Өдрөөс өдөрт нүдний чинь өмнө өсөж өндийж буй үр хүүхдээ та хараад юу хүсч, мөрөөддөг вэ. Осол аваарт өртөж гэмтэлгүй, өвчин тусч зовж шаналалгүй эрүүл өсөж эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд гар бие оролцох нэгэн эд эс нь болоосой гэж чин сэтгэлээсээ хүсэж залбирдаг байх. Хүсэл мөрөөдөл бүхэнд хязгаар үгүй. Хамгийн гайхалтай нь материаллаг бүхэн өнгө, мөнгөөр хэмжигддэг бол үр хүүхдээ осол аваараас хамгаалж, өвчин зовлонгоос ангид байлгаж, эрүүл иргэн болгож өсгөхөд заавал мөнгө төлөх шаардлагагүй юм. Магадгүй та яагаад мөнгө төлөхгүй гэж асуух байх. Хариулт нь маш энгийн.

Арлын Япон Улс олон сая хүн амтай ч Өмнөговь аймгийн дайтай газар нутаг дээрээ ёс зүй, хариуцлагыг эрхэмлэж амьдарсаар ирсэн. Түм түжигнэж, бум бужигнасан эл улсын иргэд хариуцлагын тогтолцоог олон зууны тэртээгээс шүтэж ирснийхээ ачаар өнөөгийн хөгжлийнхөө гарцыг нээсэн гэж үздэг. Тиймдээ ч хүүхдээ дөнгөж төрсөн цагаас нь эцэг, эх нь зөв үлгэр дуурайлал үзүүлж, харин цэцэрлэг сургуульд орох үеэс нь төр засгаас хүмүүжилд нь дээд зэргээр анхаарал хандуулдаг байна.

Хамгийн наад зах нь гэхэд авто замаар гарахдаа ногоон гэрлээр гарч, зам тавьж өгсөнд талархал илэрхийлж жолоочид талархлаа мэхийн ёсолж хүндэтгэл үзүүлэхийг багаас нь заадаг аж. Хүүхдүүд ч үүнийг ягштал биелүүлдэг. Жолооч нарын хувьд тэдний эл хүндлэлийг хүлээхийн тулд хууль, дүрэм гэхгүйгээр сайн дураараа зам тавьж өгдөг байна.

Хүмүүжлийн энэ арга нь Японд уламжлал болж тогтсон бөгөөд иргэдийн өдөр тутмын хэвшмэл үйлдэл болжээ. Энэ бол зөв харилцаа. Харилцаа харилцаандаа зөв хандлага, зөв ухамсар, зөв хүмүүжил юм. Тэд эл зөв хүмүүжлийнхээ ачаар хүүхдийг зам тээврийн осол гэмтлээс урьдчилан сэргийлж, хамгаалахад томоохон хөрөнгө оруулалт хийдэг байна. Энд Япон иргэдийг магтаж, тахин шүтэх гэсэнгүй. Харин тэднээс суралцаж чадвал бид ч гэсэн зам тээврийн ослоос үр хүүхдээ хамгийн бага зардлаар буюу ухамсар, ёс зүй төлөвшүүлэх замаар хамгаалах боломжтой гэдгийг бага атугай харуулахыг зорьсон юм* Учир юу гэвэл, өнгөрсөн есдүгээр сарын яг өдийд л байх шар хантааз өмсөж, “Зогс” гэсэн тэмдэг барьсан хоёр хүн замын хоёр талд зогсоод “тонголзож” байгаатай таарсан юм.

