Үүнийг уншигч  та  хэзээ нэгэн цагт  говьд аялж  зэрэглээ үзсэн байх. Үзээгүй ч байсан байгалийн содон энэ үзэгдлийн талаар уншсан, дуулсан  гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Говь талын зэрэглээ их усан далай мэт харагдаж ангаж цангасан хүнийг хуурч байдаг гэсэн. Байгалийн энэхүү хуурах үзэгдэлтэй адил үйл явц манай нийгэм, улс төрд үүсээд байх шиг сэтгэгдэл төрөх.

МоАХ болон Ардчилсан Намын нийт гишүүдэд ардчиллын нэн шинэ түүхийн  парадокс үзэгдлийн талаар товч өчсү. Ялангуяа  манай залуучууд энэ тухай огт сонсоогүй ойлгоогүй байх шиг байна. Аль болох энгийн ойлгомжтой тайлбарлахыг хичээе.

МОНГОЛД 1990,1991 ОНУУДАД ХОЁР УДАА ХУВЬСГАЛ ГАРСАН ЮМ.

1. Цагаан морин жилийн АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ2.18-наас 1990.5.6-ныг дуустал гуравхан сар үргэлжилсэн.  Монголын ардчиллаас урвасан Э.Бат-үүл тэргүүтэй хүмүүс үүнийг зогсоосон болно.
2. МОНЖООЧ, МӨЛЖИГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХУВЬСГАЛ1 сард 20-р тогтоолоор эхэлж өнөөг хүртэл 31 жил Монголын нийгэмд тулгагдан төлөвшин тогтоод байна.

Нэг. Гуравхан сар тогтсон АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ, 31 жил тулгагдан хүчээр  төлөвшин тогтсон МОНЖООЧ МӨЛЖИГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХУВЬСГАЛ буюу либериал монетаризм  хоёр ус, тос мэт зарчмын өөр зүйл л дээ.

Харьцуулж үзье. Жишээ нь: МоАХ-ны 1990.2.18-ны анхдугаар их хурлаар “Монголын үнэт баялгийг хойч үеийнхэндээ үлдээхгүй тонон дээрэмдэх бодлого үйл ажиллагааг таслан зогсоож Эрдэнэтийн зэсийн, Мардайн ураны, Асгатын мөнгө, Заамарын алтны уурхайнуудыг нэн даруй хааж  цаашид газрын баялгийг ашиглах асуудлыг нийт ард түмнээрээ хэлэлцүүлж шийддэг журам тогтоох тухай өргөн барих бичгийг барьж байсан нь баримт нотолгоотой түүхэн үйл явц.

Гэтэл 33 жилд юу юу болов доо. МоАХ-ны 1990.2.18-ны анхдугаар их хурлын шаардлага тэр үедээ биелсэн үү? Монгол хүн бүр байгалийн баялгийнхаа эзэн байж, эрдэс баялгийн үр өгөөжийг тэгш хүртэх, Үндсэн хуулийн заалтын хэрэгжилтийг хангах үйл явц ямар адармаатай хүнд зам туулж байгааг иргэн бүр харж мэдэрч байна.

 МоАХ-ны 1990.2.18-ны анхдугаар их хурлаар байгалийн баялгийн тэгш бус хуваарилалтын ”Ард түмнээ ядууруулан, улс орноо асар их өрөнд унагаад, байгалийн баялгаа цөлмөн дээрэмдүүлэхийг зогсоох” тухай өргөх бичиг барьж байсан  ардчилагчид маань  төрийн өндөр албанд хүрмэгцээ танигдахгүй босоо ороолон  шиг болон өөрчлөгдөж, албан тушаалын гэмт хэрэг үйлдэж улсын төсөв бүрдүүлдэг

Эрдэнэт үйлдвэрийн 49%-ийг хувьдаа авахдаа 400 сая 270 мянган ам. Долларын 72,4% нь төрөөс буюу татвар төлөгчдийн хөрөнгөнөөс авсан тухай хэдэн жил шуугив. Эрдэнэт үйлдвэрийг сүүгүй болсон хөгшин үнээтэй зүйрлэж байсныг ард нийтээрээ санаж байгаа байх.

