Их дээд сургууль, коллежуудаас яагаад чанаргүй боловсон хүчин, олны хэлдгээр “дипломны гол” төгсч гараад байна аа хэмээн сүүлийн үест шуугицгаах болсон. Зарим нэгэн нь нэг сайхан “ДИПЛОМ” гэсэн хавтастай болж аваад огт өөр ажил хийгээд явдаг бол, нэг хэсэгт нь тэр дипломоосоо илүүтэй намын батлах чухал болж дарга даамал болох. Аль алиных  нь мэдлэг боловсрол хэдхэн өгүүлбэрээсээ андашгүй танигдаад ирнэ.

Чухам юунаас болоод өнөөдрийн боловсрол ийм болчихов оо, сургуулиудын сургалт үнэхээр муу байна уу, хүмүүсийн сурах идэвх сонирхол ингэтлээ дор орчихов уу гэсэн асуудлаар Монголын цахим институтын захирал Л.Алтансүхтэй ярилцлаа.

-Их дээд сургууль төгсөгчдийн мэдлэг боловсрол үнэхээр чамлалттай, хөдөлмөрийн зах зээлд гологдоод байна гэж шуугих боллоо. Өөрөө боловсролын салбарт багагүй хугацаагаар ажилласан хүний хувьд юу гэж боддог вэ?

-Олон шалтгаан бий. Үүнээс хамгийн гол шалтгааны нэг нь залуучууд мэргэжлээ буруу сонгоод байна. Судалгаагаар суралцаж байгаа оюутнуудын 60 гаруй хувь нь мэргэжлээ буруу сонгосон гэж гарч байна. Өөрөө сонирхолгүй мэргэжлээр суралцахаар чинь сайн сурахгүй, тэгээд л гологдол бүтээгдэхүүн болж байна. Хөдөлмөрийн зах зээлд гараад л хэдхэн хоноод л тар нь танигдана шүү дээ. Энэ бол манайх ажилгүйдэл ядуурлаараа дэлхийд тэргүүлж байгаагийн үндсэн гол шалтгаан болоод удлаа. Эдийн засгийн хувьд ч асар их алдагдалд оруулж, эцэг эхчүүд үргүй зардал гаргаж байгаа харамсалтай тоо баримтууд их бий.

-Мэргэжлээ буруу сонгоход юу нөлөөлдөг юм бэ. Уг нь хүүхэд чинь би багш болно, эмч болно гээд л мөрөөдөж явдаг, эсвэл бүр багаасаа дугуйлан секцэд яваад байдаг, Сургуулиуд ч сонгон суралцах, төрөлжсөн сургалт гээд хүүхдийг хөгжүүлж байна, мэргэжил сонгох чиг баримжаа олгож байна гээд байдаг биш билүү.

-Мөн л олон шалтгаан байна даа. Хүүхдүүд өөрийнхөө төрөлх өгөгдөл, сонирхлоо сайн мэдэхгүй,  сэтгэлийн хөөрлөөр сонголт хийх, найз нөхдөө дуурайх, яаж ийгээд л нэг бакалаврын дипломтой болъё гэх, эцэг эх нь ажил мэргэжлээ өвлүүлэх, миний хүү бөх болох ёстой гэдэг ч юмуу сонирхолгүй зүйлд нь шахаж албадах явдал байна. Залуус сонирхолтой мэргэжлээрээ элсэх гэхээр оноо нь дутаад юу хамаагүй нэг сургуульд элсэх явдал бүр түгээмэл. Эсвэл за ерөөсөө зах зээлд хамгийн эрэлттэй мэргэжил энэ юм байна, ийм л мэргэжилтэй болчихвол ажилтай байх юм байна гээд суралцах явдал ч байна. Хөндлөнгөөс нь хараад энэ л сайхан мэргэжил, би эмч болно, багш болно гээд байдаг. Гэтэл үнэн хэрэгтээ тэр хүнд нь энэ төрлийн мэргэжлээс шаардах ямар нэгэн өгөгдөл байхгүй, дээр нь тэр мэргэжлээ судлах гээд мэргэжил сонголтын олон алхмуудыг алгасаад сонголтоо хийчихдэг. Эмч болно гээд сонирхоод орсон оюутан анхны дадлагаараа л задлан шинжилгээнд ороод шантарч, сургуулиасаа гарсан тохиолдол ч байна. Ингээд л сонирхолгүй, өөрийн чадахгүй мэргэжил эзэмшсэнээс болоод ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжиж байна шүү дээ. Мэргэжлийн чиг баримжаа олгох асуудал манай улсад эхлэлийнхээ шатанд л явж байна. Хөгжингүй орнууд энэ салбарт ихээхэн анхаарч олон олон төрийн байгууллагууд, хувийн хэвшлийн агентууд ажиллаж, залуусаа чиглүүлдэг. Бидний ирээдүй болсон залуусын амьдралд чиглүүлэг болох энэ эмзэг салбарыг бодлогын түвшинд дэмжихгүй бол зөв хөгжлийн тухай ярих боломж муу гэж үзэж байна.