Өмссөн хантааз, барьсан тэмдгээс нь “school police” гэдгийг мэдсэн ч хэн нэгэнд талархаж, мэхийн ёсолж байгааг хараад хэсэгтээ гайхаж зогсов. Хүүхдүүдэд зам тавьж өгөхийг гуйж, өнөөх хоёр маань жолооч бүрийн өмнө мэхийн ёсолно. Зам тавьж өгөхөөр нь дахиад л мэхийн ёсолно. Тэр хавьд байсан хүмүүс, бас жолооч нар над шиг соёлын шоконд орчихсон хэсэгтээ харж зогсоо харагдсан. Ийм нэгэн содон явдалтай таарч учрыг тодруулахад “Номт наран” бүрэн дунд сургуулийн япон сурагч хүүгийн аав, ээж юмсанж. Япончуудын “school police” хийсэн есдүгээр сарын тэр нэгэн өдөр гадаа жавар хургаж, жиндүү байсан ч тэд үүрэгт ажлаа идэвхийлэн хийж байгаа харагдсан. Харамсалтай нь, жолооч нар хүүхдүүдэд зам тавьж егөхдөө тэр бүр таатай хандахгүй байгааг хараад сэтгэл гонсойсон юм. Энэ явдлаас хойш цөөнгүй өдөр өнгөрлөө. Энэ хугацаанд “school police” хийх ээж, аавуудыг харах бүрийд л өнөөх япончууд санаанд орж ирдэг болов. Учир нь “school police’’-ийн үүрэг ямар чухал болох, бас жолооч нар бусдын үр хүүхдэд ямар сэтгэлээр ханддагийг тэр үед олж харсан болохоор тэр шүү дээ.

Ингээд тэдний эрэлд гарлаа. Ерөнхий боловсролын “Номт наран” сургуулийн захирал Номинтой холбогдож, тэдэнтэй уулзах хүсэлтэй илэрхийлэхэд “Бага хүүхэд маань ханиад хүрч, бие нь тааруухан байгаа учир одоохондоо уулзах боломжгүй байна. Уучлаарай” гэж гэрийн эзэн Оота уучлал эрэв. Цөөнгүй хоног хүлээсний эцэст Япон Улсын иргэн Оота, Моэ нартай уулзсан юм.

Одоогоос гурван жилийн өмнө Оотай гэргий Моэ болон хоёр хүүхдээ дагуулан Монголд иржээ. Тухайн үедээ ч, өнөөдөр ч гэсэн Монголд хэр удаан хугацаагаар амьдрахаа төлөвлөөгүй тэд Монголд бизнес эрхлэх таатай орчин боломжийн хэрэнд бүрдсэн гэж үзэн буурь сэлгэсэн нь энэ. Монголд ирсэн гурван жилийн хугацаанд утаанаас эхлээд дасан зохицох олон асуудалтай нүүр тулгарсан байна. Олон асуудлынх нь нэг нь мэдээж авто замын хөдөлгөөн.

Оота “Эр зориг, авхаалж самбаатай хүн л Монголд жолоо барина” гэж хэлсэн. Нэг талаас нь харвал манай жолооч нараар бахархаж буй мэт боловч нөгөө талаасаа хууль, дүрэм дагаж мөрддөггүй бидний үнэн төрхийг хөгжилтэй агаад гашуунаар дүрслэн харуулсан нь энэ. Оота болон Моэ нар үр хүүхдээ хайрлаж, хүндэлдэг шигээ монголчуудад ч гэсэн гүн хүндэтгэлтэй ханддаг. Харамсалтай нь, монголчууд монголчуудыгаа гэсэн сэтгэл жаахан дутмаг юм уу даа гэж ажигласнаа нуусангүй.

Учир нь “school police” хийх үеэр жолооч нар хүүхдүүдэд зам тавьж өгөхөөс цааргалж цагаан шугам давж зогсох, зарим нь бүр хүүхдүүд зам гарч дуустал сигналаа дарсан тохиолдол цөөнгүй гарчээ. Тэрбээр “Хүн бүр ажилдаа хоцрохгүйг хичээж яардаг. Гэхдээ ажилдаа яарлаа гээд явган зорчигчийг хүндлэх ёсгүй гэсэн үг биш шүү дээ. “Хэрвээ миний хүүхэд зам хөндлөн гарах гэж байсан бол би зам тавьж өгөх байсан уу” гэдэг асуултыг хүн бүр өөртөө тавиасай” гэсэн юм.

