Октябрийн социалист хувьсгалын 105 жилийн ой болж өнгөрөв. Энэ хувьсгалын дараа Орос оронд өрнөсөн иргэний дайны явцад оросын түүхийн хамгийн  том хар хуудас болсон улаан хядлага болсон юм. Их жолоодогч гэдэг Лениний зохион байгуулсан энэ хядлага Сталины хэлмэгдүүлэл хоёр өөр хоорондоо холбоотой юу гэсэн олон асуудлаар түүхийн ухааны доктор Кирилл Александров “Лента.ру”хэвлэлд хариулж байна

“Хүчирхийлэл, хядлагаас татгалзахгүй”

-Большевикууд энэ улаан хядлагыг Урицкийн амийг хөнөөж, Ленины амь насанд халдсаны дараа 1918 оны есдүгээр сарын 5-нд  албан ёсоор зарласан юм.  Гэхдээ үүнээс өмнө өөрийн гэсэн өмнөтгөл байсан л даа. Бүр 1902 онд Оросын социал демократ нам большевик, меньшиков гэж хуваагдаж эхлэхэд л Ленин /Владимир Ульянов/  “Зарчмын хувьд хүчирхийлэл, хядлагыг үгүйсгэхгүйгээр бид олон түмний шууд оролцоонд тулгуурласан хүчирхийллийн хэлбэрт бэлтгэж эхлэхийг шаардаж, энэ оролцоог хангасан” гэж бичиж байж. Ийм байдлаар тэр Октябрийн эргэлтээс бүр 15 жилийн өмнө зохион байгуулалттай хядлага зайлшгүй гэж үзэж байжээ.

-Улаан хядлага ямар зорилготой байсан бэ. Большевикууд энэ аргаар эсэргүүцэгчдийнхээ хүчийг, эсэргүүцэх эрмэлзлийг нь дарах гэж үү, эсвэлоросын нийгмийг бүрэн өөрчлөхийн тулд уу?

-Аль аль нь. Ленин засгийн эрхийг булаан авсныхаа дараа оросын нийгэмд өргөн шинэчлэл хийхийн тулд илүү соёлтой, амжилттай яваа бизнесмэн, бие даасан бүлэглэлүүдийг устгуулж оросын нийгмийн бүтцийг өөрчлүүлэхээр хувьсгалчдаа хот хөдөө рүү илгээсэн юм. Ийм байдлаар коммунистууд хүн амыг ангийн байдлаар нь ялгаварлан устгасан л даа.

-Улаан хядлагыг тэгэхээр аймаглан устгах, нийгмийн гарлаар нь сүйтгэх гэж үзэж болох уу?

-Нийгэм, ангийн гарлаар нь  устгана гэдэг нийгмийг бүхэлд нь социалист туршилтын талбар болгож байна гэсэн үг л дээ. Үүний тулд нэлээд соёлтой сэхээтнүүд, шашны болон бие даасан бүлэглэл гээд цаашдаа эсэргүүцлийн хөдөлгөгч хүч болж болзошгүй тийм нийгмийн бүлэглэлийг үгүй хийх шаардлага гарсан байна.

“Та нар хувь хүнийг алсан, бид ангиар нь устгана”

-Энэ улаан хядлага XIX  зууны төгсгөл XX зууны эхэн үеийн хувьсгалт хядлагын үргэлжлэл байсан юм уу?

-ХХ зууны эхэн үеийн улс төрийн хядлага бол  улс орон ард түмнээ дарлалаас чөлөөлөхийн тулд өөрийгөө ч золиослоход бэлэн тийм бие хүмүүсийн эсрэг хандлагатай байсан. Хаант орост 1905-1906 онд төлөөллийн байгууллага байсангүй, өөрөөр хэлбэл соёлжсон яриа, холбоо харилцаа байсангүй. Ингэхээр засаг янз бүрийн аргаар, үүн дотор хядлагын аргаар эсэргүүцлийг няцааж байсан. Энэ хядлагын золиос нь  бие хүмүүс, хүнд суртлын аппаратын төлөөлөгчид байсан.

-Большевикуудын үйлдсэн хядлага өмнөхөөсөө ямар ялгаатай байсан    юм бэ?

-Би ярианы эхэнд хэлсэн дээ, Ленин жинхэнэ  хядлагадаа өргөн орныг оролцуулахаар тооцсон гэж. Түүнийхээр бол хядлага гэдэг нь үр дүнтэй, бодитой, жинхэнэ хувьсгалч байх ёстой байж. Ердөө л  “ангийн дайснуудыг” нэг бүрчлэн устгах явдал. Сума хотод нэгэн дэлгүүрийн эзнийг хөл, гарыг нь хугалж, бэлгэ эрхтнийг нь огтлоод хаясан байсан. Большевикууд өөрийн Донын хамтран зүтгэгч байсан Федор Подтелков, Михаил Кривошлыков нарыг 1918 оны тавдугаар сард мөн ингэж цаазалж байсан байдаг. Тэгээд шарил дээр нь “Та нар хувь хүнийг алж байсан бол бид ангиар нь устгана” гэж бичиж.

