Улс төр
Нийслэлийн Засаг дарга хэн бэ

НИТХ-ын45 төлөөлөгчийн талаархи баримтуудыг дэлгэж байна. Учир нь тэдний нэг нь Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын даргаар томилогдох юм. НИТХ-ын төлөөлөгчид энэхүү албан тушаалд нэр дэвшигч нь гаднаас бус дотроосоо байх ёстой хэмээн үзэж буй аж. Ингээд нийслэлийн иргэн та хэнд итгэж болохоо өөрийнхөөрөө тунгаах буй за.
Улс төрийн салхинд туугдахыг хүсээгүй С.Амарсайхан
НИТХ-ын дарга. Энэ эрхмийн явдал мөр нийслэлтэй холбогдсоноос хойш ил болсон. Магтуулах, муулуулахын тухайд бараг л тэнцэж буй байх. Боловсрол мэдлэгийн тухайд өнөөгийн нийгэмд гологдохооргүй нэгэн. АНУ-д хоёр ч коллеж төгссөн тухайгаа намтартаа тэмдэглэсэн байна лээ. Мөн Соут Вест Их сургуулийг дүүргэсэн аж. Харин эзэмшсэн мэргэжлийн тухайд оноосон зүйл үгүй ч эрхзүйч, магистр гэсэн ганц өгүүлбэр байна лээ. Ажил амьдралын гараа нь тун дажгүй. Монгол Улсын ШУМТ-ийн төвийн ажилтнаар хэсэгхэн зуур ажиллаад Монгол Улсаас БНХАУ-д суугаа Элчин Сайдын Яамны Консулын ажилтан, Атташе болсон байдаг. Он цагийн тухайд 2000-2004 он. Үүний дараа Американ Трейд & Девелопмент компанид гадаад худалдааны менежерээр дөрвөн жил ажилласнаа 2007 оноос “Оюуны Ундраа Групп” ХХК-ий Гүйцэтгэх захирал, Ерөнхий захирал, ТУЗ-ийн даргаар тус тус ажиллажээ. Мань эрийг нийслэлийн хэмжээний улстөрч гэж ойлгож болно. Анх 2012 онд НИТХ-ын төлөөлөгчөөр сонгогдсон байдаг. Өнгөрсөн орон нутгийн сонгуульд ялалтаа бататгаснаар НИТХ-ын даргаар ажиллах болсон. Өнгөрсөн хугацаанд НИТХ-ын тэргүүлэгч, Хот байгуулалт, дэд бүтцийн хороо, Санхүү, Төсөв, эдийн засгийн хороо болон “Ухаалаг Улаанбаатар” Хөгжлийн хорооны гишүүн, Нийслэлийн Авто Худалдааны төвийн ТУЗ-ийн гишүүнээр ажиллаж ирсэн бөгөөд 2016 оноос НИТХ-ын Санхүү, Төсөв, эдийн засгийн хорооны дарга, өмч хувьчлалын комиссын гишүүнээр тус тус ажиллаж буй. Дашрамд өгүүлэхэд, түүнд Су.Батболдын орыг залгаж, Нийслэлийн Засаг даргын сэнтийд сонирхол байхгүй гэх яриа гарсан. Учир нь тэрбээр ирэх 2020 оны УИХ-ын сонгуульд өөрийгөө сойж байж мэднэ. Өөрөөр хэлбэл, хугацаа богино үлдсэн тул улс төрийн салхинд туугдахыг хүсээгүй байх.
Хотын даргын суудал хүү тооцохтой адил биш
НИТХ-ын тэргүүлэгч Б.Батнасан
Энэ эрхэм гахай жилд хорвоод мэндэлсэн болой. Тодруулбал, 1971 он. Шаардлага гарвал энгэрийнхээ халааснаас гаргаж ирээд үзүүлэх дээд боловсролтойг нь гэрчлэх хоёрын хоёр диплом бий. Дээр нь нэмээд Удирдлагын академийн ромбо үзүүлж болно. Ажлын туршлагын тухайд хувиараа бизнес эрхэлж байгаад шууд л компаний дэд захирлаар ажилласан байдаг. Түүний намтрыг сонирхвол “Дэвшил сан” хадгаламж зээлийн хоршоо, “Алаг-Уул ган” ББСБ гээд дандаа д бэлэн мөнгө эргэлдэж байдаг санхүүгийн байгууллагууд нь анхаарал татах юм гээч. Гэхдээ түүнд улстөрчийн хийгээд төрийн албаны туршлага бий. Улс төрч болох гараагаа улс төрийн албан тушаал болох БГД-ийн Засаг даргын туслах улмаар БХД-ийн ЗТДГ-т Төрийн захиргаа удирдлагын хэлтсийн дарга, БХД-ийн Засаг даргаар ажиллаж байсан. Бас болоогүй БХД-ийнхээ Улаанзагалмайн хорооны тэргүүнээс авахуулаад БХД-ийн МАН-ын хорооны дэд дарга, нийслэлийн МАН-ын хорооны гишүүн, МАН-ын Бага хурлын гишүүн гээд намын анхан шатнаас дээд шат хүртлээ улстөрчийн хувьд гэрлийн хурдаар өсч яваа идэр эр. Гэсэн хэдий ч хотын даргын суудал руу зүтгэх цаг нь арай л болоогүй нөхөр. Насны хувьд ойртож мэдэх ч Улаанбаатар хэмээх их айлыг авч явна гэдэг ББСБ ажиллуулан хүүгийн хүү тооцож суухтай адил биш хэмээн намынх нь нөхөд дүгнэж байна лээ.