“Оюу толгойг” тойрсон зууны манлай луйврын гэрээ, Таван толгойн нүүрсний ордыг   УИХ-аар хэлэлцүүлэлгүй хятадын төрийн компанид 100 жилээр өгчих шахав? Салхитын алт, мөнгөний орд, Асгатын мөнгөний орд, Багануур, Бор өндөр, Ноён уул, Тосон Бумбын Нуруу, Хармагтайн орд гээд олон стратегийн  ордуудыг тойрсон гэмт хэргийн шинжтэй үйл явдлуулыг ард нийтээрээ цуврал кино үзэж байгаа мэт,,, гайхан шогширч, аргаа барж, тэмцэж ирсний үр дүнд, төр ард түмний өмчид буцаан авч эхлээд байна. Бидний мэдэхгүй хэчнээн ч ордууд гадаад дотоодын хомхой шуналтнуудын мэдэлд шилжсэнийг одоо ч  Монголын ард түмэн бүрэн мэдэхгүй байна.

Тэгэхээр бидэнтэй мөр зэрэгцэн 1990 оны  Ардчилсан хувьсгалын үйл хэрэгт зүтгэсэн анхдагч алтан хараацай гэх нөхдүүд маань харин гаднын мөлжигч дээрэнгүй их гүрнүүдийн  МОНЖООЧ МӨЛЖИГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХУВЬСГАЛ-ын анхдагч, хар хэрээнүүд болж тэдний удирдамжаар улсаа орноо тонон   дээрэмдэхэд идэвхтэй оролцжээ гэх дүгнэлтэд хүргэж байна.

Өөрөөр хэлбэл байгалийн нөөцийн төлөөх харийн гүрнүүдээс явуулсан далд колоничлолын бодлого Монголд бүрэн хэрэгжжээ. Монгол Улсын Засгийн газар, нутаг дэвсгэрийн хэдэн хувийг дотоод гадаадын компаниуд  лицензээр эзэмшиж байгааг ард түмэндээ зарлах хэрэгтэй байна.

Хоёр. Мөн 1990.2.18-1990.5.06 хүртэл тогтсон АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ төгрөгийн ханшийг навс унагаж хүн амынхаа 70%-ийг ядууруулах бодлогыг хэзээ ч дэвшүүлж  байгаагүй. Үүнийг 1991 оны 20-р тогтоолоор хийсэн.

Монгол төгрөгийн ханшийг хиар цохин унагасан 20-р тогтоолын ард гаднын их гүрнүүд байгалийн баялгийг хамгийн хямд үнээр цөлмөн дээрэмдэх, Монгол Улсыг их гүрнүүдээс гутамшигтайгаар байнга гуйланчлууулан адаг сүүлд нь Монгол улс, монголын ард түмнийг дааж давшгүй асар их хэмжээний ямар ч ашиггүй зээлийн өрөнд унагаж барьцаалан колоничлох бодлого хэрэгжүүлсэн байдаг.

Хэрвээ АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ-ын анхдагчид дэвшүүлсэн концепц бодлогоосоо урвалгүй  Ард Түмний Онц Зөвлөл, Ардын Түр Хурлаа байгуулсан бол МОНЖООЧ МӨЛЖИГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН НИЙГЭМ буюу либерал-монетаризм, неолиберализм тулгагдан тогтохгүй байсан гэж МоАХ-ны учир мэдэх  саруул ухаантай сэхээлэг гишүүд үздэг юм билээ.

АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ-ын анхдагчдын  дэвшүүлсэн концепц, бодлого зарчмаас ухарсан урвагчдыг зүй нь “МОНЖООС МӨЛЖИГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХУВЬСГАЛЫН ПАРТИЗАНУУД” буюу “Мо Мө За Зэ Ху Па” хэмээн нэрлэх  ёстой бус уу.

