Амиа алдана гэдгээ мэдсээр байж хүчит техникийн өмнө эрсхэн зогсох нэр нь үл мэдэгдэх баатар. “Зогсч болохгүй” гэсэн хатуу тушаал авсан танкчин. Энэ хоёрыг сэтгэл түгшин ажиж, болох гэж буй явдлыг төсөөлөөд аппаратаа шүүрэн авах гэрэл зурагчин. Энэ бүгд нийлээд эрх чөлөөг хүсэмжлэн жагссан олон мянган оюутныг эрх баригчид цэргийн хүчээр дарсан “хар” үйл явдлаас үлдсэн ганц гэрэл гэгээг авч үлдсэн сэтгэл хөдөлгөм дурсгал болж үлджээ. Дэлхийн Дарангуйлагчдаас ардчилалд өгсөн хамгийн бүдүүлэг халдлагын нэгд тооцогддог, олноо “Тианьаньмэний бослого” хэмээн нэршсэн цуст үйл явдлын зургийг энэ удаа онцоллоо.

ЗХУ-д М.Горбачёвын эхлvvлсэн єєрчлєн байгуулалт “Социалист” гэгдэж байсан олон оронд эрх чөлөөний тэмцлийн галыг ноцоож өгсөн билээ. Түүний зоримог, алсыг харсан шийдвэрийн ачаар “Соц блок”-ийн ихэнх улс эрх чөлөөтэйгөө золгосон юм. Монголчууд бид ч энэ өөрчлөн байгуулалтын ачаар ардчиллыг тогтоох эрхээ олж авсан. Харамсалтай нь дэлхийн хамгийн олон хүн амтай БНХАУ-ын иргэдэд энэ хувь дутсан юм.

Урд хөршийн оюутнууд 1986-1987 оноос ардчиллын төлөө нэгдэж, их сургуулиудад дугуйлан байгуулагдаж эхэлжээ. Дэн Сяопины 1978 онд эхлүүлсэн “Өөрчлөлт шинэчлэлтийн бодлого” тэдэнд хангалтгүй санагдаж, илүү нээлттэй эрх чөлөөтэй орчинд амьдрахыг хүсч байгаагаа ил тод илэрхийлэх болсон байна. Гэтэл тэдний энэ хүслийг дэмжиж, санаа нэгтэй байгаагаа илэрхийлж байсан Хятадын Коммунист намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ху Яобан 1987 оны нэгдүгээр сард албан тушаалаасаа огцров. “Эрх чөлөө”, “Ардчилал” гэсэн сэдвийн талаар нээлттэйгээр ярьж, оюутнуудын хөдөлгөөнийг дэмжсэн тэрээр 1989 оны дөрөвдүгээр сарын 15-нд зvрхний шигдээсээр гэнэт нас барсан нь оюутнуудын бослогыг өдөөж өгчээ. Оюутнуудын анхны жагсаал түүний дурсгалыг хүндэтгэх зорилгоор 1987 онд зохион байгуулагдсан юм. Харин зурагт дүрслэгдсэн хамгийн гол жагсаал 1989 оны зургадугаар сарын 3-ны орой болсон.

Жагсаалыг нухчин дарах үед амь насаа алдсан хүмүүсийн талаарх мэдээлэл маш бүдэг бадаг, зөрүүтэй байдаг. Хятадын Засгийн газрын албаны мэдээгээр амь үрэгдэгсдийн тоог 241 гэж зарласан бол тус улс дахь Улаан Загалмайн нийгэмлэг 2600 гэдэг. Харин гадаадын сэтгүүлчдийн тооцоолсноор хамгийн багадаа 3000 хүн амь үрэгджээ. Тэгвэл НАТО-гийн тагнуулын мэдээлэлд энэ тоог 7000 давсан гэж дурдсан байдаг.

Энэ явдлын дараа эрх баригчид жагсаалын талаар мэдээлсэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийг хааж, 150 гаруй кино, баримтат киног гаргахыг хоригложээ. Тухайн vеийн олон арван сонины эрхлэгч ажлаасаа халагдан, шийтгэл амссан юм. Засгийн газар 32 сая хувь ном, 2.4 сая дүрс бичлэгийн хуурцгийг хураан авчээ. Хятадад одоо ч гэсэн “Google” цахим хуудсаар Тианьаньмэний бослогын талаархи мэдээлэл авах боломжгvй. НҮБ-аас Хятадын Засгийн газрыг ард тvмнээсээ уучлал гуйхыг шаардсан ч тус улсын эрх баригчид хэзээ ч буруугаа хvлээж байсангvй. Гэхдээ 2006 оны дөрөвдvгээр сард нэгэн жагсагчийн ар гэрт 70 мянган юанийн тэтгэмж олгосон тохиолдол бий. Энэ бол Хятадын эрх баригчид хохирогчдын эр гэрт нөхөн төлбөр өгсөн анхны бөгөөд сүүлийн тохиолдол болжээ.

Сонирхуулахад, энэ агшныг гэрэл зурагт мөнхөлсөн таван зурагчин бий. 2009 онд бас нэг нэмэгдсэнээр тав болсон. Эдгээрээс хамгийн алдаршсан нь “Time”, “Life” сэтгүүлд зэрэг ажиллаж байсан гэрэл зурагчин Стюарт Франклины авсан хувилбар юм. Тэрээр энэхүү зургаараа “World Press Award” шагналыг хүртэж байв. Харин одоо таны харж байгаа нь “Ассошиэтэд пресс” агентлагийн зурагчин Жефф Вайденерын хувилбар. Түүний авч үлдсэн энэ агшин Хятадын олон тэрбум хүний хувьд “Хэзээ нэгэн цагт эрх чөлөөгөө олж авах” итгэлийн очийг өнөөг хүртэл бөхөөлгүй хадгалсаар өнөөг хүрчээ.