“Захирал” Б . Цолмон
НИТХ-ын төлөөлөгчдийн дийлэнх нь идэр насныхан. Тэдний нэг нь Б.Цолмон. Германд боловсрол эзэмшсэн нэгэн. Бүр болоогүй улс төр судлаачаар. Гэхдээ мань эр германы боловсролоо голсон уу эсвэл монголынхоо их, дээд сургуулийн дипломыг илүүд үзсэн үү Их засаг их сургуулийн босгыг алхаж төгссөн байдаг. Түүний ажилласан байдлыг сонирхсон хэн бүхэн “хөөх” гэх байх. Дандаа л аж ахуйн нэгжийн захирал. Тодруулбал, 2003 оноос “Орифлэйм” ХХК-ий захирал, ”Ориент энержи групп”, “Пауэрложистикс”, Аз хийморийн хишиг”, “А1групп” ХХК-ий захирал гэх мэтчилэн хөврөх авай. Харин төрийн албанд зүтгэсэн нь ердөө хоёрхон жил. 2013-2015онд УИХ-ын тамгын газарт УИХ-ын гишүүний бие төлөөлөгч. Түүнийг Сумъяабазарын хүн гэж хэлж болох байх. Учир нь тэрбээр СХД-ийн ИТХ-ын төлөөлөгчөөр 2008-2016 онд ажиллаж байгаад 2016 оноос НИТХ-ын төлөөлөгчөөр сонгогдон ажиллаж байгаа нөхөр. Түүний нийгэм рүү, дүүрэг рүүгээ цаашлаад нийслэлийн хөгжил цэцэглэлтийн төлөө хийсэн ажил нь одоогоор олонд хүрээгүй байгаа тул сонгинохайрханчууд л түүнийг таних байх. Тиймээс асуудал ойлгомжтой.
Хотын даргын суудлыг зүүдлээгүй яваа болов уу
НИТХ-д бага ангийн багш мэргэжилтэй ганцхан хүн байдаг. Тэр нь мэдээж Д.Мөнхжаргал. Хашсан ажил, нийгмийн сайн сайхны төлөө сэтгэл оюунаа зориулж яваагаараа тэрбээр НИТХ-ын төлөөлөгч дундаа дээгүүр жагсах юм билээ. Тэрбээр НИТХ-ын Нийгмийн хөгжлийн хороог тэргүүлдэг. Боловсролын хувьд ч боломжийн. Багшийн коллеж, СӨБ-ын дээд курс, МУБИС, гадаад хэлний “Онол” дээд сургууль, Хүний нөөцийн боловсролын институт, DUKSUN WOMENS university гэх мэтчилэн. Ганц өө хэлэхэд, мэргэжлээрээ маш цөөхөн жил ажилласан. Нөгөөтэйгүүр, энэ бүсгүй 2016 оноос улс төр сонирхож эхэлсэн юм билээ. Гэхдээ амжилттай. НИТХ-ын төлөөлөгчөөр 2016 оноос ажиллаж буй. Бас болоогүй, БГД-ийн МАН-ын 121 үүрийн дэд даргын сонгуультай. Шуудхан хэлье. Одоохондоо мань хүн хотын даргын суудлыг зүүдлээгүй л яваа болов уу. Нийслэлийн иргэд ч хүлээн зөвшөөрөхгүй байх.
