Улс төр
“Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт хийнэ гэдэг улс төрийн эр зориг шаардах ажил”

УИХ-ын хаврын чуулганаар Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг оруулж ирэхээр Д.Лүндээжанцангаар ахлуулсан ажлын хэсэг бэлтгэж байна. Тиймээс Үндсэн хуульд орж буй шинэчлэлтийн талаар улс төр судлаач, доктор, дэд профессор Ц.Мөнхцэцэгтэй ярилцлаа.
-МАН-ын үнэмлэхүй олонхоос бүрдсэн парламент Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийхээр бэлтгэж байна. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах нийгмийн хэрэгцээ шаардлага үүссэн үү. Өнөөдөр Үндсэн хуулийг өөрчлөх цаг үе мөн үү ?
-Монгол Улс ардчилсан нийгэмд шилжиж, 1992 онд Үндсэн хуулиа баталснаас хойш 27 жил өнгөрч улс төр, нийгэм, хүн ам зүй, эдийн засгийн гэх мэт олон хүчин зүйлс өөрчлөгдлөө. Үүнийг дагаад Үндсэн хуулийн зарим заалтуудыг өөрчлөх нь зүй ёсны зүйл болж байна. Тухайлбал, гүйцэтгэх засаглалд оролцох Ерөнхийлөгч болон УИХ-ын оролцоо, УИХ-ын гишүүдийн ёс зүй хариуцлагыг өндөржүүлэх, хууль тогтоох болон гүйцэтгэх засаглалын чадамжийг сайжруулах, төрийн тогтолцоонд хяналт-тэнцвэрийн олон механизм үгүйлэгдэж байгааг өөрчлөх, УИХ руу эрх мэдэл хэт хэвийсэн байдгийг засах гэх мэт асуудлыг Үндсэн хуулинд өөрчлөлт оруулж байж шийдэхээс өөр аргагүй. Үндсэн хуулинд өөрчлөлт оруулах зүй ёсны үндэслэл байгаа тухай улс төр судлаачид, хуульчид зэрэг олон мэргэжилтнүүд, эрдэмтдийн удаа дараагийн судалгаа, дүгнэлтүүд гарч хэдэн парламент дамжин яригдсаар байна.
Мөн улс төрийн зарим хүчний зүгээс ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжих тухай асуудлыг удаа дараа сөхөн тавьж байгаа учраас энэ удаагийн Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр энэ асуудалд нэг мөр хариулт өгөх шаардлагатай. Судлаачийн хувьд энэ удаа Үндсэн хуулинд өөрчлөлт оруулах асуудал нь засаглалын үндсэн хэлбэрийн хүрээнд буюу парламентын засаглалыг илүү боловсронгуй болгох чиглэлд хийгдвэл зүйтэй болов уу.
–Үндсэн хууль бол төр-ард түмний хоорондын гэрээ. Тиймээс ард түмнээс асуухгүйгээр энэ парламентад өөрчлөх эрх байгаа юу. Учир нь, УИХ дахь АН-ын гишүүд сөрөг хүчингүй болчихсон парламент Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж болохгүй гэж үзэж байна лээ?
-Монголын ард түмэнд сонгоод л бий болгосон парламент шүү дээ. Сөрөг хүчингүйгээр Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах боломжгүй гэсэн хууль эрхзүйн үндэслэл байхгүй. Ард түмнээс сонгогдож УИХ-д олонхоо бүрдүүлсэн МАН зарчмын шинжтэй өөрчлөлтүүдийг хийхэд болохгүй гэх газар байхгүй. Гагцхүү Үндсэн хуулинд өөрчлөлт оруулах асуудлаар аль болох олон нийт болон бусад намууд, эрдэмтэн судлаачдын байр суурь, саналыг авч өргөн хэлэлцүүлэг хийх нь чухал.
Ер нь Үндсэн хуулиндаа өөрчлөлт хийнэ гэдэг бол улс төрийн эр зориг шаардах ажил. Нэгэнт хэдэн парламент дамнаад яригдчихсан, эрдэмтэн судлаачдын зүгээс Үндсэн хуулийн тодорхой заалтуудыг өөрчлөх нь зүйтэй гэдэг талаар удаа дараа бодлогын судалгаа, зөвлөмжүүд гарсан тул өнөөгийн УИХ-ын олонх болсон МАН өөрчлөлтийг хийх нь цаашдын ардчиллын төлөвшил, төрийн бодлогын үр өгөөж, засаглалын институтын чадамжид ихээхэн эерэг нөлөө авчирна. Хэдий тийм боловч нөгөө талаас сөрөг хүчний болон болон зарим нэг улс төрийн хүчнүүдээс шүүмжлэл хүлээх эрсдэлтэй. Тийм учраас УИХ дахь олонх нэлээд төвөгтэй нөхцөлд Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах гэж байна. Улс орны ирээдүйг бодолцож Үндсэн хуулиа өөрчлөх үү, эсвэл намд учрах эрсдэлээ тооцож өөрчлөхгүй байх нь уу гэдгийг харж л сууя.
ҮНДСЭН ХУУЛИНДАА ӨӨРЧЛӨЛТ ХИЙНЭ ГЭДЭГ БОЛ УЛС ТӨРИЙН ЭР ЗОРИГ ШААРДАХ АЖИЛ
-Улс төр судлаач хүний хувьд МАН-ын боловсруулсан хуулийн төслийг та бодвол харсан байх. Таны яриад байгаа өөрчлөлт тусгагдсан уу. Тухайлбал, супер Ерөнхий сайдтай болох супер өөрчлөлт хийж чадахаар байа уу, ер нь хэр чамбай хуулийн төсөл болсон байна вэ?