-Одоо тэгэхээр яаж энэ залуучуудыг чинь өөрийнх нь сонирхсон ажил мэргэжилд чиглүүлж, энэ чиглэлээр нь сургах вэ….Нэг үгээр хэлбэл өөрийн тань дээр дурдсан олон хүчин зүйл, сөрөг шалтгааныг хэрхэн даван туулах вэ?

-Аливаа улс орны хөгжлийн түлхүүр нь хувь хүний хөгжил байдаг. Хөгжингүй улс орнууд хүнээ багаас нь төрөлх өгөгдлүүдийг нь тодорхойлоод түүнийхээ дагуу чиглүүлж,  сайн хүний нөөц бэлдэж байна. Өөрөөр хэлбэл хүнийхээ хөгжилд шинжлэх ухаанчаар хандаж байна гэсэн үг. Харин бидний хувьд ингэж чадаж байгаа билүү.

Хамгийн энгийнээр хэлэх юм бол дөнгөж амьдралын замд орж байгаа хүүхдүүдээ хөлгүй их далай руу зүгээр л шууд түлхчихэлгүй, ядахнаа нэг жижиг завь өгье гэмээр байна. Өөрөөр хэлбэл тухайн хүн, хүүхэд юунд авьяастай, ямар чиглэлд амжилт олох боломжтой гэдгийг шинжлэх ухааны ололт дээр тулгуурласан тестүүдээр тодорхойлж, ХЭМЖИЖ авах хэрэгтэй байгаа юм. Энэ хэмжих ажлыг манай институт монголд анх удаа хийж эхлээд байна. Эхлэх ч гэж гурван жил гаруй болж байгаагийн хоёр жилийг нь хөл хорионд өнгөрүүлчихлээ. Одоогоор цөөн хэдэн байгууллага генетик тест болон бусад тестүүд хийж байгаа. Аливаа зүйл сайн муу талтай байдагчлан зарим нэг сэтгэл зүйчид шүүмжлэлтэй хандах тохиолдол байдаг. Гэхдээ өнөөдрийг хүртэл хүний төрөлх өгөгдөлд тодорхой чиг баримжаа олгох чиглүүлэг байхгүй явж ирлээ шүү дээ.

-За яаж тодорхойлдог юм бэ?

– Шинжлэх ухааны ололт дээр тулгуурласан тестүүдээр тодорхойлно…

-Өнөөдөр манайд хэрэглэдэг тестийн асуултаар хариулт авна гэсэн үг үү…Тест гэж өнөөдөр түгээмэл болсон хэлбэр чинь энэ биз дээ…

