Хүйтний эрч чангарч, утааны улирал ирж байна. Засгийн газрын зүгээс 2019 оны тавдугаар сарын 31-нээс түүхий нүүрс хэрэглэхийг хориглосон шийдвэр гаргасан. Тодруулбал, түүхий нүүрс хэрэглэхийг болиулж, сайжруулсан түлж буюу хагас коксжсон түлш хэрэглэнэ гэсэн юм. Энэ жилийн тухайд туршилт сорилын бүс байгуулан хагас кокжсон түлш хэрэглэхээр болжээ. Энэхүү бүсэд Баянхошууны найман хорооны 26 мянган өрх хамрагдах аж. Энэ талаар Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны ажлын албаны дарга бөгөөд Үндэсний хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Төмөрчулуунаас тодрууллаа.

-Агаарын бохирдлыг бууруулах ажлын хүрээнд 199.7 тэрбум төгрөгийн төсөвтэй агентлаг байгуулахаар төлөвлөөд байгаа гэсэн. Энэ асуудал хэрхэн шийдэгдсэн бэ?

-Энэ бол огт шийдэгдээгүй асуудал. 199.7 тэрбум төгрөг гэдэг ч ирэх жилийн төсвийн төсөөлөл. Энэ төсөвтөө тааруулаад агентлаг байгуулах асуудал яригдаад байгаа. Хэрхэн шийдэгдэхийг сайн мэдэхгүй юм. Ер нь бол Орчны бохирдол хариуцсан хэд хэдэн газар байдаг. Эдгээр байгууллагыг нэгтгээд агентлаг болгоно гэж ойлгосон.

-Утааны улирал эхэллээ. Энэ жил утаатай хэрхэн тэмцэх вэ?

-Ирэх жилийн тавдугаар сараас эхлэн нийслэлийн иргэд түүхий нүүрсийг 100 хувь хэрэглэхгүй байх шийдвэрийг Засгийн газрын хуралдаанаас гаргасан. Тодруулбал, Баянзүрхийн товчоо, 22-ын товчоогоор нүүрс ачсан нэг ч машин нэвтрэхгүй гэсэн үг.  Багануур, Шарын гол, Алаг толгой гэх мэт уурхайнууд хэн нэгэн хүнд хувингаар, шуудайгаар, портероор, ачааны машинаар нүүрс зарахгүй болж байна. Хэрэв худалдвал буцаагаад явуулна. Бид түүхий нүүрсийг гадны оронд боловсруулаад, дээжийг нь авчирч шатааж үзэхэд маш сайн үр дүн гарсан. Тэгэхээр дараа жилээс энэ аргыг хэрэглэж үзнэ. Түүхий нүүрсийг боловсруулах, хагас коксжуулах үйлдвэр зөндөө бий. Энэ ажлын хүрээнд сайжруулсан түлш буюу хагас коксжсон нүүрсийг нэг жилийн хугацаанд хийсэн байх зорилт тавьж ажиллаж байна. Энэ жилийн хувьд Баянхошууны 7-8 хороог хамруулж туршилт сорилын бүс тогтоож, Улаанбаатарын утааны голомт болсон “Мон Лаа” компанийн орчмын айлуудад сайжруулсан түлш хэрэглүүлэх юм. Зөвхөн энэ туршилт сорилын бүсийн айлуудад нийт 80 мянган тонн сайжруулсан түлшийг хэрэглэхээр бэлтгэсэн байгаа. Мөн тэнд агаарын бохирдлыг бууруулж болох ямар арга хэмжээ байна. Тэр бүгдийг хэрэглэнэ. Айлуудын зүгээс хамгийн гол нь гэр, байшингаа дулаалж, дулаан алдахгүй байх ёстой.

-Ингэснээр Баянхошууны утаа хэдэн хувиар буурах тооцоо, судалгаа гарсан бэ?

-Урьдчилж хэлж мэдэхгүй байгаа ч бидний тооцоолсноор энэ бүсийн агаарын бохирдол нэлээд буурна гэж урьдчилж харж байгаа. Агаарын чанарыг явуулын болон суурин харуулаар байнга хянана. Тиймээс түлш хэрэглэж эхлэхээр дүн мэдээ гарна.

-Зөвхөн Баянхошууны айлууд сайжруулсан нүүрс хэрэглэлээ гээд утаа буурах уу. Бүх дүүрэг, айл өрх хэрэглэж байж л утаа буурах юм бишүү?

-Энэ жилийн төсөв мөнгөндөө тааруулаад зөвхөн Баянхошууны айлуудад сайжруулсан нүүрс хэрэглүүлэхээр болоод байна. Ирэх жил төсөвт батлагдвал Улаанбаатар хотын гэр хорооллын өрх бүр сайжруулсан түлш хэрэглэнэ.

-Сайжруулсан түлш гэхээр хүмүүсийн дунд нүүрсийг боловсронгуй болгодог л гэсэн ойлголт л байдаг. Чухам юуг сайжруулсан түлш гэж нэрлээд байна вэ?