-Сайн, муу гээд шууд хэлэх боломжгүй. 2000 онд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахдаа олон нийтийн дунд “Дордохын долоон” заалт гэж нэрлэгдсэн өөрчлөлтүүдийн зарим нэг заалтыг буцааж 1992 оны Үндсэн хуулийн анхны заалт руу нь сэргээж байгаа юм билээ. УИХ-ын ээлжит чуулган хагас жил тутамд 50-аас доошгүй ажлын өдөр чуулна гэсэн 2000 оны өөрчлөлттэй холбоотой заалтыг энэ удаагийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр 75-аас доошгүй ажлын өдөр чуулна гэж оруулсан байсан. Мөн 2000 оны өөрчлөлттэй холбоотой заалтыг засаж УИХ-ын гишүүд саналаа илээр гаргаж асуудлыг шийдвэрлэнэ. Үндсэн хууль бусад хуульд заасан, эсвэл хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн бол нууц санал хураалт явуулах заалт орох юм байна. 2000 оны нэмэлт өөрчлөлтөөр хамгийн их шүүмжлэл дагуулдаг УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнээр давхар ажиллаж болно гэсэн заалтыг энэ удаагийн төслөөр засах гэж оролдсон нь харагдсан. Тухайлбал, “Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн УИХ-ын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно” гэж төсөлд тусгасан нь “давхар дээл”-тэй гишүүдийн тоог бууруулахыг зорьсон байна. Гэхдээ миний хувьд УИХ-ын гишүүн давхар Засгийн газрын гишүүн байх боломжтой гэж үздэг. Дэлхийн парламентын засаглалтай улсуудын жишиг ч ийм. Сонгуульд ялсан намын дарга нь гүйцэтгэх засаглалаа тэргүүлдэг. Парламентад сонгогдсон гишүүдийнхээ дотроос дахин шигшиж танхимын гишүүдээ бүрдүүлдэг. Энэ утгаараа Засгийн газрын гишүүдийн хувьд хоёр том шалгуур давдаг учраас мэдлэг, чадвараараа бусдаасаа илүү гишүүд нь Засгийн газартаа ордог.
Дэлхийн энэ жишиг манайд яагаад олигтой болохгүй байна гэхээр парламентын гишүүдийн тоо цөөн байгаатай холбоотой. УИХ-ын 76 гишүүний арван хэд нь Засгийн газрын гишүүн болчихоор УИХ-ын гишүүдийн ажил, үүргийн ачаалал хэт нэмэгддэг, чуулганы болон Байнгын хороодын гишүүдийн ирц буурахад нөлөөлдөг. Өөрөөр хэлбэл жижиг парламентад “давхар дээл”-ний асуудал илүү тод мэдрэгдээд байгаа юм.
-Тэгэхээр Монголын нэг танхимтай парламентад 76 гишүүн багаддаг гэсэн үг үү. Парламентын гишүүдийн тоо хэд байх боломжтой юм бэ?
-Монгол Улсын хүн амын тоо, газар зүйн онцлог, хоёр их гүрний дундах жижиг улсын онцлог зэргээс хамааруулан тооцоход Монгол Улсын парламент 120-150 хүртэлх тооны гишүүнтэй байх ёстой. Ингэж байж нэг гишүүнд оногдох эрсдэлийн хэмжээ буурна. Өөрөөр хэлбэл гадна дотны лоббид автах магадлал буурна гэсэн үг. Нөгөө талаас УИХ-ын ард иргэдээ төлөөлөх чадамж нэмэгдэнэ.
Өнөөгийн хуулиар бол УИХ-ын чуулганд гишүүдийн олонх буюу 39 гишүүн хүрэлцэн ирснээр чуулганы ирц хүрч, үүнээс олонх нь буюу 20 гишүүн санал нэгдвэл аливаа хууль батлагдах нөхцөл үүсдэг. Ийм цөөн гишүүн хууль баталж байгаа нь эрсдэлтэй учраас аль болох парламентын гишүүдийн тоогоо нэмэх шаардлагатай гэж үздэг. Ингэснээр парламентын чадавхи нэмэгдэх болно.
ЖИЖИГ ПАРЛАМЕНТАД “ДАВХАР ДЭЭЛ”-НИЙ АСУУДАЛ ИЛҮҮ ТОД МЭДРЭГДДЭГ
-Дэлхийн улсуудын гүйцэтгэх засаглалын хөгжлийн хандлагын тухай таны шинэ өгүүлэлд хүчтэй Ерөнхий сайдын талаар нэлээд онцолж бичсэн байсан. Хүчтэй ерөнхий сайдын тогтолцоог хэрхэн бий болгодог вэ?
