Нийслэлийн Засаг дарга, Улаанбаатар хотын захирагч Д.Сумъяабазар энэ хичээлийн шинэ жил эхлэхийн өмнөх долоо хоногт автомашиныг тэгш сондгой дугаараар нь өдөр өдрөөр ээлжлүүлэн явуулав. Хүн бүр л сургуулийн хүүхдийнхээ хувцас, хичээлийн хэрэглэл энэ тэрийг бэлтгэх гээд дэлгүүр худалдааны төв хэсэх, орон нутгаас оюутан хүүхдээ хүргэж ирсэн хөдөөгийнхөн замын түгжрэлд нэмэрлэдэг энэ үеэр энэ хориг арга хэмжээ тодорхой нөлөө үзүүлж хотын түгжрэл арай гайгүй байсан нь үнэн.
Гэтэл үүнийг харж, “хамгийн зөв шийдэл олсноо ойлгож мэдэрсэн” манай хотын мэр ерөөсөө нийслэлийн замын түгжрэлийг бууруулах хамгийн зөв арга бол автомашиныг тэгш сондгой дугаараар нь өдөр өдрөөр ээлжлүүлэн хөдөлгөөнд оролцуулах явдал юм байна гэж сэтгээд ийм шийдвэр гаргахаар зүтгэж эхлэх нь тэр.
Уг нь нийслэлийн эрх баригчид энэ 2022 онд замын түгжрэлийг бууруулна гэж төсвөөс 420 тэрбум /тэрбум шүү/ төгрөг суутгуулж авсан улс. Энэ мөнгөөр чухам юу хийсэн нь өнөө болтол тодорхойгүй л байгаа. Энэ их мөнгө хаачсан бэ. Эрх баригчид ямар нэг юм хийсэн бол, амбаар саравч барьсан ч улаан хивс дэвсч, тууз хайчилдагсан. Ийм ёслол болоогүйг бодоход юу ч хийгээгүй л байж таарах нь. Арай “автомашиныг өдөр өдрөөр тэгш сондгой дугаараар явуулсугай” гэсэн шийдвэр нь ийм үнэ өртөгтэй л биш баймаар.
Д.Сумъяабазарын “тэгш сондгой” гэсэн шийдвэр гаргахыг олон хүн дэмжжээ. Бодоход өөрийн нь удирдлагад ажилладаг, өөрийнхөө үзэл бодлыг шууд илэрхийлбэл ажилгүй болох, халамжаас хасагдах нөхөд л байх. “Зөв шийдвэр, одоохондоо ингэж байгаад, зөв шийдэл олох байх”, “Гаргалгаа олтлоо тэгш сондгойгоор явуулбал дээр юм байна”,”Тэгш сондгойгоор нь нэг сар явуулаад туршъя” гэх зэргээр хотынхоо мэрийг дэмжжээ.
Ийм сэтгэгдэл бичиж байгаа хүмүүсийнхээр бол Д.Сумъяабазар дарга хамгийн зөв шийдлийг олсон хүн гэнэ.
За яахав, аугаа удирдагч алдарт бөх, аварга Д.Сумъяабазар мэргэн ухаанаараа олон жилийн туршид шийдэж чадаагүй нийслэлийн замын түгжрэлийг ингээд шийдчихье гэж бодъё. Үүнээс гарах үр дагавар, элдэв сөрөг нөлөөллийг нь тооцож үзсэн үү гэж асуумаар.
Нэгэн зүйл. Өнөөдөр нийслэл хотод 600 мянга гаруй автомашин хөдөлгөөнд оролцож байгаа гэсэн баримжаа тоо бий. УИХ-ын гишүүд, сайд дарга нар /Д.Сумъяабазар дарга ч өөрөө энд орно/ яам агентлагын дарга нарын унадаг, ард түмний мөнгөөр авсан том том жипүүдийг эс тооцвол бусад нь хүний хувийн эд хөрөнгө. Тэр хүмүүс хуруу хумсаа хуйхлан хөдөлмөрлөж байж болсон хэдэн төгрөгөөрөө, зарим нь зээл, лизингээр унах унаатай болсон. Хэдэн арван сая төгрөгөөр авсан машинаа бүтэн жилийн талд нь унах эрхгүй, унавал торгууль төлөөс, машин тэргээ хураалгах, ачуулах болдог нь ямар ёс вэ. Зуны халуунд өмсөхөөр нарны сайхан малгай автал сондгой тоотой өдөр нарны малгай өмсөхийг хоригловол ямар вэ дээ. Үүнтэй агаар нэгэн биш үү.