Тэгэхээр Лениний улаан хядлага, Сталины төрийн хядлага хоёр харилцан холбоотой, өөр өрөийн онцлог, бие даасан хэлбэртэй.

-Ленин яаж уриалж, зохион байгуулсан гэж?

-Ленин Санкт-Петербургийн дайчиддаа “Залуусаа явцгаа…Хэнд гар буу, хэнд хутга, шатаахын тулд керосинтой алчуур байна явцгаа. Отрядууд цэргийн сургууль хийх ёстой. Зарим нь тагнуулчийг хөнөөж, нөгөө нэг нь цагдаагийн хэсгийг дэлбэлж, нэг хэсэг нь мөнгө  дээрэмдэхийн тулд  банк руу дайр. Ийм халдлагаас айх хэрэггүй. Хэдэн арван хүнийг ч алж болно” гэж бичиж байж.

Ленинчүүд удирдагчийнхаа уриалгыг хүлээн авлаа. Хаант оросын үед хулгай, нэг хүнийг алж байсан хэрэгт шүүгдэж байсан Петр Ермаков цагдаагийн толгойг цавчиж байсныхаа төлөө, олон хүнийг хядсаныхаа төлөө ЗХУ-ын үед алдарт тэтгэврийн хүн болж байлаа. Лениний “улаан хядлагын” гол зүтгэлтэн Ежовын чекистууд “онцгой комисс”-т ажиллаж “ард түмний дайснуудыг буудаж, толгойг нь тасалж байсан хүмүүс гавьяатнууд болсон юм.

Лениний төрийн эргэлт болсноос долоо хоногийн дараа  “хөрөнгөтний” төлөөлөгчид, талхны карттай тэмцэж, ангийн дайснуудыг устгах ажилд орсон. Нэг үгээр хэлбэл “хүлээн зөвшөөрөх аргүй анги”, “өмч хөрөнгөтэй” ангийн дайснуудтай  дайн зарлах.

Арга нь ойлгомжтой, большевик засаглалын эсрэг дайснуудад  өлсгөлөн  нүүрлүүлэх.

-Ленин энэ дайнаа яаж хэрэгжүүлсэн юм?

Ленин бүр 1917 оны арванхоёрдугаар сарын сүүлчээр “Тэмцээн яаж зохион байгуулах вэ” гэсэн алдарт өгүүллээ хэвлүүлж. Эндээ “оросын газар нутгаас хортой шавьжнуудыг яаж цэвэрлэх вэ”, “баячуудыг” гэж бичиж байлаа. Зарим “шавьжнуудыг” Ленин шоронд суулгах, бусдыг нь сортлон цэвэрлэх хэрэгтэй гэжээ. Гурав дахь хэсгийг нь хоригдсоны дараа таних “шар тэмдэг” өгөх, дөрөвдэх хэсгийг нь шууд буудах.

Хоёрдугаар сарын 21-нд гаргасан “Социалист эх орон аюулд” гэсэн тунхагт Ленин бүх нийтийн дайчилгаа зарлан “хөрөнгөтний ангийн эрэгтэй эмэгтэй хэнийг ч бай улаан армийн хяналтын дор баривчилж, эсэргүүцвэл шууд буудах хэрэгтэй”  гэсэн байдаг. Зохион байгуулагчид нь  орон нутгийн большевик засаг захиргаад.

Ленин тэргүүтэй большевикуудын үйлдсэн “Улаан хядлага”-ын дүнд хядсан хүний тоо нь нийтдээ хоёр сая гэдэг ч янз бүрийн үнэлгээгээр 1.7-1.8 сая гэдэг. Гэхдэ эхамгийн бодитой тоог хоёр сая орчим гэдэг байна. Үүнээс илүү тоо гардаг ч буудуулж амь үрэгдсэн хүмүүсийн ар гэрийнхнээс большевикуудын зохион байгуулсан зориудын өлсгөлөн өвчнөөр нас барсан хүмүүсийг оруулсан байх магадлалтай.

БХЯ-ны Жанжин штабын дэслэгч генерал эрдэмтэн профессор, цэргийн онолч Николай Головин “Большевикуудын удирдагчдын зохион байгуулсан хядлагыг өөрийнхөө засаглалыг баталгаажуулах хэрэгсэл гэж ойлгох хэрэгтэй. Ленин, түүний  хамтрагчид Оросыг цуст аргаар байлдан дагуулах ёстой байсан учраас л ингэж  зэрлэгээр хандах хэрэгтэй байсан” гэсэн нь сонирхолтой. Генерал Врангелийг 1920 оны арваннэгдүгээр сард зайлуулснаас хойш большевикуудын хядсан хүний тоо хэдэн арван мянгаар тоологдож байлаа. Тэгээд л харьцуул л даа.

