М.Даваадулам

Хамтын төгөл гээд нэр нь хүртэл сонсголонтой сонсогдох нэг га газрыг хамарсан энэ төглийг Ус сувгийн удирдах газрын 1600 ажилтан, сайн дурын 200 орчим иргэний сэтгэлийн хандиваар Улаанбаатар хотын ундны  усны эх үүсвэрийн хамгаалалтын талбайд байгуулжээ. Хамтын төгөл ойжуулах төсөл нь ундны усны эх үүсвэрийн хамгаалалтын талбайг нөхөн сэргээх зорилготой юм байна. Мөн байнгын харуул хамгаалалттай, иж бүрэн усалгааны системтэй  талбайд хүн бүр хайраа шингээн мод, жимс ургуулж байгаа нь энэ төглийн хамгийн том давуу тал юм. Халуу дүүгсэн энэ өдөр харин тэр нэг га талбайд чийг,  нялх моддын үнэр, хамар  цоргино. Ой мод зуны улиралд орчны тоосыг 50 хувь шингээхээс гадна чийг тунадасны 75 хувийг хөрсөнд шингээдэг. Түүнчлэн бие гүйцсэн нэг ширхэг навчит мод дөрвөн хүний бүтэн жил амьсгалах хүчилтөрөгч үйлдвэрлэдэг гэхээр мод бидний амьдралд ямар чухал үүрэгтэй болох нь харагдаж байна.  Төмөр торон хашаагаар хүрээлэгдсэн хэсэг газар ногоорч харагдах атал хашаанаас гараад нэг алхахад л  шороо пургиж, хуурай агаар нүүр төөнөнө. Мод өөрөө хөрсний усыг татаж, орчноо нэлэнхүйдээ ногооруулж буйг харсан хэн бүхэн нэг ч болов мод тарихсан гэж өөр хоорондоо ярилцана. Хүн амьдралынхаа туршид 17 ширхэг мод тарихад амьсгалсан агаараа нөхдөг гэж хэн нэгэн мэргэжлийн хүний хэлсэн үг санаанд бууна. Тиймээс хүмүүс минь ядаж энэ тооны модыг тарьсан байхад бид цэнгэг агаараар амьсгалаад байх боломжтой юм байна шүү. Энэ төгөл улсын онцгой бүс буюу цэвэр усны эх үүсвэрийн талбайд байгуулагдсан тул аюулгүй байдлаа хангах үүднээс хүссэн хүн бүр орох боломжгүй юм байна. Тэр утгаараа   дотоодын цэргийнхэн цэвэр усны ундаргын эх үүсвэрийн талбайг хамгаалж байлаа.  Тиймээс бид   бичиг баримтаа шалгуулснаар  цааш нэвтэрсэн юм.  Хүн, малын нөлөөлөл багатай учраас   энд туулай, хярс гээд амьтад харагдах бөгөөд удахгүй амьтны хүрээлэнгийн дайтай болсон байхад нэг их гайхах зүйл байхгүй л болов уу. Хамтын төгөлд суулгацуудыг тавдугаар сарын 1нд суулгасан боловч 40 гаруй хоногийн дотор үнэхээр сайхан болсон байлаа. Мэдээж энд арчилж, тордож байгаа хүмүүсийн сэтгэлээс гадна хандивлагчдын итгэл давхар явж буй. Уг төгөлд төрөл бүрийн мод бутнаас гадна жимсний мод ч тарьсан байв. Хэдэн жилийн дараа битүү модоор бүрхсэн төглөөс  жимс түүж идэх нь ойлгомжтой, тийм итгэл төрснийг нуугаад яах вэ. Энэ хамт олон эдийн засгийн боломж, бололцооноос хамаарч бүх ундны усны эх үүсвэрийн талбайгаа төгөл болгохоор зорьж буй аж. Хийж хэрэгжүүлсэн ажлыг нь хараад “Сэтгэл байхад хүсэл биелдэг”  гэх энэ үг энэ л  хамт олонд зориулагдсан гэлтэй. Дараагийн нэгэн өдөр “дахин нэг талбайгаа ийм гоё болгосон” гээд хэлээд зогсох өдөр ойрхон байгаа гэдгийг ч албаны хүн хэлж байсан юм.   Модод цэнгэг ус, цэвэр агаар, шимт хөрс бэлэглэдэг тул бид бүгд мод тарьдаггүй юм  гэхэд  одоо буй ой модоо арчилж хамгаалахад сэтгэлтэй хандах нь юу юунаас илүү чухал. “Хамтын төгөл”-тэй танилцах уулзалтын үеэр Ус сувгийн удирдах газрын Инженерийн бодлогын газрын дарга  Н.Одхүү болон Нийтлэг үйлчилгээний албаны ногоон байгууламж хариуцсан мэргэжилтэн,  диндралогич Б.Норовсүрэн нарын сэтгэгдлийг хүргэж байна.

Н.Одхүү: Энэ бүтээн байгуулалт ганц энэ төглөөр хязгаарлагдахгүй, цаашид ч үргэлжилнэ

-Манай байгууллага   ард иргэдээ найдвартай, цэвэр усаар хангадаг байгууллага билээ. Бие бүрэлдэхүүнд ажиллаж байгаа 1800 гаруй ажилчдын хөдөлмөр, хөлс, хүч, сэтгэл шингэсэн мод бут энэ төгөлд ургаж байгаа. Нэг га газрыг хамарсан мод бут, жимс жимсгэнэ тарих ажлыг бид дангаараа хийж гүйцэтгэж байна. Мөн томоохон хандивлагч болох Соёолж компанийнхандаа болон хамтран ажилласан бусад  байгууллагынхандаа баярлалаа гэж хэлье. Энэ бүтээн байгуулалт ганц энэ төглөөр хязгаарлагдахгүй,  цаашид ч үргэлжилнэ.  Танилцах уулзалт амжилттай, үр дүнтэй байна гэдэгт итгэлтэй байна. Та бүхэн манай диндралогичоос энд ургаж буй модны ач холбогдол, учир шалтгааныг сайн асууж тодруулаарай. Мөн Тэрбум мод-Үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд өөр өөрсдийн хашаа, зусландаа мод бут тарьж ургуулах челленжийг өрнүүлээрэй гэж хүсэх байна.