БУСДЫГ ХҮНДЭЛБЭЛ ТЭД Ч ГЭСЭН ТАНЫГ ХҮНДЭЛНЭ

Гэрийн эзэн Оота менежментийн чиглэлээр дээд сургууль төгссөн бол эхнэр Моэ гоо сайханч мэргэжилтэй. Тэд худалдаа үйлчилгээний салбарт бизнес эрхэлж буй гаднын улсын иргэдийн нэгэн адил Монголд амьдарч байна. Гэргий Моэгийн хувьд гурав дахь хүүхдээ төрүүлээд удаагүй. Уг нь хүүхэд нялх байна гээд “school police’’-ийн ажлаас бултах боломж түүнд байсан уу гэвэл байсан. Гэвч тэрээр хариуцлагаас зугтахыг хүсээгүй. Тиймдээ ч нөхөр Оотагийн хамт зам дээр үүрэг гүйцэтгэсэн нь энэ аж. Тэднийг хүүхдэд зам тавьж өгөхийг гуйж мэхийн ёслоход гэрлэн дохио хүлээж байсан жолооч нар эхэндээ ихэд гайхсан байна. Харин төд удалгүй дараа дараагийн жолооч нар зам тавьж, найрсгаар мэндчилж эхэлжээ.

Бүр Баянгол дүүргийн цагдаагийн алба хаагчид хөдөлгөөн зохицуулангаа зориудаар очиж сонирхож харцгаасан гэж байгаа. Аливаа зүйл хоёр талтай гэдэг шиг эелдэг зангаар зам тавьж өгөх нэгэн байхад сигналаа дарж, уурлах нэгэн ч таарчээ. Энэ талаар Моэ “Зам тавьж өгсөн жолооч нарт талархлаа илэрхийлж мэхийн ёслоход зарим жолооч нар ойлгоогүй байх. Цөөнгүй хүмүүс гараараа даллаж хариу үйлдэл үзүүлсэн. Бодвол ойлгосон болоод л тэгсэн болов уу.

Гэхдээ надад бусад хүн юу гэж бодохоос илүү хүүхдүүдийг замаар аюулгүй нэвтрүүлэх нь чухал байсан. Дээр нь гадаа их хүйтэн байсан учир хүүхдүүд даарч, бас халтирч унах вий гэдгээс их айсан. Дээр нь цөөнгүй жолооч зам тавьж өгөхөөс татгалзаж, шууд явсан. Тэр үед хүүхэд мөргөх вий гэж айгаад их сандарсан. Уг нь жаахан хүүхэд зам хөндлөн гарч байна шүү дээ. Өөрийнх нь хүүхдээс ялгаагүй байлтай. Та тэднийг хүндэлбэл ирээдүйд таныг болон таны гэр бүлийг хүндэлнэ гэдгийг ойлгох хэрэгтэй” гэсэн юм.

Дээр хэлсэнчлэн Япон Улсад замын хөдөлгөөний дүрмийг багаас нь ой тойнд нь шингэтэл заадаг учир дүрэм зөрчдөг жолооч барагтай байдаггүй гэнэ. Уг нь манай улсад дэлхийн жишгээр замын хөдөлгөөний дүрмийг цэцэрлэгт байхаас нь заадаг ч эцэг, эхийн буруутай үйлдлээс болж хүүхдүүд амьдрал дээр хэрэгжүүлж чадахгүйд хүрэх нь бий. Энэ талаар тэрбээр “Би Япон Улсыг магтах гээгүй шүү. Японд тухайн хүүхдийн суурь хүмүүжил гэрийн хүмүүжлээс үүдэлтэй гэж үздэг. Эцэг, эх нь хүүхдэдээ яаж үлгэрлэхээс шалтгаалж дагаж дуурайдаг гэж үздэг учир хүн бүр үүнд болгоомжтой хандахыг хичээдэг. Тиймдээ ч замын хөдөлгөөний дүрмийг ягштал баримталдаг. Та битгий гомдоорой. Гэхдээ хүүхдээ дагуулаад улаан гэрлээр гардаг, бүр замын голоор алхаж яваа олон эцэг, эхийг Монголд харсан.

