надтай хамтарч олон залуус сэтгэл зүрхээрээ оролцсон. Монголын Ардчилсан холбоонд энэ зургуудаа бэлэглэж байна энэ түүхийг Монгол хүн бүр мэдэх ёстой. Мөн энэ үзэсгэлэнг гаргахад минь тус болж гар бие оролцсон залуустаа талархсанаа илэрхийлье.

Санжаасүрэнгийн Зориг бид сайн найзууд байсан. Нарийн ширийн зүйлийн талаар би одоо ярихгүй. Ер нь бол их шударга хүн байсан шүү дээ. Их ч сонирхолтой, зарчимч хүн. Түүний талаар янз бүрийн л яриа бий. Сайн мэдэх хүний хувьд хэлэхэд шулуун шударга, зарчимч байсныг нь зориуд хэлэх байна.

Э.БАТ-ЭРДЭНЭ

Монголын төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Санжаасүрэнгийн Зориг одоогоос 22 жилийн тэртээ буюу 1998 оны 10 дугаар сарын 2-нд бусдын гарт амь насаа алдсан билээ. Харин өнөөдөр морин цагт С.Зориг агсны хөшөөнд түүний төрсөн ах Санжаасүрэнгийн Баяр тэр­гүү­тэй Монголын ардчилсан хөдөл­гөө­ний журмын нөхөд УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа, УИХ-ын гишүүн АН-ын дэд дарга Ц.Туваан П.Нүрзэд, Д.Нэнж, Д.Пүрэвдаваа нар хүн­дэт­гэл илэрхийлж цэцэг өргөлөө.

Финляндын гээрл зурагчин, ардчилсан хувьсгал өрнөж байх үед Ройтерс агентлагийн монгол улс дахь сурвалжлагч байсан Иръяа Халаш Монголын ардчилсан хувьсгалын үеэр  авсан ховор гэрэл зургуудаараа “Сэрсэн Монгол” уран зургийн үзэсгэлэн гаргасныг энэ өдөр мөн нээсэн юм.

Ардчилсан хувьсгал Монголыг диваажин болгоогүй ч хамгийн чухал нь ардчилсан улсын үндсэн утга учир хүний эрх чөлөөг олгосон юм.

Миний хувьд Финлянд улсын иргэн. Манай төрсөн ах түүхийн мэргэжилтэй. Аав улс төрийн хүн байсан, тэгээд ч ээжийн талаас түүх судлалын хүмүүс нэлээд их байсан тийм болохоор судлаач гэр бүлд өссөн гэж хэлж болно багаасаа юмыг хадгалах, судлах их сонирхолтой байсан. 1985 онд Монгол улсад анх удаа хөл тавьж байлаа. Тухайн үед Унгарын Будапештийн их сургуулийн Монгол хэл судлалын ангийн оюутан  байсан учраас ирсэн. Харин 1987 онд Монголд суралцах тэтгэлэг авснаар МУИС-д 1990 он хүртэл суралцаж мэргэжил дээшлүүлсэн. Түүнээс хойш 33 жил Монгол улсад амьдарсан дассан миний гэр шиг л надад дотно сайхан санагддаг шүү. Мэдээж тэр үед Ардчилсан хувьсгал эхэлсэн. Тэдгээр залуус сонирхлыг маань ихэд татсан учир тэднийг эхнээс нь дэмжиж фото аппаратаа аваад хамт явдаг байлаа. Миний зураг авч байсан Nikon FM2 аппарат олон улсын сэтгүүлч нарын хэрэглэдэг хамгийн мундаг аппарат байсан. Гэхдээ ямар ч автомат хэсэг байхгүй, бүгдийг гараар тааруулдаг байсан. Монголд минийх шиг аппараттай өөр хүн байгаагүй. Тэр үед хар цагаан хальс л байдаг байлаа. Гадаадаас ганц нэг өнгөт хальс авчирдаг байсан ч  ихэнх зургууд маань хар цагаан байдаг. Би өөрөө хар ца­гаан зурганд илүү дуртай яагаад гэвэл түүхийн болон ур­ла­гийн зургууд хар цагаанаар гардаг байсан учраас дуртай болсоон.