Тийм бол автозам ашигласны төлбөр, агаар бохирдуулсны төлбөр, тээврийн хэрэгслийн албан татвар гээд жилд авдаг татвар хураамжийнхаа талыг авахаа болих хэрэгтэй шүү дээ. Жилийн талд нь тэр зам дээр нь явахгүй байж замын хураамж бүтэн төлөх нь шударга ёс гэж үү. Ер тэгээд зээл, лизингээр авсан машинаа унаж, эдэлж хэрэглэж, ажил үйлчилгээндээ ашиглахгүй бол зээл, лизингээ юугаар яаж төлөх юм….
Нэгэн зүйл. Авто машин гэдэг өнөөдөр хүний хэрэглээ болсон. Өнөөдрийн нийгэмд маш олон хүн автомашинаар амьдралаа залгуулж байгаа. Тэртэй тэргүй төрийн ч бай, хувийн хэвшлийн ч бай цалин хөлс, ахмад настны тэтгэвэр нь өнөөгийн хэрэгцээг бүрэн хангаж чадахгүй байгаа болохоор амь зуухын тулд, үр хүүхдээ өлсгөчихгүйн тулд маш олон хүн машинаараа таксинд явж хэд гурван төгрөг олж байгаа. Тэд бол хоёр гурван тэрэг худалдаад авчих нь бүү хэл ганцынхаа шатахуун түлшийг арай гэж аргалаад дээрээс нь талхны мөнгө олдог улс, энэ хүмүүсийг яа гэж байгаа юм бол.
Нэгэн зүйл. Бүтээгдхүүнээ борлуулдаг, ачаа, түүхий эдээ татдаг, үгүй ядахнаа зах худалдааны төв рүү бараагаа зөөдөг хувийн хэвшлийнхэн, наймаачдаа цаашид хэрхэн яаж амь зуу гэж байгаа хэрэг вэ. Аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалт, түгээлтийн машиныг лого тэмдэг нааж, зохих зөвшөөрөл авсан бол дугаарын хязгаарлалт үйлчлэхгүй гэж байгаа ч энэ нь бас хоёр талтай. Ямар ч аж ахуйн нэгжгүй хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг наймаачин яахав. Эсвэл Тээврийн цагдаад танилтай нэг нь борлуулат ч юм уу, хэвлэл мэдээлэл гэсэн хаяг наагаад давхина, цагдаагийнхан ч авлигадаа дуртайг хэлэх үү.
Нэгэн зүйл. Д.Сумъяабазар дарга энэ түүхэн шийдвэрээ гаргахаар болсны дараахнаас Тээврийн цагдаагийн газраас шинэ дугаар авах хүсэлт эрс ихэссэн гэсэн мэдээлэл байна. Бэл бэнчинтэй нь шинэ машин нэмж аваад тэгш сондгой дугаараар нь ээлжлээд унах нь. Харин Тээврийн цагдаад танил талтай нэг нь авлига өгч байгаад өнөөдөр унаж байгаа машиндаа дахиад нэг дугаар авчихна. Орой гараашдаа машиныхаа дугаарыг сольж байгаа нэгэн даргын зураг хэдэн жилийн өмнө олон нийтийн сүлжээнд явж байсан нь өнөө ч санаанд байж л байна. Ингэхээр замын түгжрэл буурах уу.
Тэртэй тэргүй УИХ-ын гишүүд, сайд дарга, МАН-ын баяцуул, төрийн авлилгач албан хаагчид бол нэг байтугай хэд хэдэн машинтай болохоор энэ шийдвэрт ер цочихгүй, харин ч дэмжээд алга ташиж байгаа нь мэдээж. Зарим нь бүр бүхэл бүтэн гараж дүүрэн цуглуулгатай гээ биз.
