Жижиг, дунд үйлдвэрлэл /ЖДҮ/-ийг хөгжүүлэх сангийн үүдээр орсон төслүүдийн 90 орчим хувьд 100 сая төгрөгөөс илүү гарахгүй хэмжээний санхүүжилт шаардлагатай байдаг ч, нэг эрх мэдэлтний нэг л компанийнхаа нэр дээр авдаг зээлийн хэмжээ ТЭРБУМ төгрөгөөс буудаггүй жишиг манайд тогтжээ. Гэтэл Япон улсад ЖДҮ-ийг дэмжсэн санхүүжилтийнхээ 90-ээс илүү хувийг жинхэнэ “жижиг”-үүдэд хуваарилдаг. Бүр дөрөв хүртэлх ажилтантай, хөрөнгө санхүүжилт багатай үйлдвэр, үйлчилгээ эрхлэгчдээ дэмжиж олгодог гэдгийг судлаачид хэлж байгаа юм. ЖДҮ-ийг хөгжүүлнэ гэж олон жил ярьж, төсөв бүрт мөнгө суулгаж ирсэн ч энэ салбарынхныг бодитой дэмжиж, хөл дээр нь босгож, эдийн засагтаа үр өгөөж дагуулъя гэвэл РЕФОРМ-ын шинжтэй өөрчлөлт хийх ёстой гэдгийг хаа хаанаа хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй байна.

ЖДҮ-ийн зээлийг халааслагч томчуудын эгнээ хүрээгээ тэлсээр. Нэр бүхий улстөрчид, Ерөнхий Аудитор, Улсын ерөнхий прокурор /УЕП/-ын орлогч, бизнесийн салбарын “акул”-ууд гэхчлэн байж болох бүхий л томчууд, нам хүчин хамаарахгүй ЖДҮ-ээс мөлждөг болох нь ил болов. Тэд он дамнан ЖДҮ-ийн салбарынхнаас, жинхэнэ эздээс мөнгийг нь булаажээ. Тэгвэл ЖДҮ-ийн зээлийг хүрэх ёстой эздэд нь хүргэхийн тулд алдаа завхрал гаргаж ирсэн шат шатны нөхдүүдтэй хариуцлага тооцох нь зүйн хэрэг.

ЖДҮ-ийн санг хамаарч ажилладаг, салбарын сайдтай хариуцлага тооцох улс төрийн шийдвэр МАН-аас гарсан. Гэхдээ асуудлыг уг үндсээр нь шийдэж буй хэрэг биш ээ. Жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчдийн зүгээс Ерөнхий сайдад тавьсан шаардлагадаа ЖДҮ-ийн сангийн сүүлийн 5 жилийн үйл ажиллагаа, тайланд АУДИТ хийх тухай тусгасан. Үүний хариуд өчигдөр /2018.10.31/ эрх баригчид шийд гаргахдаа Ажлын хэсэг гаргаж, зээлийн зарцуулалтад шалгалт оруулна гэжээ. Ганц хоёр жил биш, сан албан ёсоор байгуулагдсанаас хойшхи төслийн санхүүжилт, зарцуулалтыг шалгахын тулд томоохон баг ажиллах ёстой. Хөндлөнгийн хараат бус хяналт бас байх ёстой. Мэдээж Ажлын хэсэгт аудитын байгууллага оролцох ёстой. Гэтэл Ерөнхий Аудитор нь ЖДҮ-ийн зээлтэй холбогдчихоод буй нь анхаарах ёстой асуудал юм.

Зээл авсан АУДИТОР хяналт тавьж чадах уу?