-Үгүй, энэ бол өөр. Тухайн хүнээс юу ч асууж, юу ч бөглүүлэхгүй. Ердөө хурууны хээгээр, тоон мэдээллээр нь, төрөлхийн өгөгдлийг нь тодорхойлно. Дерматоглификийн ШУ-нд суурилсан генетик тест, номерлогийн ШУ-нд суурилсан тоон мэдээллийн тест, сэтгэл судлалийн ШУ-нд суурилсан мэргэжил сонголтын тестүүдийг хийж, мэргэжлийн зөвлөгөө өгч байгаа. Өөрөөр хэлбэл хүнийг 3 талаас нь хэмжиж үзээд голчоор нь зөвлөж байгаа гэсэн үг. Бид урьд нь зөвхөн генетик тест хийдэг байсан. Энэ нь жаахан учир дутагдалтай байсан тул Тоон мэдээллийн тестийг нэмж, тухайн хүний төрөлх өгөгдлийг илрүүлэхэд ахиц гаргаж чадсан. Дэлхийн олон улсад ашиглаж байгаа эдгээр аргачлалуудаар хүн өөрийнхөө ерөнхий төрөлх өгөгдлийг мэдэж авах нь ихээхэн ач холбогдолтой байгаа.

     Ингээд хариу нь генетикийн тест 21 үзүүлэлтээр, тоон мэдээллийн тест  16 үзүүлэлтээр, мэргэжил сонголтын тест нь 8-12 үзүүлэлтээр гарна. Энд л нөгөө спортлог байдал, тохиромжтой боловсролын төрөл, харилцааны ур чадвар, дүн шинжилгээ хийх, практик ажлын чадвар, шинжлэн судлах, бүтээж туурвих шинж чанар, багаар ажиллахад гүйцэтгэх үүрэг, эрүүл мэндийн эрсдэл, илүүдэл жин, хэт хамаарлын магадлал гэсэн мэдээлэл гарна шүү дээ. Бүр дэлгэрэнгүй тест нь 177 хариугаар гардаг. Энэ тестийг дэлхийн олон улсад ашиглаж байгаа юм. Хүний төрөлхийн өгөгдлийг тодорхойлдог  тестүүдээр хүн амьдралдаа ганц л удаа хэмжүүлэхэд хангалттай. Ахиж хийлгэх шаардлага байхгүй ба хийлгэсэн ч адил үр дүн гарна. Яагаад гэвэл дээрх тестүүдийн өгөгдөл аль ч насанд хэвээр байдаг учраас.

-Хүмүүс, ялангуяа хүүхдээ ийм тестэд оруулах юм уу…?

-Өмнө хэлсэн бид чинь хоёр жил хөл хорионд байлаа. Тэгээд жил гаруй хэртэй л идэвхтэй ажилласан. Энэ хугацаанд 1000 гаруй хүний тест хийхэд, бидний харж байгаагаар 85-аас дээш хувь нь оновчтой гарч байна. Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын сургуулийн нэг ангийн эцэг эх, багш  бидэнд хандаад нэг ангийн 35 хүүхдийг бүгдийг нь ийм тестэд оруулж тодорхойлж өгсөн. Нэлээд хугацааны дараа багш нь бидэнрүү утасдаад “Ямар сайхан юм. Би одоо л яаж ажиллах, хэнтэй яаж харьцах, хэнийг ямар чиглэлээр түлхүү хичээллүүлэхээ ойлгож авлаа. Хүүхдүүдийнхээ талаар ШУ-ны үндэслэлтэй хувийн хэрэгтэй болсондоо баяртай байна” гээд бөөн урам зоригтой ярьж байсан.  Ийм байдлаар хүүхдүүдээ цаашдын авьяас сонирхол, чадварыг тодорхойлоод авбал сургуулиуд ч ямар дугуйлан секц хичээллүүлэх, нөгөө сонгон суралцах, төрөлжүүлэх энэ тэрээ зохицуулаад байх боломжтой болно. Энэ нь хүүхдийн цаашдын амьдралд тустай. Ердөө л хүүхдийг  багад нь “оношилж тодорхойлъё”, үүндээ тулгуурлаад, чиглүүлж сургая гээд байгаа юм.

-Сонирхолтой, хамгийн хэрэгтэй зүйл байна санж. Нэгэнт ийм ажил эхэлчихэж, одоо дараагийн алхам юу вэ…..Хүүхэд өөрийнхөө чиглэлийг тодорхойлчихлоо….Гэтэл тогтолцоо чинь үүнд тээг болоод байна шүү дээ. Инженер болох хүүхдээс хуучин монгол бичгийн шалгалт аваад л…..