Тэдний өмнөөс их айсан. Аав, ээж маань ингэдэг юм чинь би ч гэсэн замын голоор гүйнэ гэж хүүхэд бодно. Хүүхэд л бол хүүхэд. Тэд эрсдэлийг биеэрээ мэдэрч байж л болохгүй зүйл гэдгийг ойлгодог. Тиймээс эцэг.эхчүүд бид үүнээс хамгаалах ёстой. Гэтэл хамгаалах ёстой хүмүүс нь өөрсдөө буруу үлгэрлэхээр хүүхэд зөв хүмүүжил олж авч чадахгүйд хүрнэ. Том болоод хүүхэдтэй боллоо гэхэд магадгүй тэдэндээ буруу үлгэрлэхийг үгүйсгэхгүй.

Ирээдүйд ямар хүн болж төлөвших нь биднээс хамааралтай учир цэцэрлэг, сургуульдаа сурсан зүйлээ амьдрал дээр хэрэгжүүлэх боломжийг бид бүрдүүлж өгөх ёстой. Ингэж байж л тэднийг зам тээврийн ослоос хамгаална. Дагаад аливаа дүрэм, журмыг дагаж мөрддөг хариуцлагатай хүн болж төлөвшихөд нь нөлөөлнө” гэсэн юм.

ТАЛАРХАЛ БА ЁС ЗҮЙ

Моэгийн нөхөр Оота “Япончууд уучлалт гуйж, талархал илэрхийлэхдээ заавал мэхийн ёсолдог. Тэглээ гээд монголчуудыг мэхийн ёслох ёстой гэж хэлээгүй шүү. Хамгийн гол нь өөрийн тань хийсэн үйлдэл бусад хүнд хэрхэн тусч байна вэ гэдгийг ухамсарлах хэрэгтэй. Уг нь мэхийх нь тийм ч муу зүйл биш. Гэхдээ буруу зүйл хийчхээд уучлалт гуйж, мэхийж зогсох нь хариуцлага талаасаа “ичгэвтэр” хэрэг. Тиймээс буруу зүйл хийж, бусдын өмнө толгой гудайхгүй байхыг япончууд хичээдэг. Харин талархсан сэтгэлийн илэрхийлэл болгож, мэхийн ёслохдоо бид бүгдээрээ дуртай. Тиймдээ ч аливаа зүйлийг зөв хийхийг, бусдын хүндэтгэлийг хүлээсэн зөв амьдрахыг хичээдэг юм.

Ер нь эерэг хандлага, зөв үлгэр дуурайлал, соёлтой занд эцэг, эхчүүд өөрсдөө үлгэрлэх ёстой. Үүний тулд иргэн бүр ёс зүйтэй байж, бусдыг хүндлэх хэрэгтэй. Тэгж байж л эерэг нийгмийг бүтээнэ. Японд зам тавьж өгсөн жолоочид талархлаа заавал илэрхийлдэг. Учир нь жолооч нь хуулиар хүлээсэн үүргээ биелүүлж буйгаа өөрийн ухамсартай үйлдлээрээ нотлон харуулснаар бидний амь насыг эрсдэлд оруулахаас хамгаалж буй хэрэг. Тиймээс тэд талархал хүлээх бүрэн эрхтэй” гэсэн юм.

Тийм ээ, Оота болон түүний гэргий Моэгийн хэлсэн бүхэн үнэн. Бид өөрсдийн хүүхдийг л хүн гэж тоож харахаас биш бусдын хүүхэд өвдөж, шаналах вий, гэмтэж бэртэх вий гэдэгт барагтай бол сэтгэл зовнидоггүй. Тэгсэн атлаа хүүхдийн эрх, чөлөө, тэднийг хүчирхийллээс ангид байлгах тухай ярьж, хэлэлцдэг. Тэгвэл та талархал хүлээх эрхтэй юү. Энэ асуултад хариулт эрэхээс урьтаж, авто замын хөдөлгөөнд оролцож буй явган зорчигч, жолооч нарын үйлдлийг нэг ажиглаарай.