Б.Норовсүрэн : Эх үүсвэрээ хамгаалж мод тарьж байгаа нь усны ундаргын нөөцийг хамгаалж,  хөрс чийгээ барихын  үндэс болно

– Бид тавдугаар сарын 1-нээс эхлэн модоо тариалсан ч өнөөдрийн байдлаар ийм сайхан ургасан байгаа төдийгүй хамгийн залуу ой болж байна. Төглийнхөө захад гацуур тарьсан. Соёолж компани бидэнд 500 ширхэг суулгац бэлэглэсэн. Харин түүний дотуур   бургасыг нэг нүхэнд гурван ширхэгээр тарьсан. Зарим нэг мод хамтаараа, бүлгээрээ их сайн ургадаг. Тиймээс бид тэр онцлогт нь тохируулан, мөн хурдан ургуулахын тулд суулгацаа гурваар нь суулгасан. Бүх модоо ойжуулалтын стандартын дагуу хоёр эгнээ хооронд дөрвөн метр, мод хооронд гурван метр зайтай тарьсан. Түүнчлэн хамгийн дээд талд нь салхиа хаагаад улиас тарьсан. Улиас нь 12 метр өндөр, том болж ургадаг. Жилийн өсөлт нь нэг метрээс дээш байдаг. Ер нь модыг үрээр тарихад доод тал нь гурван жилийн хугацаа зарцуулдаг, тиймээс бид хугацаа алдахгүйн тулд бэлэн суулгацаар тариалсан. Монос гэж модыг бид бүгд мэддэг, мойл ургадаг мод шүү дээ. Бусад моддоос илүү навч хөөж ургадаг. Цагаан цэцэгтэй гоё мод юм. Манай төглийн ихэнх модыг “Шаамар ботаник” гэх ААН хамгийн бага үнийн саналаар нийлүүлсэн байгаа. Үргэлжлээд гүйлс, буйлс гээд хүмүүс “Монгол сакура” гэж нэрлэдэг модны төгөл байна. Тав таван эгнээгээр бүлэглэн тарьж, үүнийгээ нэг ёмкостоор услахаар тооцоолсон. Бүх мод өөрийн гэсэн усалгааны системтэй. Монгол орны хөрс их баялаг хөрс тул модоо арчилж л чадвал бүх төрлийн мод ургах боломжтой. Өрөл модыг Монгол Алтайн “Алтан алим” гээд компани манайд хандивласан байгаа. Мөн аавынхаа дурсгалд зориулаад 108 ширхэг модыг өөрсдөө ирж тарьж өгсөн. Манай төгөлд аав ээжийнхээ дурсгалд зориулж иргэд их мод тарьж байна. Энэ намар сургуулиуд мод таръя гэж саналаа ирүүлж байна. Энэ намар сургуулиуд мод таръя гэж саналаа ирүүлж байна. Нэг мод 10 мянган төгрөгөөр бодогдож, хямд таригдаж  байгаагийн учир нь манай байгууллагын ажилчид бусад ажлыг нь хариуцан хийж байгаатай холбоотой. Мод тарихад хамгийн их анхаарах зүйл бол усалгааны систем, мал амьтнаас хамгаалсан тор татах хэрэгтэй байдаг. Хамгаалалтын торыг  маань 805 дугаар цэргийн ангийнхан хамтран татаж өгсөн. Их олон хүний хүч хөдөлмөрөөр бий болж байна. Энэ бүхнийг хэлэх нь зүйтэй гэж бодож байна. Төслийг санаачлагч нь би. Манай байгууллагын салбар бүрээс төлөөлөл оролцсон ногоон зөвлөл гэж 20 гаруй хүн баг болон хамтран ажиллаж байна. Шар хуайсны тухайд нэг зүйлийг онцлон хэлмээр байна. Тогоо гэдэг эгч энэ олон  шар хуайсуудыг өгсөн. Өөрийн хашаандаа  есөн жил ургуулсан модоо  бидэнд бэлэглэсэн. Тэр хүн маань манай газрын даргын ээж нь байж таарсан, ийм түүхтэй мод байгаа юм. Бид өгсөн бүх модыг нь амьдруулж чадсан. Тиймээс Тогоо эгчдээ баярлалаа гэж хэлмээр байна. Түүнчлэн цөөн тооны жимсний мод ч тарьсан байгаа. Эх үүсвэрээ хамгаалж мод тарьж байгаа нь усны ундаргын нөөцийг хамгаалж,  хөрс чийгээ барихын  үндэс болно. Мөн усыг нөхөн сэргээх онцлогтой. Үрсэлгээний хувьд бид өөрсдөө хийх боломжтой. Үржүүлгийн хүлэмжээ ч бэлтгэсэн байгаа, удахгүй хүлэмжээ босгоно. Эхний төгөл маань 2500 хүний хандиваар хийгдсэн бөгөөд цаашдаа  бид энэ ажлаа үргэлжлүүлэхээр төлөвлөсөн, иргэдээс ч маш их эерэг хандлага ирж байна. Бид энэ бүхэнд маш их урамшиж, ажил маань зогсолтгүй,  амжилттай явж байна.