-ХХ зууны хоёр дахь хагасаас эхлэн парламентын засаглалтай бараг бүх улсад хүчтэй Ерөнхий сайдын тогтолцоо төлөвших болов. М.Тетчер, Индра Ганди, Гельмут Коль нараас эхлэлтэй ХХ зууны хүчтэй ерөнхий сайдуудын жагсаалт ХХI зуунд Ангела Меркель, Тони Блэйр, Тереза Мэй, Нарендра Моди, Жастин Трудо нараар үргэлжилсээр байна. Ийнхүү хүчтэй Ерөнхий сайд нар бий болж байгаа нь юуны өмнө парламентын засаглал, улс төрийн намуудын сайн тогтолцоотой холбоотой. Орчин үеийн намууд нягт зохион байгуулалттай, өндөр сахилга баттай, бодлого боловсруулах чадвар сайтай, төрөөс санхүүждэг болсноор эрх баригч намын зүгээс парламентаар хүссэн хууль, шийдвэрээ гаргуулах боломжтой болсон билээ. Энэ байдал Европын намуудад тод илэрдэг. Сонгуульд ялж парламентад сонгогдсон намын лидер Ерөнхий сайд болж, удаах лидерүүдээ сайд нараар томилдог явдал юм. Өөрөөр хэлбэл Ерөнхий сайдаасаа эхлээд бусад сайд нар бүгд парламентын гишүүн байна. Засгийн газрын гишүүд нэгэн зэрэг парламентын гишүүн байдаг, намын бодлого, сахилга батын хатуу зарчмаар нэгэн бүхэллэг болж чаддаг байдал нь эрх баригч намын засгийн газар бүхий л бодлого, шийдвэр, байр сууриа парламентаар дэмжүүлж чадах боломжийг өгдөг юм. Бас нэг зайлшгүй дурьдах ёстой зүйл нь Засгийн газрын төсвийн бүрэн эрх маш хүчтэй байдаг явдал. Парламентын гишүүд төсвийн талаар саналаа өгөх эрхтэй боловч төсвийн хэмжээ, бүтцийг олонхийн Засгийн газар дангаараа тодорхойлдог байна.
Харин манай өнөөдрийн тогтолцоог үзвэл парламент дахь намуудын төлөөлөл, эсвэл тухайн намын фракцийн эрх ашгийн үүднээс сайдын томилгоо явагддаг. Дээр нь Засгийн газрын бүтцийг их олон ашиг сонирхлыг харгалзаж байгуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, Ерөнхий сайд дангаараа сайдаа сонгож багаа бүрдүүлэх эрхгүй байна. Тийм учраас Засгийн газрын бүтэц чадварлаг баг болж чадахгүй байгаа юм. Мөн Засгийн газраас өргөн барьсан төсвийг УИХ өөрийн үзэмжээр өөрчлөх, зардлыг нэмэх боломжтой байдаг, тэр ч байтугай улсын төсвөөс тодорхой хэмжээний мөнгийг УИХ-ын гишүүдэд хуваарилан олгодог нь дэлхийд байхгүй буруу жишиг юм. Тэгвэл энэ байдлыг Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр ёстой.
-Хүчтэй Ерөнхий сайдтай байхын давуу тал юу вэ?
-Намын дарга гэдэг утгаараа намын бодлогоо зангидахаас гадна Засгийн газрын гишүүдээ томилно. Ийм хүчтэй Ерөнхий сайдын үед парламент дахь дэмжлэг тухайн намын бодлого, намаас хэрэгжүүлэх бүх амлалт хэрэгжих боломжтой байдаг. Өөрөөр хэлбэл хүчтэй Ерөнхий сайд бодлогоо нэг мөр авч явахаас гадна бодлогоо хэрэгжүүлэх эдийн засгийн суурь механизмуудаа биечлэн зохион байгуулдаг. Дээр хэлсэнчлэн Европын ихэнх орны томоохон улс төрийн намын дарга, хүчтэй Ерөнхий сайд нар тухайн улс орныхоо эдийн засгийн хөгжлийн бодлогыг 10-15 жилийн хугацаанд буюу 2-3 сонгууль дамнан хэрэгжүүлж ирсэн байдаг. Хамгийн тод жишээ бол Герман. Германд зүүн, барууны хоёр том бий. Зүүний нам нь нийгмийн хамгааллын бодлогыг өргөжүүлэх, татварын хэмжээг аль болох нэмэх бодлогыг барьдаг бол барууны намын тухайд аль болох төрийн зардлыг багасгах, либерал эдийн засгийн бодлого дэвшүүлж, ээлжлэн засгийн эрхийг 8-12 жилийн хугацаатай барьж ирсэн. Гэтэл манайд 1992 оноос хойш зүүн төвийн нийгмийн хамгааллын бодлого, барууны либераль эдийн засгийн бодлогын аль аль нь тууштай хэдэн жил хэрэгжсэн удаа байхгүй. Өөрөөр хэлбэл улс төр, эдийн засгийн бодлогод суурилсан мөрийн хөтөлбөрөө тууштай хэрэгжүүлэх цаг хугацааны боломжийг засгийн газруудад өгч байсангүй. Шинэ засгийн газар байгуулагдаад л жил хагасын дараа УИХ-ын зүгээс огцруулж ирснээс засгийн газрын дундаж наслалт 1.6 жил болчихоод байна. Тийм учраас Засгийн газрын тогтворт байдлыг хангахын тулд конструктив механизмыг Үндсэн хуулинд суулгах хэрэгтэй. Мөн Засгийн газрыг бүрдүүлэхэд УИХ-ын оролцоог хязгаарлах, Ерөнхий сайд танхимын гишүүдээ дангаар бүрдүүлж, хариуцлага хүлээдэг механизмыг нэвтрүүлэх шаардлагатай байна.
Ингэж байж Монгол улсын хувьд төрийн бодлого боловсруулах чадавхийг сайжруулах, гүйцэтгэх засаглалын үр ашигт байдлыг нэмэгдүүлэх боломжтой болно.
-Өнгөрсөн хугацаанд ажилласан 14 Засгийн газарт хүчтэй Ерөнхий сайд байв уу?