Өнөөдөр Ардчилсан нийгэмд хүмүүс амьдарч, шашин шүтэх, үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэлийн эрх чөлөө, хүний эрх гэх мэт эрх чөлөө бидэнд байна. Үндсэн хууль энэ  бүгдийг баталсан энэ бол хамгийн чухал зүйл Ардчилсан хувьсгалын үр дүнгээр Монгол улс нэг намын систем буюу марксизм, леннизм, коммунизмээс салчихсан нь маш чухал зүйл юм. Өнөөгийн залуус энэ нийгмийг ихэд шүүмжилж шударга бус байна энэ буруу гэдэг. Энэ дээр нэг зүйлийг хэлэхэд Ардчилсан нийгэмд шүүмжлэл хэрэгтэй хэрвээ шүүмжлэлгүй бол ямар ч хөгжил байхгүй тийм учраас энэ нь Ардчилсан нийгмийн нэг шинж мөн. Тэгэхээр алдаа оноотой, дутагдалтай ч өнөөдрийн ардчилал бидэнд их зүйлийг авчирсан. Харин одоо түвшинг нь ахиулах хэрэгтэй. Энэ нь одоогийн залуусын хийх ёстой ажил. Тэр үеийн үйл явдлаас салгаж ойлгох хэрэгтэй. Ардчилсан хувьсгал нь энэ бүгдийн үндэс. Аль ч улс орон асуудлуудаа шийдвэрлэж байж урагш дэшиж хөгждөг.  Манай Фянланд ч гэсэн ихээр шүүмжлэлд орж байна  үндэс суурь нь Ардчилсан тогтолцоо байгаад л оршино. Гэхдээ шүүмжлэхдээ тэр үед ардчилсан хувьсгалыг эхлүүлсэн хүмүүсээ хүндэтгэх хэрэгтэй. Хүмүүсийн янз янзын үзэл бодол өнцгөөс хичнээн алдаа дутагдалд гаргасан ч тэд хамгийн хэрэгтэй зөв зүйлийг хийж, та бидэнд эрх чөлөө авчирч чадсан.

Дээр нэр хувьсгалт залуус маань “Бидний ярьсан мэдээл­лийг дамжуулж өгөөрэй” гэж хүссэн юм. Тухайн үед Ройтерс агентлагт сурвалжлагч байлаа. Дамжуулсан мэдээллийг маань ч тэд дуртай хүлээж авсан. Тэр үед одоогийнх шиг интернэт, гар утас, факсгүй, утсаар ч шууд ярьж болдоггүй байв. Мэдээллээ дамжуулахын тулд Москва руу цааш Бээжинд байрладаг Ройтерс агентлагийн салбартай холбогдож байгаад өгч байсан.  Хааяа хоёр, гурван хоног холбоо тогтоож чаддаггүй байсан учир Япон дахь салбар руу холбогдож мэдээллээ өгөх үе ч гарна. Мэдээллээсээ гадна фото зураг явуулдаг байлаа.

Яг тэр цаг мөчид барууны орнуудаас байнга Монголд ирж сууж мэдээлэл бэлтгэдэг сэтгүүлч надаас өөр байгаагүй учраас зөвхөн улс төрийн мэдээ гэлтгүй бүхий л төрлийн болж буй мэдээг дамжуулдаг байсан. Бээжингээс л хааяа нэг сэтгүүлч ирээд буцдаг байв. Тэр үед Хөвсгөл, Дархан, Багануур гээд нэлээд олон газраар явж зохион байгуулж буй цуглаанд нь оролцож фото зураг авсан. Гэхдээ тухайн үед албан ёсоор хальсаа угаалгах газар байгаагүй учир нууцаар хор хэрэглэж өөрсдөө угаана. Олон янзын хор хэрэглэдэг учир зарим зураг гэмтэлтэй гардаг байсан. Гэсэн хэдий ч одоо ховор зурагт орно шүү. Тэрний дараагаар нь телевизийн мэдээ хийж эхэлсэн BBC, СNN “Дойч Велл”, Францын тавдугаар суваг гэх мэт газруудтай хамтран ажиллаж байсан.

Тэр үеийг мэдэхгүй залуус миний альбомыг аваад үзээ­сэй гэсэн чин хүсэл бий. Түүхийн ном биш учраас их нуршуу үг байхгүй. Фото зургуудаа богино хэмжээний тайлбартайгаар оруулж өгсөн. Үзэсгэлэнгийнхээ урилгыг холбогдох бүх хүнд хүргүүлсэн. Элчин сайдын яамд, дипломат төлөөлөгчийн газруудад хүртэл өгсөн. Олон хүн ирэх болов уу гэж бодож байна. Ямар ч гэсэн үзэсгэлэнд ирэх хүмүүс маань тухайн үед болсон үйл явдлын талаар тодорхой мэдээлэлтэй болоод гарна гэдэгт итгэлтэй байна. Энэхүү үзэсгэлэнг энэ оны дөрөвдүгээр сарын дундуур бэлтгэх ажлаа эхэлсэн надтай хамтарч олон залуус сэтгэл зүрхээрээ оролцсон. Монголын Ардчилсан холбоонд энэ зургуудаа бэлэглэж байна энэ түүхийг Монгол хүн бүр мэдэх ёстой. Мөн энэ үзэсгэлэнг гаргахад минь тус болж гар бие оролцсон залуустаа талархсанаа илэрхийлье.