Уг нь ард иргэдийнхээ амьжиргаа руу өнгийлгүйгээр, тэдэндээ хүндрэл дарамт учруулахгүйгээр замын түгжрэлийг бууруулах өчнөөн олон арга зам бийсэн. Гагцхүү эрх баригчид зөв шийдлийг нь олж хийхэд нэг бол ухаан нь хүрэлцэхгүй, эсвэл юу хийхгүй аргацааж байгаад төсөвлөж зориулсан хөрөнгө мөнгийг нь хувьдаа завшиж идэх гэж л цаг хожиж аргацааж байдаг юм биш байгаа гэсэн бодол төрөх. Заримдаа бүр эрх баригчид зориуд ард түмнийг туйлдуулж, ядууруулж хоосруулах гэж санаатайгаар ингээд байна уу гэсэн адгийн бодол ч төрөх.
Уг нь бол нийслэлийн замын түгжрэлийг бууруулахад нэг их хүн бүрт бага оврын онгоц, нисдэг тэрэг түгээж өгөөд байлгүй, метро барьчхалгүйгээр байгаа боломж нөөцдөө тохируулаад хийчихэж болох ажлууд баймаарсан.
Нэг. Нийслэлийн сул талбай бүрийг өндөр үнээр зарж өндөр үнэтэй орон сууц, шинэ байшин барилга бариад байхын оронд машины зогсоолыг аль болох нэмэх. Байгууллага энэ тэрийн гаднах талбай бүрийг төлбөртэй зогсоол хэмээн өмчлөөд мөнгө олох хэрэгсэл болгочихсныг нягталж шалган, нэгэн мөр болгох хэрэгтэй баймаар. Гудамжаар явж байхуйд төлбөртэй гэсэн зогсоолууд нь зайтай байсаар байхад хажуу дэргэд нь замын нэгдүгээр эгнээнд машинууд өрөөстэй л харагддаг. Аль зогсоол нь албан ёсны зөвшөөрөлтэй, аль нь тухайн байгууллага сайн дураараа төлбөртэй болгосныг ялгаад салгаад өгдөг газар нь хаанах юм бэ. Үүний цаана мөн л авлига явж байгаа….Албан ёсны зөвшөөрөлгүйг нь шууд очоод хааичх гэхээр нэг дарга нь авлига аваад амаар зөвшөөрчихсөн л байгаа.
Хоёр. Автомашины зөвшөөрөлтай зай талбайд авсаархан давхар зогсоолууд суурилуулчихад юу нь болохгүй байгаа юм бол. Нэг их төмөр бетон цутгаад байлгүйгээр угсарчихдаг, тэр бүү хэл цахилгаан өргүүртэй зогсоолууд гадаад улс орнуудад түгээмэл. Хотын эрх баригчид бидний хөрөнгөөр гадаад улс орнуудад их л явдаг. Ийм дэвшилтэд зүйлсийн хажуугаар нүдээ аниад өнгөрдөг л биш байлтай. Клиникийн нэгдүгээр эмнэлгийн өмнө нэг ийм юм барьсан нь өнөө болтол ажиллахгүй, мэдээж хэн нэгэн даргын, энэ талаар ямар ч мэдлэггүй нөхөр бариад мөнгийг нь авчихсан нь олйгомжтой л доо.
Хотын чихэлдсэн олон барилгын дунд үлдсэн жаахан талбайг зарж, авлига авч бас нэг барилга барихын оронд автомашины олон давхар зогсоол бариулж бас болмоор доо. E-mart дэлгүүрийн жишгээр яахав дороо үйлчилгээний төвтэй ердөө ийм олон давхар зогсоол барьж болмоор доо. Хотын захиргаа бол зүгээр л тендер зарлаад шударгаар шалгаруулчих. Дарханы замын тендер шиг авлига аваад хятадуудад өгчихгүй л бол.