Ялангуяа замын ид ачаалалтай үед жолооч нар гэрлэн дохио хүлээж зогсохдоо бухимдаж, гэрэл солигдов , үгүй юү хазаа нэмдэг. Гэтэл яг энэ мөчид осолд орж гэмтсэн хүүхдүүд цөөнгүй байдаг юм байна. Түүнчлэн ногоон гэрлээр, гарцаар гарч байхад нь хүртэл мөргөж, эрүүл мэндээр нь хохироосон тохиолдол их гардаг гэсэн.

Эндээс үзвэл, хэтэрхий адгуу зан, хариуцлагагүй үйлдлээсээ болж жолооч нар явган зорчигчийг хохироогоод барахгүй өөрийнхөө амьдралыг эрсдэлд оруулдаг нь харамсалтай. Тиймээс л монголчууд бид адгуу зан, хариуцлагагүй үйлдлээ хойш тавьж бусдыг хүндэлж, ганцхан хормыг зарцуулснаар бусдын болон өөрийнхөө ирээдүйг эрсдэлд оруулахгүй байх боломжтойг ухамсарлах хэрэгтэй юм.

Хэдхэн жилийн өмнө болсон нэгэн харамсалтай жишээ дурдахад Зурагтын хуучин эцсийн зам дагуу зургаан настай нэгэн хүү баруун гараа өргөж зогсож байв. Хальт харвал такси хүлээж зогсоо гэж ойлгохоор. Гэтэл хүүхэд баруун гараа өргөж зогсох нь өөрийн биеэ өндөр болгож харагдуулах гэсэн оролдлого бөгөөд өгүүлэмж нь “Би зам хөндлөн гарах гэсэн юм. Надад зам тавьж өгнө үү” гэсэн гуйлт аж. Гэтэл замын хажууд зогсох хүүгийн эл санааг жолооч ойлгоогүйгээр барахгүй хүүг дайрч, дээгүүр нь гарсан байдаг.

Жолооч гэмт үйлдлээ нуун дарахын тулд хүүг 300 метрийн цаахантай байрлах гудамжинд хаяжээ. Хамгийн харамсалтай дээрх гэмт хэргийг олон иргэн харсан хэр нь нэгэн ч машины дугаарыг хараагүй гэх. Эмнэлгийн тусламж хожимдож авснаас болж зургаахан настай бяцхан хүү бүх амьдралаа тэргэнцэр дээр хадаатай өнгөрүүлэх хатуу тавилантай нүүр тулсан юм. Бодит байдал дээр ийм л байна. Монголчууд бид эртнээс дэлгэсэн тэрлэг шиг уудам нутагтаа эрх дураараа амьдарч ирсэн.

Гэвч цаг үе өөрчлөгдөж, биднийг нийгэмшихийг сануулж буй хэдий ч өнөөх л хэнэггүй зангаа гээж чадахгүй байна. Тиймээс л жолооч та явган зорчигчдод нэг удаа ч болов зам тавьж егөөрэй. Хариуд нь талархлын үг сонсч, инээмсэглэсэн харцыг олж харах болно. Магадгүй тантай хамт зорчиж яваа үр хүүхэд, хань ижилдээ зөв үлгэр дуурайлал болох ч юм билүү. Магадгүй таны өчүүхэн гэж бодсон бодлогогүй үйлдэл үр хүүхдийн тань ирээдүйг өөрчлөх ч юм билүү, хэн мэдлээ.

Хэрвээ бид үүнийг ухамсарлаж чадвал хүнлэг, энэрэнгүй нийгмийг бүрдүүлэх замаар эрүүл иргэнийг төлөвшүүлэх анхны алхам юм шүү дээ. Тиймдээ ч нийтлэлийнхээ эхэнд бид үр хүүхдээ осол аваараас хамгаалж, өвчин зовлон тусгахгүйгээр эрүүл монгол хүн болгож өсгөхөд заавал мөнгө төлөх шаардлагагүй гэж хэлсний шалтгаан үүнд оршиж буй юм. Бусдын эрхийг хүндэлсэн иргэн танд талархал илэрхийлье.