– Ерөнхий сайд асан П.Жасрай гуайн Засгийн газар эдийн засгийн шилжилтийн эхэн үеийн бүх реформ эхлүүлсэн. Тухайн үед гаднын бүх татаас, эдийн засгийн дэмжлэг бүрэн зогсчихсон байсан ийм хүнд үед Ерөнхий сайд асан П.Жасрай гуай зах зээлийн эдийн засагт шилжих шилжилтийг хийсэн гэдгээрээ яах аргагүй түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдэх Засгийн газар гэж хэлж болно. Үүнээс хойших ихэнх Засгийн газрууд цаг үеийн нөхцөл байдал, улс төрийн шахалт зэрэг олон шалтгааны улмаас бодлогоо бүрэн хэрэгжүүлж чадалгүй хугацаанаасаа өмнө огцорч байлаа.
–Монгол Улсын гүйцэтгэх засаглалын тогтворгүй байдлын шалтгааныг зарим хүмүүс Үндсэн хуультай холбож үздэг. Зарим нь хувь хүнд нь бурууг нь өгдөг. Таны хувьд аль нв илүү буруутай вэ?
– Дэлхийн улсуудтай харьцуулахад манайд гүйцэтгэх засаглал их тогтворгүй байгаагийн гол шалтгаан бол УИХ-ын зүгээс Засгийн газрыг огцруулах нь хялбар байдаг явдал юм. 1992 оноос хойш нийт 14 Засгийн газар байгуулагдсанаас хоёрхон Засгийн газар буюу П.Жасрай, Н.Энхбаяр нарын Засгийн газар л бүрэн эрхийн хугацаагаа дуусгасан буюу 4 жил ажилласан байдаг. Энэ нь Монгол Улсын Үндсэн хуулин дахь засгийн газрыг огцруулах тухай тодорхой заалтуудтай шууд холбоотой. Тухайлбал, Үндсэн хуулийн 43 дугаар зүйлийн 2 дэх хэсгийн “Ерөнхий сайд, эсхүл Засгийн газрын гишүүдийн тэн хагас нь нэгэн зэрэг огцорвол Засгийн газар бүрэлдэхүүнээрээ огцорно” гэсэн заалтын гишүүдийн тэн хагас нь огцорсноор гэдэг заалт засгийн газрыг “хэврэг” болгоход хүргэж байна. Мөн 43 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсгийн “Улсын Их Хурлын гишүүдийн дөрөвний нэгээс доошгүй нь Засгийн газрыг огцруулах тухай саналыг албан ёсоор тавибал Улсын Их Хурал хэлэлцэн шийдвэрлэнэ” гэсэн заалт нь УИХ дахь намууд дараагийн Ерөнхий сайдад нэр дэвшигчийг зөвшилцөж амжилгүй одоогийн Ерөнхий сайдыг огцруулах боломжийг өгч байгаагаас засгийн газрыг маш амархан огцруулахад хүргэж байгаа юм.
Харин сонгодог парламентын засаглалтай орнуудад Засгийн газрын тэргүүний суудалд дараагийн нэр дэвшигчийг тодруулахгүйгээр Засгийн газрыг огцруулах боломжгүй байдаг. Ерөнхий сайдыг огцруулахын тулд түүний оронд санал болгох нэр дэвшигчийг зөвшилцөн тохирсон байх энэхүү зарчмыг конструктив механизм гэж нэрлэдэг. Манайд энэ зохицуулалт байхгүй учир тухайн Засгийн газрыг огцруулсны дараа нь шинэ Ерөнхий сайд хэн байх гэдэг дээр жинхэнэ “бялуу хуваалт” хөшигний цаана явагддаг. Мөн Засгийн газар солигдох бүрт төрийн албаны олон мянган ажлын байр, агентууд өөрчлөгддөг. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Засгийн газрын бүтэц, яамдыг тодорхой хэмжээгээр хөдлөхгүйгээр заах боломж бий. Ингэж байж улс төрийн савлагаа арилна.
-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахдаа “УИХ-ын гишүүнээр 30 нас хүрсэн иргэнийг сонгох” талаар тусгасан байна лээ.Зарим ахмад гишүүдийн хувьд парламентын гишүүд сэтгэлийн хөөрлөөр асуудалд ханддаг, туршлага байхгүй. Тиймээс парламентын гишүүдийн насыг нэмэгдүүлэх нь зөв гэж хэлдэг. УИХ-ын гишүүнээр сонгогдох иргэний насыг нэмэх нь зөв үү?
-Насны босго нэмэгдүүлэхээр яригдаж байгааг судлаач бид буруу гэж үзэж байна. Дэлхийн чиг хандлагыг харахад иргэн хүн хууль, эрхзүйн чадамжтай болсон цагаас эхлэн парламентад сонгогдох эрх нь нээгддэг нь түгээмэл байна. Өөрөөр хэлбэл 18 нас хүрсэн иргэд хууль тогтоох байгууллагад сонгогдох боломжтой болдог нь Баруун Европ, Латин Америкийн ихэнх улсын практикаас харагдаж байна. Зарим улсын хувьд орон нутгийн буюу муж, хотын хуралд сонгогдох насыг харьцангуй доогуур, үндэсний парламентад сонгогдох насыг арай өндөр босготойгоор зааж өгсөн байдаг. Жишээлэхэд, Италид 18 нас хүрсэн хүн орон нутгийн хуралд, 25 нас хүрсэн хүн үндэсний парламентад нэр дэвших эрхтэй болдог бол Бразил, Чили улсуудад орон нутгийн хуралд сонгогдох нас 18, парламентад сонгогдох нас 21 байх жишээтэй. 1992 оны “Үндсэн хуульд УИХ-ын гишүүнээр Монгол Улсын 25 нас хүрсэн сонгуулийн эрх бүхий иргэнийг сонгоно” гэж заасан нь санамсаргүй тоо биш ээ. Гэтэл энэ насны босгыг өндөрсгөх бодитой үндэслэл харагдахгүй байна. Манай үндсэн хуулинд УИХ-д сонгогдох насыг 25 гэж заасан хэдий ч өнгөрсөн сонгуулиудын түүхээс харахад ихэнх гишүүд 40 юмуу түүнээс дээш насандаа УИХ-д сонгогдсон байдаг. Харин 30 хүрээгүй байхдаа УИХ-д сонгогдсон улс төрч тун цөөхөн. Чуулганаар хэлэлцүүлэх явцад энэ заалтыг эргэж харах байх гэж найдаж байна.