Ж.Мөнхбат нарын гишүүд Ерөнхий аудиторт хариуцлага тооцох асуудлыг бүлгийн хуралдааны үеэр тавьсан гэж УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга Д.Хаянхярваа мэдэгдсэн. Үндэсний Аудитын газар УИХ-ын харьяаны байгууллага тул тэр шугамаараа сахилга хариуцлага яриад явах нь зүйтэй гэж дугараад байна. Гэтэл Ерөнхий Аудитор Д.Хүрэлбаатарын “Цэн стайл” ХХК ЖДҮ хөгжүүлэх сангаас хөнгөлөлттэй зээл авчихсан байдаг.

Төрийн аудит улстөрөөс хамааралтай байна гэж ярьж суусан Д.Хүрэлбаатар хариуцлагагүй үйлдэлтэй нэгэн байх магадлал өндөр байна. Өмнөх засгийн үед Ерөнхий сайдын орон тооны бус зөвлөхөөр ажиллаж байсан тэрбээр 1993-1994 онд “Ажлын хувцасны” үйлдвэр, “Эрдэнэ” улсын үйлдвэрийн газрын даргаар ажиллаж байсан. 2007 оноос Үйлдвэр, худалдааны яам, 2008 онд Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга, 2012 оноос “Монгол 555” ХХК-ийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга, 2016 оноос Барилга, хот байгуулалтын сайдын орон тооны бус зөвлөх, Монгол Улсын Ерөнхий сайдын орон тооны бус зөвлөхөөр тус тус ажиллаж байсан нэгэн юм. Өнгөрсөн оны нэгдүгээр сараас Ерөнхий аудитороор ажиллах болсон. Гэсэн ч ЖДҮ-ийн зээлийг залгигчдын нэг түүнд Ерөнхий аудитороор ажиллах эрх байхгүй харагдаж байна.

Зээл авсан ПРОКУРОР хянаж чадах уу?

ЖДҮ-ийн зээлийг хууль зөрчиж авсан тохиолдолд эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгах тухай МАН-ын шийдвэрт байна. Хоёр хоногийн өмнө ЖДҮ-ийн зээлтэй холбоотой асуудлаар нийслэлийн Прокурорын газар /НПГ/-аас хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж, шалгуулахаар АТГ-т шилжүүлсэн бөгөөд прокуророос цаашид хянах юм. Гэтэл Ерөнхий прокурорын орлогч, Төрийн хууль цаазын шадар зөвлөх Б.Амгаланбаатар гэдэг нөхөр ЖДҮ-ийн зээл авсан талаар баримт дэлгэгдээд байна.

Тэгэхээр толгой дээр нь ашиг сонирхлын зөрчилтэй этгээд сууж байхад Прокурор шударгаар хяналт тавьж чадах уу гэдэг асуулт яах аргагүй дагаж байна.

Ерөнхий прокурорын орлогч Б.Амгаланбаатарын тухайд өөрийнх нь 100 хувийн эзэмшлийн “Цаст согоот” ХХК нь ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх сангаас хоёр жил дараалан зээл авсан байгаа юм. Нэг биш хоёр удаа авсан зээлийн мөнгөөрөө ямар үйл ажиллагаа явуулснаа тайлагнаад суух нь түүний хувьд зохимжгүй. Б.Амгаланбаатарыг хариуцлага бүхий албан тушаалд томилсон нь ЖДҮ-ийн мөнгөнөөс хувьдаа зээлэх зөвшөөрөл олгосон хэрэг биш юм.

Дашрамд өгүүлэхэд, Ерөнхийлөгч Х.Баттулга бүрэн эрхийнхээ хүрээнд УЕП-ын орлогчоор Б.Амгаланбаатарыг томилох саналыг зөвшилцөхөөр ирүүлж, улмаар түүнийг томилсон байдаг. Ерөнхийлөгч ЖДҮ-тэй холбоотой асуудлаар хатуу байр суурьтай байгаа. Тэгвэл түүний саналаар томилогдсон Ерөнхий прокурорын орлогч ЖДҮ-ийн зээлийн “мангас”-уудын нэгээр тодорсонд яаж хандах бол гэдэг бас сонин.

Э.Болорхажид