Хаант оросын офицеруудыг улаан хядлагын үед зөвхөн буудахаас гадна гарыг нь хүлж,  хөлд нь чулуу уяад Хар тэнгист живүүлж байсан юм.

-Большевик хүчирхийлэл ямар байсан юм бэ?

Анхны номлогчийг улаан армийнхан 1917 оны аравдугаар сарын 31-нд цаазалсан юм. Ингээд л большевикууд арванхоёрдугаар сарын 16-17-нд Севастопольд 62 офицерыг буудан хөнөөлөө. Дараа нь офицеруудыг хаягаар нь хайж олон гэрт нь очоод ямар ч шүүхгүйгээр буудан хөнөөж байв. Энэ арванхоёрдугаар сард гэхэд л 128 офицерыг буудан хөнөөжээ. Энд  Хар тэнгисийн флотын командлагч контр-адмирал Митрофан Каськов, дэслэгч генерал Юлий Кетриц нарын  дээд офицерууд байсан юм.

-Улаан хядлага чинь Крымд 1920 онд биш бүр 1917 оны сүүлээр эхэлсэн юм биш үү?

-Харин тийм. Бөөнөөр нь хядах ажил Крымд бүр 1918 оны эх гэхэд бүрэн нөмөрчихсөн байсан. Симферопольд алж хядсан офицеруудын тоо хэдэн зуу болж, ялангуяа крымын морин хорооны офицерууд илүүтэй өртсөн. Евпаторид хэдэн зуун офицерыг баривчилж байлаа. “Трувор”, “Румыния”  хөлгөөр хэдэн зуун хүнийг живүүлж, штабын ротмистр Новацкийг “Трувор” хөлөг дээр шатааж байв.

Лениний хядлагыг олон түмний оролцоотойгоор гэдэг мөрөөдөл үнэндээ биелж бүр үлгэр жишээ болж байлаа. Чернигов мужийн Глуховт гэхэд л 1918 оны гуравдугаар сард орон нутгийн захиргааны санаачлагаар “хөрөнгөтний төлөөлөгч” хэдэн зуун хүнийг буудан хороож байв.

Екатеринбургийн Тобольскт большевикууд эзэн хаан хоёрдугаар Николайг гэр бүл, үйлчлэгч, эмч  нарын нь хамт 1918 оны долдугаар сарын 17-нд зэрлэгээр буудан хөнөөж байв.

Эзэн хааныхаа гэр бүлийн гишүүдийг хүүхэд эмэгтэйгүй хороох ажилд большевиз Я. Х. Юровский, П. З. Ермаков, П. С. Медведев, Г. П. Никулин, С. Ваганов нар, долоон хмагаалгчийн хамт оролцсон гэдэг.

Эд бүгд хүндэт чекист болж Ермаков нь л гэхэд 1951 он хүртэл амьдарч коммунитсууд түүнийг баатар хэмээн өргөмжилсээр нэр хүндтэй оршуулан Свердловск /өнөөгийн Екантеринбург/ ийн нэг гудамжийг бүр түүний нэрээр нэрлэн алдаршуулж  байжээ.

-Улаан террорын золиос бологсдын тоог хэлбэл?

-Янз бүрээр хэлдэг. Тэр бүү хэл Иргэний дайны үеийн оросын хохирогчдын тоо ч  маргаантай. Энэ 1917-1922 онд улаан террор хядлагын золиос нь  хагас саяас нэг сая хүн давна. Гэхээ би ийм асуултад хариулахаас үндсэндээ зайлсхийдэг юм.

Орос дахь Лениний улаан хядлага хэдийгээр 1921-1922 он гэхэд дууссан боловч большевикууд, коммунистуудын  “ангийн дайсантай” тэмцэх, улаантан цагаантны тэмцэл өөр хэлбэрт шилжин  үргэлжилсэн. Зөвлөлт холбоот улсын Дотоод хэргийн яамны мэдээлснээр бол 1921-1938 онд Дотоод хэргийн ардын комиссариатын газар, Онцгой байдлын комисс, нийтдээ 4,9 сая хүнийг баривчилсны дотор 3,3 сая хүнийг нь “хувьсгалын эсэргүү” гэсэн хэргээр барьсан гэдэг. Эндээс 700-750 мянган хүнийг буудан хороосон байдаг. Тэгэхэр Сталин ч яах аргагүй Лениний залгамжлагч байсан байгаа биз дээ.

Тэгэхэд Хаант орост 1875-1912 оны хоорондох 37 жилийн хугацаанд төрөл бүрийн гэмт хэргийн улмаас  ердөө 6000 орчим хүнийг цаазалсны ихэнх нь эрүүгийн хэрэг л байсан  байдаг юм даа.