ХЭРЭВ БИД ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН ЗАСАГЛАЛЫГ СОНГОСОН БОЛ ӨНӨӨДӨР ДУНДАД АЗИЙН ТҮГЖИГДМЭЛ УЛСУУДЫН ХЭМЖЭЭНД ОЧИХ БАЙСАН
-Үндсэн хуулийн өөрчлөлт засаглалын талаарх багагүй маргаан үүсгэж байна. Нэг хэсэг нь Монголд Ерөнхийлөгчийн засаглал хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байгаа. Ялангуяа Ерөнхийлөгчөөр Х.Баттулга сонгогдсоноос хойш ийм мессеж улс төрд хүчтэй цацагдах болсон. Харин нөгөө хэсэг нь Ерөнхийлөгийн засаглалыг эрс эсэргүүцдэг. Таны хувьд яагаад хүчтэй Ерөнхийлөгчийн засаглал биш хүчтэй Ерөнхий сайдын засаглалыг дэмждэг юм бэ??
-Засаглалын хямралыг тэр чигт нь Үндсэн хууль руу хамаатуулж болохгүй. 1992 оны Үндсэн хуулийг ардчилсан тогтолцооын үндсийг тавьж өгсөн сайн хууль гэж би үздэг. Үндсэн хууль батлагдсанаас хойш 27 жилийн дараах өнөөгийн нөхцөл байдлаас харахад шилжилтийн эмзэг үед ахмад улстөрчид, депутатууд маань ихэд алсыг харж, хоёр их гүрний дундах жижиг Монгол Улсын аюулгүй байдал, хэтийн төлөвийг бодолцож Үндсэн хуулийг боловсруулсан нь илт харагддаг. Хэрэв бид Ерөнхийлөгчийн засаглалыг сонгосон бол өнөөдөр Дундад Азийн түгжигдмэл улсуудын хэмжээнд очих байсан. Хямралын үед ард түмний дунд хүчтэй удирдагчийг хүсэн хүлээх хандлага байдаг. Ерөнхийлөгчөөр бурхан мэт хүн сонгочихвол улс орон хөгжинө гэсэн хүлээлт өндөр байдаг ч улс орнуудын түүхээс харахад энэ нь эсрэгээр байх нь олонтаа.
1992 оны Үндсэн хуулийг баталсан түүхэн процессыг харахад маш мэдрэмжтэй сонголт хийжээ гэж бодогддог. Гагцхүү тухайн үед парламентын бүтэц ямар байх уу, Засгийн газраа хэрхэн бүрдүүлэх үү гэдэг талаар туршлага байгаагүй учраас Үндсэн хуулинд энэ талаарх зарим заалтууд учир дутагдалтай байгаа юм. Тийм учраас Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр зарим процедурын шинжтэй жижиг заслуудаа хийгээд суурь үзэл баримтлалыг хадгалаад явах нь зүйтэй болов уу.

Улс төр
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа.
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гаргаж, нэр бүхий эрхмүүдийг төрийн дээд цол, одон, медалиар шагналаа.
Гавьяат эдийн засагч цолоор:
- Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбарын ахмад ажилтан Цэвээний Гэлэгжамц,
Хөдөө аж ахуйн гавьяат ажилтан цолоор:
- ХХААХҮЯ-ны ахмад ажилтан Дамдиндоржийн Батмөнх,
Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан цолоор:
- “Улаанбаатар хивс” ХК-ийн ТУЗ-ийн дарга Цоодолын Зоригт,
Гавьяат механикжуулагч цолоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумын “Хүдэр Хурниад” ХХК-ийн зөвлөх механикжуулагч Юмжилийн Жигмэддорж,
Гавьяат мал зүйч цолоор:
- “Монголын махны холбоо” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал Нанцагийн Батсуурь,
Гавьяат агрономич цолоор:
- “Элит үр” ХХК-ийн агрономич Сүрэнжавын Нямжав,
Малын гавьяат эмч цолоор:
- “Биокомбинат” компанийн Үйлдвэрлэл, технологийн албаны дарга Баянгийн Дуламсүрэн,
Худалдааны гавьяат ажилтан цолоор:
- “Ви интернэйшнл” ХХК-ийн ерөнхий захирал Дэнсмаагийн Батболд,
Сүхбаатарын одонгоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хөдөө аж ахуйн газрын дарга асан, “Түмэн бут” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, Гавьяат механикжуулагч Хандмаагийн Даваахүү,
Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:
- “Говь” ХК-ийн ахмад ажилтан Түвдэнгийн Санжмятав,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын ахмад ажилтан, агрономич Лхамжавын Гантулга,
- ХХААХҮЯ-ны Хүнсний үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Даваасүрэнгийн Довчинсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны Салбарын хяналтын газрын дарга Баясгалангийн Батшагай,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын хэлтсийн дарга Алтангэрэлийн Гэрэлзаяа,
- ХААИС-ийн Агроэкологийн сургуулийн багш Лхамын Даваа,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах шинжээч Хөхөөгийн Алтангэрэл,
Алтан гадас одонгоор:
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн ахлах мэргэжилтэн Ядамцоогийн Отгонбаатар,
- “Доолт жавхлант” ХХК-ийн захирал Багадаваагийн Доржсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны шинжээч Чойжоогийн Долгорсүрэн,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Булган салбарын захирал Бодьгэрэлийн Ариунбаатар,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах мэргэжилтэн Нямготовын Цэгмэд,
Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар:
- “Хөдөө аж ахуйн бирж” компанийн ахлах мэргэжилтэн Соёл-Эрдэнийн Алимаа,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Дархан салбарын захирал Тлеуханы Айгуль,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын Мал аж ахуйн хэлтсийн дарга Наваансамдангийн Наранбаяр,
- ХХААХҮЯ-ны мэргэжилтэн Шагдарын Цэнд-Аюуш,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын Хоршоог хөгжүүлэх сангийн мэргэжилтэн Цэрэндоржийн Батгэрэл нарыг шагналаа.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн дээд цол, одон, медаль хүртсэн эрхмүүдэд болон тэдний гэр бүл, хамт олонд ажлын амжилт, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөв.