Гурав. Хамгийн их ачаалалтай уулзварууддаа гүүрэн гарц барих ажлыг үргэжлүүлбэл уг нь зүгээрсэн. Замын цагдаагийн, Яармагийн зам дахь гүүрэн гарцууд ашигтай нь анзаарагдсаар л байна шүү дээ. Замын цагдаагийн газрын дэргэдэх гүүрийг явган хүний замгүй хийчхээд одоо дахин хийж мөнгө идэж байгааг нь л эс тооцвол. Өнөөдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөхийн алба хашиж байгаа Ж.Энхбаяр нэгэнтээ “Зүүн дөрвөн зам 2020 онд ийм болно” хэмээн энэ дэлхий дахинаа бараг байхгүй гайхамшигтай зураг тавьж Баянзүрх дүүргийнхнийг хулхидан УИХ-д сонгогдож байсан удаатай. Энэ бүхнээ хийхэд юу нь болохгүй байгаа юм бол.
Дөрөв. Тэгш сондгойгоор явуулсан хэдэн өдөр нийтийн тээвэр нь бөөн чихэлдээн болж байсан, Нийтийн тээврийнхээ автобусны тоог нэмэгдүүлж, нэгдүгээр эгнээг нь чөлөөлөөд өгвөл бас ч гэж нийтийн тээврээр зорчоод байж болмоорсон.
Саяхан халаа сэлгээ хийсэн энэ Засгийн газрын зарим сайд нь нэг өдрийг ч хойш тавилгүйгээр ажилдаа ханцуй шамлан орж бараг таван жил хойшилж, зургаа дахь сайдынхаа нүүрийг үзэж байгаа Дарханы зам дээр очоод “энэ намартаа багтаагаад нэг урсгалыг нь ашиглалтад өгнө” гээд ам угтуулаа авчихлаа. Ганц С.Бямбацогт ч биш ер нь бүгдээрээ л яам тамгынхаа газар очоод хадаг, мөнгө аяга сүүгээ аваад ажилдаа орчихов бололтой. Олимпын сайд Б.Бат-Эрдэнэ хүртэл өрөө тасалгаандаа оччихсон сууж байна. Бодвол 2024 оны олимпыг хэрхэн зохион байгуулах талаар Францын олимпын үндэсний хороонд зөвлөгөө өгөөд байж байгаа байх.
Харин нийслэлийн асуудал хариуцсан сайд Ж.Сүхбаатар тангараг өргөснийхөө дараа “Хотын даргатай ажил булаацалдахгүй, зөрчилдөхгүй, сөргөлдөхгүй” гэсэн нэг ярилцлага өгснөөс хойш таг чиг. Арай л “зодолдохгүй, байлдахгүй” гэж хэлсэнгүй. Бодоход нийслэл дээрээ очиж мөнгөн аяга хадгаа авсан л байлтай билээ. Эл ярилцлагадаа тэрбээр “Богино хугацаанд хийх ажил бол хөдөлгөөний зохицуулалт, хязгаарлалт. Захиргааны арга хэрэглэнэ гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Түгжрэл гамшгийн хэмжээнд очсон” гэсэн байна.
Тэгэхээр автомашины дугаарын хязгаарлалтыг өдөр өдрөөр тэгш сондгой явуулах гэж байгаа Нийслэлийн засаг дарга, Улаанбаатар хотын захирагч Д.Сумъяабазарын “захиргааны арга”-ыг дэмжиж байгаа гэж ойлгож болох нь. Одоо байтлаасаа жолооны буруу хүрдтэй машиныг хориглох санал боловсруулж байгаа ч гэх шиг…..Хаах хориглох, торгох, шийтгэх нь өнөө цагт хэр зохистой шийдэл юм бол.
Эцэст нь хэлэхэд автомашин бол хувь хүний өөрийнхөө мөнгөөр худалдан авсан хувийн өмч нь юмсан. Хүний хувийн өмчийг өнөөдөр хэрэглэ, маргааш битгий хэрэглэ гэж эрхэнд нь халдах ямар байдаг юм бол.