-Бидний эхний алхам бол юун түрүүнд эцэг эхчүүд рүү хандаж байна. Хэн ч гэсэн үр хүүхдээ сайн сайхан яваасай л гэж боддог. Яаж ийгээд мэдлэг боловсролтой, хэнд ч гологдохгүй ажил мэргэжилтэй болоосой гэдэг шүү дээ. Тэгэхээр хүүхдийнхээ ирээдүйн ажил мэргэжил, сонирхол, чадварыг ийм тестүүдээр тодорхойлуулчхаад, түүгээрээ чиг баримжаа авч, хөгжүүлвэл сургууль, эцэг эхэд хялбар болно. Ер нь ШУ-ны үндэслэлтэйгээр хүүхдийнхээ ирээдүйг чиглүүлэх боломж бүрдэх юм.  Өөрийн тань хэлээд байгаа боловсролын тогтолцоог хүүхдээ хэрхэн залж чиглүүлэхээ мэдсэн эцэг эх, багш нар зөв шаардаад засч залруулчих боломжтой гэж харж байна.

Эхний ээлжинд эцэг эх нь хүүхдээ, хүүхэд нь өөрийгөө ерөнхийд нь таньж аваг. Энэ чинь л өнөөгийн гол бэрхшээл, мэргэжлээ буруу сонгоод байгаагийн цаашлаад ажилгүйдлийн гол шалтгаан болоод байна шүү дээ.

Тэгээд энэ тестүүдэд ямар хүмүүс хамрагдаж болох уу?

Ерөнхийдөө бүх насны хүмүүс хамрагдаж болно. Генетик тестийн хувьд 2-оос дээш насныхан гэж байгаа. Учир нь тестийн мэдээлэлд хурууны хээ ордог.  2-оос доош насны хүүхдийн хээ сайн тодроогүй байдаг тул 2 наснаас дээш гээд байгаа юм. Хээ судлал буюу дерматоглифика гэдэг ойлголт нь ШУ-нд нэвтрээд 100-аад жил болж байгаа юм. Цаашлаад хурууны хээ, тархи мэдрэлийн тогтолцооны холбоо хамаарлыг нарийн ярьж болно. Их цаг авах учраас товчлоё.

 Мэргэжил сонголтын тестийг 8-12-р ангийн хүүхдүүд хийгэхэд тохиромжтой. 8-р ангиас бага насны хүүхдийг хэт мэргэжлийн чиглэлрүү хандуулахаас татгалздаг дэлхий нийтийн жишиг байдаг тул 8-р ангиас доош насны хүүхэд, мэргэжлийн чиглэл тодорхойлох шаардлагагүй том хүмүүст генетик болон тоон мэдээллийн тестүүд хийгдэж зөвлөгөө өгөгддөг.  Тоон мэдээллийн тестийн хувьд манайхаас өөр газар хийгдэхгүй байгаа.

Мэргэжил сонголтын тест хийгдэж, зөвлөгөө өгөх ажлыг бид 10-аад жил хийж байна. Харин сүүлийн үед 2 тестээр баяжуулж төрөлх өгөгдөлтэй нь харьцуулан зөвлөгөө өгч эхэлсэн нь тодорхой үр дүнгээ өгч байгаа гэж дүгнэж байна. Учир нь бид үйлчлүүлэгч болгоноосоо сэтгэл ханамжийн судалгаа авч, эргээд тэдэнтэйгээ холбоотой ажилладаг.  Судалгаанаас харахад үйлчлүүлэгч нарын 98 хувь нь сайн, маш сайн гэсэн үнэлгээ өгч байгаа нь тэдний сэтгэлд хүрч, ямар нэгэн чиглүүлэггүй байснаас ШУ-ны үндэслэлтэй тодорхой чиг баримжаатай болж, ирээдүйн зарим нэг эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх боломжийг эрт илрүүлж өгсөнд талархсанаа илэрхийлсээр байна. Манай хамт олон ирээдүйн хувь хүн, гэр бүлийн аз жаргал, улс орны хөгжилд бага ч гэсэн хувь нэмэр оруулж байгаадаа баяртай байдаг.