Улс төр
Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийг хүлээн авсантай холбогдуулан боловсруулсан хуулийн төслүүдийг хэлэлцэв

Улсын Их Хурлын чуулганы 2025 оны 04 дүгээр сарын 17-ны үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн зарим хэсэг Үндсэн хуулийн холбогдох хэсэг заалтыг зөрчсөн эсэх маргааныг хянан шийдвэрлэсэн тухай Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны гуравдугаар дүгнэлтийг Улсын Их Хурал хүлээн авсан тухай тэрбээр дурдаад, тус хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсэгт “Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн сонгуульд нэр дэвшихээр бол хийсэн ажлын тайлангаа энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө тарааж болох бөгөөд үүнийг сонгуулийн сурталчилгааны материалд тооцохгүй.” гэж, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсэгт “Энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө Улсын Их Хурлын гишүүн хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор сонгогчидтой хийсэн уулзалт болон энэ хуулиар хориглоогүй арга хэмжээ нь сонгогчдын санал татах зорилгоор явуулж байгаа үйл ажиллагаанд хамаарахгүй.” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “… тэгш байдал, … хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.”, мөн зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Хүнийг … албан тушаал …-аар нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. …”, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх заалтад “… Төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй. …” гэснийг тус тус зөрчсөн байна.” гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг сануулав.
Улсын Их Хурал дээрх дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрсөнтэй холбогдуулан Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн холбогдох хэсэгт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулсныг тэрбээр ахалж ажилласан байна. Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Батбаатар, О.Номинчимэг, Г.Уянгахишиг, Ө.Шижир нар орсон бөгөөд хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгох, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсгийг нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт зохион байгуулах нь аливаа этгээдэд нээлттэй байхаар өөрчлөх хуулийн төслийг боловсруулжээ. Хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан ээлжит сонгуулийн жил эхэлснээр хойш санал авах өдрийг дуустал, нөхөн болон ээлжит бус сонгуулийн тухайд сонгууль товлон зарласан шийдвэр гарснаас хойш санал авах өдрийг дуустал аливаа этгээд өөрөө болон бусдаар дамжуулж сонгогчдын саналыг татах зорилгоор эд зүйл тараахыг хориглосон зохицуулалтад ажлын хэвлэмэл тайлан хамаарахаар байна гэж үзэж 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоор төсөлд тусгасан байна. Харин хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан эд зүйл тараах гэдэгт хийсэн ажлын цахим тайлан хамаарахгүй гэж ажлын хэсэг үзжээ.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоос өөр хувилбар ярилцсан эсэх, төсөлд аливаа этгээд гэсэн өөрчлөлт оруулж байгаа нь өмнөх зохицуулалтаас өргөжүүлж сонгуулийн жил эхэлснээс нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэх хүртэл зохион байгуулсан уулзалтыг агуулга, хэлбэрийн хувьд хянаж чадахгүй байх эрсдэл үүсэх, эсэх талаар асуулт асууж, хариулт авсан байна. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа ажлын хэсгээс боловсруулсан төсөлд аливаа этгээд хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт хийх зохицуулалтыг нээлттэй байхаар тусгасан нь зүйтэй талаар санал хэлжээ. Хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу анхны хэлэлцүүлгээс эцэслэн батлах үе шат руу шилжүүлэх горимын санал гаргасныг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа, Ж.Алдаржавхлан, Ж.Баярмаа, С.Зулпхар, Ц.Мөнхбат, А.Ганбаатар, Ж.Золжаргал асуулт асуув. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа Улсын Их Хурлын гишүүний сонгогч, иргэдтэйгээ уулзсан уулзалтыг сонгуулийн үйл ажиллагаанд хамааруулахгүй гэсэн анхны үзэл баримтлалаар Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд тусгагдсан. Гэтэл аливаа этгээд гэж томьёолон нээлттэй болгосноор сонгуулийн сурталчилгааны 18 хоногийг үгүйсгэж байна гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, хуулийн төсөлд туссан аливаа этгээд, уулзалт зэрэг нь юун тухай өгүүлж буйг тодруулан асуув. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа Үндсэн хуулийн цэц Улсын Их Хурлын гишүүдэд давуу байдал бий болгосон байна гэж үзсэн тул уг боломжийг хэн бүхэнд нээлттэй болгох нь зүйтэй гэж үзсэн гэлээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Алдаржавхлан гишүүдийг эргэх холбоотой байхыг сонгогчид шаарддаг гэдгийг онцлоод, хэн бүхэнд хийсэн ажлаа тайлагнахад нээлттэй болчихвол сурталчилгааны 18 хоногийг байхгүй болгох хэрэгтэй гэв. Тэрбээр орон нутгийн сонгуулийн зохицуулалттай ижилсүүлж чандлах шаардлагатай гэсэнд Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир хуулийн төслийг Үндсэн хуулийн цэцийн гуравдугаар дүгнэлтийн хүрээнд боловсруулсан гэсэн тайлбар өглөө.
Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа сонгуулийн жил Улсын Их Хурлын гишүүд тайлан тавих нь үнэндээ ичгэвтэр зүйл байдаг гээд, аливаа этгээдэд уулзалт хийх эрх олгож байгаа нь дэвшил болж буйг сайшаасан бол Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар гишүүний бүрэн эрх Үндсэн хуульд заасны дагуу төрийн сүлдэндээ тангараг өргөснөөр эхэлж, дараагийн сонгуулиар шинэ сонгогдсон гишүүд тангараг өргөснөөр дуусгавар болдгийг сануулж, хэрэв сонгуулийн жил эхэлснээс хойш иргэд, сонгогчдодоо тайлангаа тавьж чадахгүй бол энэ бүрэн эрхийн хугацаа гурван жил, зургаан сар болчихно гэж тооцож байгаагаа онцлов. Хуулийн төсөлд дурдсан “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүд орно гэдгийг ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир тодотгоод, хийсэн ажлаа тайлагнаж болохоос бус би нэр дэвшинэ, намайг сонгоорой гэж өөрийгөө сурталчилж болохгүй гэсэн тайлбар өглөө. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхбат хэвлэмэл материалуудыг эд зүйл гэж үзэн сонгогчдод тараахыг хориглож байгаа нь зөв гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, сонгуулийн жил эхлэхээс өмнө тайлангаа хэвлүүлж, тарааж болох, эсэхийг тодруулан асууж, хариулт авлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ганбаатар сонгууль бол иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхээ эдлэх тэгш боломж байх учиртайг дурдаад, “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүн орвол тэдэнд заавал давуу байдал үүсэх учир энэ заалтыг бүхэлд нь хүчингүй болгох ёстой гэсэн байр суурьтай байгаагаа хэлсэн юм. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Золжаргал хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, сонгуулийн сурталчилгааны явцад хориглох зүйлс болон тэдгээрийн хугацааны талаар асууж хариулт авав.
Хэлэлцэж буй асуудлаар асуулт, хариулт явагдсаны дараа Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн гишүүн О.Номинчимэг ардчилал, парламентат ёсоо бэхжүүлэхийн тулд шударга, ил тод, нээлттэй сонгуулийг явуулах нь хамгийн чухал гээд үүний тулд сонгуулийн хууль тогтоомжийг шинэчлэх шаардлагатайн дотор ялангуяа зардлыг бууруулах чиглэлээр дорвитой өөрчлөлт хийх хэрэгтэй гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Жаргалсайхан хэвлэмэл материал тараах нь шударга сонгуульд харш зүйл гэдэгтэй санал нэг байгаагаа илэрхийлж, иргэдийн сонгогдох эрхэд эд мөнгөний босго, зардлын дарамт ихээхэн тээг болдгийг ярьж, эрх мэдэлтэй, албан тушаалтай хүмүүс бэлэг тарааж, тууз хайчилж сонгогчдыг татах ажлыг байнга хийдэг тул зөвхөн сонгуулийн жил гэлгүй бусад жилүүдэд ч эд зүйл тараахыг хориглох нь зүйтэй гэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир ч мөн сонгуулийн тухай хууль тогтоомжийг бүхэлд нь шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай гэсэн байр суурьтай байгаагаа онцолж, ялангуяа намын санхүүжилт, хандив тусламж, тэдгээрийн зарцуулалтыг ил тод, нээлттэй болгох ёстойг өнгөрсөн 2-3 сонгуулийн үеийн мөнгөний урсгалын жишээ баримтуудаар нотлон өгүүлсэн юм.
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж дууссан учир санал хураалтыг чуулганы маргаашийн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо.
Дараа нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эхлүүллээ. Хуулийн төслийг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал дүгнэлтийн мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Тэрбээр тус хуулийн төслийн ажлын хэсгийг мөнхүү ахалж ажиллажээ.
Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсгийн холбогдох зохицуулалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн гэсэн Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны хоёрдугаар дүгнэлтийг мөнхүү Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн учир Хууль зүйн байнгын хороо хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсгийг байгуулан ажиллуулсан байна.
Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Ганбат, Б.Заяабал, М.Нарантуяа-Нара, Л.Соронзонболд нар ажиллаж, хуулийн төслийг боловсруулахдаа Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэг болон 47.7 дахь хэсгийг хөндөж, шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаарыг Төрийн албаны тухай хуульд заасан насны хязгаартай нийцүүлэх хүрээнд “60” гэснийг “65” болгох, тэтгэвэр тогтоохтой холбоотой бусад харилцааг холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу зохицуулахаар тусгасныг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр, П.Сайнзориг, Х.Тэмүүжин нар Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтээр Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэгт “…шүүгчээр 30, түүнээс дээш жил ажилласан бөгөөд 55 насанд хүрсэн бол өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоно” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчсөн гэснийг Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн тул Цэцийн дүгнэлтийн хүрээ, хязгаарт багтаан хуулийн төслийг боловсруулах нь зүйтэй талаар асуулт асууж, хариулт авч, байр сууриа илэрхийлжээ. Тэдний саналыг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх зүйтэй гэж үзсэн тул дээрх заалтыг хасаж, хуулийн төсөл боловсруулсан тухайгаа Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир танилцууллаа.