Маргаашийн дугаарт үргэлжлэлийг уншаарай
2024 оныг чухалчлах НИТХ-ын тэргүүлэгч Н.Батсүмбэрэл
Баянхонгор аймгийн уугуул энэ залуу монгол хүний цагаахан хөөрүү зангаар “Манай аймгаас улсын маань Ерөнхийлөгч тодорсон юм “ хэмээн тэрүүхэндээ хөөрцөглөдөг байж мэднэ. Тэрбээр Түүх-нийгмийн ухааны багш мэргэжилтэй. Гэхдээ мань эр мэргэжлээрээ нэг өдөр ч ажиллаагүй юм билээ. Бас аймагтаа ч очоогүй. Намтар нь үүнийг хэлж өгсөн хэрэг. Батсүмбэрэл ажил амьдралын гарааг Нийслэлийн МАН-ын хороонд улс төрийн ажилтнаас эхэлж, Ерөнхийлөгчийн тамгын газарт референт, Нийслэлийн МАН-ын хороонд улс төрийн ажилтан, НАМЗХ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, МҮХАҮТ-д хэлтсийн дарга, МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын зөвлөх, Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын орлогч, МАН-ын улс төрийн бодлогын ахлах ажилтан, “Монгол наадам” цогцолбор ОНӨТҮГ-ын даргаар тус тус ажиллаж байгаад 2016 оноос Чингэлтэй дүүргийн ИТХ-ын төлөөлөгч, тэргүүлэгч улмаар 2008-2012,2016 оноос НИТХ-ын төлөөлөгчөөр ажиллаж байгаа аж. Эдүгээ хашиж буй албан тушаалын тухайд мэдээлэл алга. Тэгэхээр анхаарлаа тойрог руугаа хандуулахаар бүхнээс өөрийгөө чөлөөлсөн байж болох юм. Бас болоогүй МАН-ын Бага хурлын гишүүн, НАМЗХ-ын Удирдах зөвлөлийн гишүүн, Монголын багш нарын холбооны дэд ерөнхийлөгч ч гэж байгаа. Улс төрчийн тухайд анхан шатнаас намынхаа удирдах түвшинд бүхий шат дамжлагад сэтгэл оюун, хүч чадлаа дайчлан ажилладаг учраас ийм амжилтад хүрч чадсан биз ээ. Гэхдээ тэр өсч дэвшиж яваа улстөрчийн хувьд эдүгээ Нийслэлийн Засаг даргад нэр дэвшүүлэх хэмжээний хүн болтлоо туршлага хуримтлуулсан гэж үзэхгүй байгаа болов уу. Учир нь түүнд 2020 бус 2024 оны УИХ-ын сонгууль чухал байж мэдэх юм.
Магтуулсан, шоглуулсан хоёр нь тэнцсэн төлөөлөгч
Нийслэлийн Засаг даргын орлогч, П.Баярхүү
Олны танил, тэдний хайр хүндэтгэлийг нэгэн цагт хүлээж явсан кино жүжигчин, ТВ-ийн найруулагч энэ эрхэм улс төрд мөрөө гаргаад төдийлөн удаагүй ч улстөрчдийн үе үехэн эдэлдэг бүхий л зовлонг эдэлсэн. Хийсэн ажлынхаа үр дүнг харж амжаагүй байхад л атаархлын салхи хийсгэж одох нь бий. Хэвлэлээр магтуулсан, шоглуулсан хоёр нь ер нь тэнцэж байх вий. Гэхдээ тэр аливаад бууж өгч байсан удаагүй нь сайхан даа. Нөгөөтэйгүүр, П.Баярхүү амьдралыг өөрийнхөө бүтээж, өөрийнхөөрөө туулж яваа нэгэн. Боловсрол мэдлэгийн тухайд ч бусдаас дор орохгүй. Их Британи Умард Ирландын нэгдсэн вант улсын “Adgware Akademy” төгссөн. Эрхзүйч мэргэжилтэй. Манай улстөрчдийн дийлэнх нь эрхзүйч мэргэжилтэй байдаг юм билээ. Энэ мэргэжлээ эх орондоо эзэмшсэн. Нөгөөтэйгүүр, түүний амьдрал дандаа дардан замаар жирийлгээгүй. Харийн нутагт хүнд хөдөлмөр эрхэлж ар гэрээ тэжээхийн зовлонг тэрбээр биеэр эдэлсэн цөөн улстөрчийн нэг. Магадгүй цорын ганц нь ч байж мэднэ. Тэр хэрээр П.Баярхүү эгэл жирийн иргэдэд ойр байдаг байж мэднэ.Нийслэлийн Засаг даргын орлогчоор ажилласан хугацаандаа эрхлэх үүргийнхээ хүрээнд цаашлаад нийгмийн сайн сайхны төлөө чамгүй зүйлийг хийснийг нь түмэн мэдэх учраас энд нурших нь илүүц. Залуу хүн гэж л өөлөхгүй юм бол түүнд нийслэлийг авч явах амьдралын ухаан бий. Дадлага туршлага ч сууж байгаа байх. Өөрийнх нь эр зориг, сэтгэлийнх нь дуудлага хэрэг билээ.