Мөн тухайн үеийн МАХН-ын зарим гишүүд харь гүрнүүдийн далд колоничлолын бороохой болж МОНЖООЧ МӨЛЖИГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН НИЙГМИЙГ тогтооход ихээхэн хүчин чармайлт гаргасан гэдгийг  нам дамнасан луйврын бүлэглэлүүдийн нэн шинэ гэмт хэргийн түүхээс харж байна болно.

Дээрхээс дүгнэхэд “АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ”-ын концепц, бодлого, зарчмаас эрс эсрэг чиглэмжтэй мөлжигч зах зээлийн шилжилтийг МАХН, АН-уудын улс төр, эдийн засгийн гэмт бүлэглэл гаднын заавраар эхлүүлжээ.

Монголчууд бид харийн далд колонийн бодлого, үзэл суртал, шашин номлолоор тархиа угаалгаж монжооч зах зээлийн оньсуудаар навсайтлаа мөлжүүлж оюун сэтгэлгээ, үнэт зүйлийн хоосролд орсноос 31 жил тогтоод байгаа “МОНЖООЧ МӨЛЖИГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХУВЬСГАЛ”-ыг гуравхан сар үргэлжилсэн “АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ”-аас ялган салгаж чадахгүй болтолоо “ЗЭРЭГЛЭЭН”-д хууртагдан төөрөөд байна. Энэ бол үндэстний гүн эмгэнэл болно.

“АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ”, “МОНЖООЧ МӨЛЖИГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХУВЬСГАЛ”-ын мөн чанаруудыг ялган салгаж ойлгохгүй байгаа УИХ гишүүд, төрийн түшээд, түшмэлүүд, улс төрийн намын удирдагчид, гишүүд үүнийг ойлгож ухаарч үзэл баримтлал, чиг хандлагаа өөрчлөхгүй бол улс үндэстэн чинь сүйрэл сүйтгэлийн зам руу нэн эрчимтэй уруудаж байна.

“МОНЖООЧ МӨЛЖИГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХУВЬСГАЛ” нь монголчуудын оюун санааны ертөнцийг асар  их гэмтээж  ёс суртахууны үнэт чанаруудыг эвдэн нурааж байна.

Гуравхан сар тогтсон ардчиллын нэр барьсан  “Мо Мө За Зэ Ху Па” -нууд ардчиллын түүх болон учир мэдэхгүй  гэнэн залуусыг олзлон булхайдаж худал хуурмагийн замд уруу татан эвдэж, неолибериал үзлийн бороохой болгон тэдний ирээдүйг хорлон хохироож байна.

Ашиг орлого, хөрөнгө мөнгө олохын төлөө алалдан тэмцэлдэж боулихай махан биеийн цадашгүй шунал хүслээ хангах, хамгаалуулахдаа хүний сайхан үрсийг булай  зорилгодоо ашиглаж байгаа чинь монголчуудын баримталдаг ёс зүйн хориг цээрийг хэт хол давжээ.

Нам дамнасан “Мо Мө За Зэ Ху Па” олигархуудудын баялгийн төлөөх улайрсан шунал, уул ус газар нутгийг нүд халтирам тонон экологийн сүйрэлд хүргэж,  төрийн амин чанарыг алдагдуулан ганхуулж, системээр нь хүчгүйдүүлж, авилга  хахуулийн торонд бариулж, улс орны сан хөмрөгийг хоослон дээрэмдэх эрээ цээргүй үлэмж луйврыг 30 гаруй жил зогсолтгүй эрчимтэй үйлдсэнээс улсын дотоод хүч суларч нөхөж баршгүй хохирол сүйтгэлд  уналаа. Муугийн гай олонд могойн цус  тэнгэрт гэж энэ дээ. “Мо Мө За Зэ Ху Па” олигархуудын цөвүүн цагийг эцэслэе.