-Сайжруулсан түлш гэдэг нь түүхий нүүрсийг маш чийг багатай, дэгдэмхий чанар бага, шаталт сайтай, бат бөх чанартай болгосон байдаг. Үүнийг хагас коксжуулсан нүүрс ч гэж нэрлээд байгаа юм. Түүхий нүүрс маш чийглэг байдаг учир уугиад утаа гараад байдаг. Тэгэхээр хагас коксжуулсанаар утаа гарах нь багасч байна гэсэн үг.

-Сайжруулсан түлш хэрэглэхээс өөрөөр агаарын бохирдлыг бууруулах ямар нэгэн төлөвлөгөө бий юу?

-Ирэх жилээс нэвтэрч болох технологиудыг энэ жил тогтооно. Жишээлбэл, утаа шатаагч тоног, төхөөрөмж хэрэгтэй юу, үгүй юу. Нийслэлд гурван мянган жижиг, дунд, том оврын уурын зуух байна. Энэ зуухуудад механик шүүлтүүр хэрэгтэй юу, химийн шүүлтүүр хэрэгтэй юу гэдгийг тогтооно. Энэ утаагүй, сайжруулсан түлш нь зуухтайгаа хэр хослох юм гээд судлах юм их. Зуух хэрэггүй гэтэл бүрэн шаталттай утаагүй зуух байвал “хэрэглэхгүй ээ” гээд буцаана гэж байхгүй. Тийм учраас сайжруулсан бүрэн шаталттай зуух хийж байгаа иргэд, байгууллагуудыг бид дэмждэгээрээ л дэмжиж ажиллана. Дараагийн чухал ажил бол нийслэлд 160 мянган жорлон, муу усны нүх байна. Үүний хаягдалыг яаж хэрхэн ашиглах вэ гэх асуудал үүссэн. Үүнийг цэгцлэх асуудлаар тендэр зарлаж, Германы компани уг тендэрийг авчихсан байгаа. Тэд тодорхой гудамж, айлуудын дунд үлгэр жишээ жорлонг бий болгох байх. Түүнийг бид 2019 оноос хэрэглэж эхлэнэ гэсэн үг.

-Энэ жил бүрэн шаталттай зуух тараана, тараахгүй гэх асуудал яригдаж байсан. Энэ асуудал юу болсон бэ?

-Энэ жил зуух тараахгүй. Үнэхээр бүрэн шаталттай, утаагүй зуух нэвтэрвэл иргэд өөрсдөө худалдан авч болно. Улсын төсвөөр татвар төлөгчдийн мөнгөөр зуух худалдаж авахгүй.

-Бусад орны жишгийг харахад агаарын бохирдлоо хэрхэн бууруулж байна вэ?

-Манайх шиг гал түлж хоолоо хийнгээ дулаацдаг ард түмэн бараг байхгүй. Утаатай тэмцдэг орнууд дандаа цахилгаанаар шийдсэн байдаг. Цахилгаан хэрэглэж байгаа бүх үйлдвэрүүдийг цэвэр үйлдвэр гэж байна. Нэг дэлгүүр байсан ч цахилгаанаар халааж байна. Манайх шиг уурын зуух галладаггүй. Тиймээс бид түүхий нүүрс хэрэглэхээ л болих хэрэгтэй байна. Түүхий нүүрснийхээ бүтцийг нь өөрчлөөд сайжруулж, хагас коксжуулж бүрэн шаталттай зууханд түлвэл агаарын бохирдол буурахад гол түлхэц болж өгөх юм. Манайд агаарыг халуун болгон үлээдэг “эсрэг хөргөгч” гэх төхөөрөмж их үр дүнтэй байсан. 2017 онд долоон айл дээр туршсан. Энэ жилийн хувьд нэвтрүүлж байгаа компани нь туршилтанд хамрагдана гэвэл бид дэмжиж ажиллана. Энгийн хөргөгч бол гаднаас агаарыг шүүж аваад хүйтэн болгож цацдаг шүү дээ. Эсрэг хөргөгч бол тийм биш. Эсрэгээрээ дулаан агаарыг нэвтрүүлнэ гэсэн үг. Ер нь утаатай холбоотой шинжлэх ухааны ололт, амжилт маш их гарсан байдаг. Улсаас төсөв, мөнгө гаргаж хэрэглэхгүй.

-Улсаас хөрөнгө мөнгө зараад л жил бүр утааг бууруулах ажил төлөвлөөд, хийгээд байдаг. Гэтэл бодит үр дүн гардаггүй. Сайжруулсан түлш хэрэглэснээр үр дүн гарах болов уу?

-Улаанбаатарын цэлмэг тэнгэр эргэж ирнэ гэж боддог. Уг нь утаатай тэмцэнэ гэдэг хэцүү, боломжгүй зүйл биш. Гол нь санхүү, эдийн засгаа зөв зохицуулаад маш түргэн хугацаанд боловсруулсан түлшээ хийх л хэрэгтэй байна.

-Сайжруулсан түлшийг энгийн зууханд хэрэглэж болох уу. Эсвэл тусгай зориулалтын зуух байдаг уу?

-Зуухны төмрийн чанарыг сайжруулвал ямар ч зууханд хэрэглэж болно. Бүрэн шаталттай зууханд түлвэл бүр сайн. Сайжруулсан түлш хэрэглэх нь Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын маш сайн ажил болно гэж харж байгаа.

Х.Соёл-Эрдэнэ