Байнгын хорооны хуралдаанаар уг асуудлыг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эцэслэн батлах үе шаттай нэгтгэн явуулах горимын санал гаргасныг мөнхүү хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжжээ.
Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Тэмүүжин үг хэлэв. Тэрбээр Шүүхийн тухай хуулийн дээрх заалт шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар хүртэл буюу 60 нас хүрэх хүртэл томилох зарчмыг алдагдуулсан гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг тайлбарлаж, хуулийн төслийг энэ хүрээнд боловсруулсныг дурдав. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Сронзонболд ажлын хэсэг насны хязгаарыг “65” гэж төсөлд тусгаад байсныг Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд хамаарахгүй гэж Байнгын хороо үзэж хассаныг тайлбарлан, аливаа иргэдийн тэтгэвэрт гарах нас, цалин тэтгэврийн асуудлыг ийм байдлаар шийдээд байх нь зохимжгүйг Улсын Их Хурал цаашид анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байгаагаа тэмдэглэлээ.
Харин Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа дээр дурдсан заалтыг хассанаар цаана нь үлдэж буй зохицуулалт хуулийн өмнө хүн бүр тэгш байх зарчмыг зөрчсөн байна гээд, шүүгчийн өндөр насны тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар 60 нас байх ба 55 насанд хүрсэн, эс бол шүүгчээр нийт 25 жил ажилласан шүүгч өөрөө хүсвэл өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно гэсэн нь Нийгмийн даатгалын тухай хуулиар тогтоосон тэтгэврийн наснаас таван жилийн өмнө тэтгэвэрт гарах боломжийг шүүгчдэд олгож байгааг тайлбарлалаа. Шүүгчийн тухай хуулийн 40.1-д энэ заалт мөн адил байгаа нь хуулийн зөрчил үүсгэж байна гэж тэрбээр анхааруулаад, тэдэнд давуу байдал үүсгэсэн энэхүү хуулийн зөрчлийг арилгах үүднээс Байнгын хороон дээр унасан ажлын хэсгийн саналыг дэмжиж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэв. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа, ерөнхий хууль болон салбарын хуулиуд хоорондоо зөрчилдөх явдал маш их байна. Иймд энэ удаа асуудлыг гагцхүү Цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд шийдвэрлээд, цааш цаашдаа хууль хоорондын зөрчлүүдийг арилгах асуудлыг иж бүрнээр авч үзэх ёстой гэж үзсэн гэсэн юм. Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Бямбасүрэн шүүхийн хараат бус байдлыг хангах, шүүхийг шинэчлэхийн аль нь илүү чухал вэ гэдэг дээр ажлын хэсэг ямар байр суурьтай байгааг асууж, хариулт авав.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан үг хэлэх Улсын Их Хурлын гишүүн байгаагүй тул санал хураалтыг мөнхүү чуулганы маргаашийн үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
Улс төр
Засгийн газрын дотоод үнэт цаас амжилттай арилжаалагдлаа

Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны анхдагч зах зээлийн арилжаа 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 16-ны өдөр Монголын хөрөнгийн биржээр дамжин амжилттай зохион байгуулагдлаа.
Энэ удаагийн арилжаагаар Өрийн удирдлагын тухай хуулийн 12.1.3-т заасан “Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны зах зээлийг дэмжих” зориулалтын дагуу 6 сарын хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас, 2 жилийн хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг тус тус Монголын хөрөнгийн биржийн Засгийн газрын үнэт цаасны анхдагч арилжааны системээр дамжуулан арилжааллаа.
Өнөөдрийн арилжаанд хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжлийн оролцогчид болох банк, даатгал, үнэт цаасны компаниудаас гадна гадаад, дотоодын иргэд оролцсон бөгөөд зарласан нийт дүнгээс 4.4 дахин их буюу 43.7 тэрбум төгрөгийн санал ирж, 6 сарын хугацаатай үнэт цаасны жигнэсэн дундаж хүү 9.466 хувь, 2 жилийн хугацаатай жигнэсэн дундаж хүү 10.477 хувьтай арилжаалагдлаа.
Цаашид дотоод үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийг дэмжих, хөрөнгийн зах зээлд төгрөгийн бондын өгөөжийн муруйг тогтоох зорилгоор Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны хуваарийн дагуу 2025 оны 2 дугаар улиралд 2 долоо хоног тутамд богино болон дунд хугацаатай тус бүр 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас гаргах ба нийт 60 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг арилжаална.
Засгийн газраас энэ төрлийн үнэт цаасыг тогтмол бага хэмжээгээр арилжаална. Засгийн газрын үнэт цаасанд хөрөнгө оруулах нь хөрөнгө оруулагчдын хувьд хамгийн эрсдэлгүй, хөрвөх чадвар өндөртэй санхүүгийн хэрэгсэл бөгөөд үнэт цаасны хүүгийн орлого нь орлогын албан татвараас чөлөөлөгддөг бөгөөд аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн дагуу гүйцэтгэлийн болон урьдчилгаа төлбөрийн баталгааг Засгийн газрын дотоод үнэт цаасаар гаргах боломжтой зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны 2025.04.16-ны анхдагч зах зээлийн арилжааны үр дүнг ЭНДЭЭС үзнэ үү.
Эх сурвалж: Монгол Улсын Сангийн яам