Хөх монголчууд бид эвлэлдэн нэгдэж хамтын хариуцлагаар цөвүүн цагийг халах зөв амьдрах уй, зөв засаглахуйгаар төвшин сайхан энхийг тогтоох түүхэн өөрчлөлтийн өмнө ирээд байна. Энэхүү түүхэн өөрчлөлтийг хэрэгжүүлэхэд улс төрийн намуудын үнэт зүйл, ёс зүй, хүмүүжил, сахилга бат, эх орон ч үзэл, улс орныхоо хөгжил дэвшилд оруулж буй хувь нэмэр, эв нэгдэл нэн чухал байна.

Хэдхэн хоногийн дараа АН-ын даргын дотоод сонгууль явагдах нь.   АН-ын даргын сунгаанд хашир туршлагатай улс төрч  Х.Баттулга нэр дэвшсэнээр ёстой үер бууж, түймэр гарах шив.  Галын дөл өөдөө гэдэг дээ.

Х.Баттулга хэмээх эрэлхэг эр АН-ын дарга болчвол  эх орноо тонон, луйвар хулгайгаар  хөлгүй баяжсан манай “Мо Мө За Зэ Ху Па” олигархууд улс төрийн нөлөөгөө алдаж, орондоо унтах завгүй олзлолдон булаалдаж олсон үлэмж олзоо /гадаад дотоодод хуримтлуулсан (оффшор) арвин баялаг/ хөнжилдөө унтах завгүй хөнөөлдөн тэмцэлдэн хамгаалахаар шийдээ юу гэлтэй.

Мөнгөнд эх орон байхгүй гэдэг. Манай “Мо Мө За Зэ Ху Па” олигархууд энэ зарчмаар замнаад 30 гаруй жилийг элээжээ. Хээзээ нэгэн өдөр  энэ дэлхийд нь үлдээгээд одох  түр зуурын материаллаг хэрэглээ, олзноос өөр үнэт зүйл Та нарт алга бололтой.

“Мо Мө За Зэ Ху Па” олигархуудыг эх оронч, үндэстний ардчилагчид хэмээн  андууран мэхлэгдэж, ардчиллын зэрэглээнд хуурагдсан эгэл жирийн 140 000 орчим гишүүдийн зүтгэл сэтгэл, олон жилийн хөдөлмөр тэмцэл түй ч хамаагүй зажлаад хаях бохь  ажээ.

Х.Баттулга эх орондоо ээлтэй, ард түмэндээ асралтай улс төрч гэдгийг түүний бүтээсэн улс төрчийн гэгээн хөдөлмөрч түүх гэрчилнэ. Энэ тухай сэрж сэхээрсэн ир+гүнүүд сошиалаар элбэг бичсэн байна билээ.

Эмээ бага байхад “Эр хүн эрдэнэ” гээд л хааяа хэлдэгсэн. Эмээгийн минь хүндлэл шингэсэн энэ сургаал эрхэм ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгад яг зохино.

Манай “Мо Мө За Зэ Ху Па” олигархууд  Х.Баттулгыг хүн  амины хэрэг, эх орноосоо урвах гэмт хэрэг, албан тушаалын гэмт хэрэгт холбогдуулан гүтгэсэн байна билээ.  Зүүдээ ярих гээд хулгайгаа ярина  гэгч болж байх шив.

Гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэж Халтмаагийн хүүгээс ямар их айж байхын?  Айхын учир аандаа тайлагдах биз.

Захгүй  үргэлжилсэн шатам, халуун говьд өөрийгөө явж байна гэж төсөөл дөө. Тэнгэрт бүртийх ч үүл байхгүй, үл мэдэг салхи салхилна. Цангаж харангадаад үхэх гэж байгаа ч Та урагшилсаар л. Явсаар байгаад нэг л мэдэхэд унаад өгнө. Арайхийн өндийж алсыг бараачилбал  өмнө чинь их усан тэнгис цэлэлзэж  харагдана. Хамаг хүчээ шавхсаар усанд  мөлхөн ойртоно. Ойртоод  очиход өнөө  цэнхэрлэн мяралзах их усан алга. Энэ юу байв аа? Энэ бол зэргэлээ.

Бид хэдий болтол говь талын тэр зэрэглээ шиг худал үг, хууран мэхлэлтэд хууртагдсаар явах вэ?

Д.Аззаяа

2022.03.30