Баруун жигүүрийн төлөөлөгч С.Мөнхчулуун
Нийслэлийн баруун жигүүрийн төлөөлөгч тэрбээр сарын гаруйн дараа дөчин насны босго алхана. Дөрөө дарсан ат, дөч хүрсэн эр гэдэг дээ. Мөн ирэх сонгууль гэхэд намтарт нь доктор гэх цол хэргэм нэмэгдэж бичигдэх буй за. Учир нь мань эр доктор цол хамгаалахаар сурч байгаа юм билээ. Нэгэнтээ хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд өгсөн ярилцлагадаа “Герман улсад номын мөр хөөсөн хугацаа богино ч гэлээ нүдийг минь нээсэн он жилүүд байсан” хэмээн дурссан байв. Тэр ер нь нийслэлтэй ажил амьдралаараа гүн бат холбогдсон нэгэн аж. Ажил амьдралынхаа гарааг Нийслэлийн өмчийн харилцааны газарт бүртгэлийн мэргэжилтнээр ажиллаж байгаад мөн газартаа Төр, хувийн хэвшлийн концессийн хэлтсийн дарга, СХД-ийн ЗДТГ-ын тамгын газрын даргаар тус тус ажилласан нөхөр. Улстөрийн сонгуульт ажлын тухайд СХД-ийн МАН-ын хорооны дэд дарга, МАН-ын Бага хурлын гишүүн, Нийслэлийн МАН-ын хорооны дэд дарга, эдүгээ НИТХ-ын Хууль зүй, төрийн байгуулалтын хорооны даргаар ажиллаж буй. Шулуухан хэлье. Түүнийг журмын нөхөд ч Засаг даргад нэрийг нь дэвшүүлэхгүй биз, өөрөө ч дэвшинэ гэхгүй биз.
Боловсролтой, эмэгтэй гэх шалгуур тавигдвал ч…,
НИТХ-ын тэргүүлэгч гишүүн С.Эрдэнэтуулыг хэний охин болохыг уншигч та гадарлаж буй за. Түүний аав улстөрч, бизнесмен Д.Сайхансамбуу. Сайн эцгийн нөмөр нөөлөг, алсыг харсан ухааны цараар дэлхийд нэртэй их сургуульд боловсрол олж авсан цөөн эмэгтэйчүүдийн нэг. Хүүхэд 15-хан насандаа гэрээсээ гарч номын мөр хөөсөн гэх утгаараа амьдралд маш эрт биеэ даасан гэж дүгнэж болно. Мөн л ИБУИНВУ-ын Оксфорт Брууксын их сургуулийг дүүргэсэн нэгэн. Түүний монгол хүний амьдрал, ахуй орчин, бизнесийн ертөнцтэй танилцах аялал аавынх нь түүний нэр дээр байгуулж өгсөн “Нарантуул” зочид буудлын менежерээс эхтэй. Улмаар “Голомт” банкны картын төвд мэргэжилтнээр хэсэг ажиллаад Гадаад харилцааны яаманд хэвлэл мэдээллийн аташшегаар ажилласнаар Монголын төрд хүчээ өгч эхэлсэн байдаг. Эдүгээ С.Эрдэнэтуул Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн даргаар ажиллаж буй. Мөн нийслэлийн хамгийн олон хүн амтай БЗД-ийн XIY тойргийн сонгогчдыг нийслэлд төлөөлдөг. Боловсролтой дээр нь эмэгтэй хүн нийслэлийг авч явна гэсэн шалгуур тавигдах аваас С.Эрдэнэтуул нэрээ дэвшүүлж болох л юм.Бурхан мэдэх хэрэг. Дэмжлэг авч чадвал сайн л байна. Ар талд нь Сайхансамбуу гэх үхэхээс бусдыг үзсэн хөгшин бурхи чиглүүлээд өгөх биз.
Харвардын их сургуулийн судлаач багш Ц.Байгальмаа
Энэ сайхан эмэгтэйн намтрыг уншиж суух мөчид дэлхийд Монголынхоо нэрийг гаргаад докторынхоо ажлыг хийгээд сууж байхгүй гэх харуусал яагаад ч юм надад төрсөн. Одоо тэр эрдмийн ажлаа улс төрөөр солив бололтой. Чухам яагаад гэдгийг Ц.Байгальмаа өөрөө л хариулах байх. Түүний ажилласан байдлыг сонирхох аваас дэлхийд нэртэй их сургуулиудад л багшлаад амжиж, Сайхан мэдээлэл байгаа биз. Японы Шизуокагийн их сургуульд төр, хувийн хэвшлийн хамтарсан инноваци хөгжүүлэх дэд төслийн удирдагч, мэдээлэл технологийн багш, АНУ-ын Харвардын их сургуульд судлаач багшаар ажиллаж байгаад МАН-ын дэргэдэх судалгааны тинк-танк байгууллага “Стратеги Академи” ТББ-д эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, “Гэр хорооллыг хөгжүүлэх хөрөнгө оруулалыг дэмжих хөтөлбөр II үе шатыг хариуцсан удирдагч гээд үзэхээр түүнтэй боловсрол мэдлэгээрээ өрсөлдөх төлөөлөгч ховор байж ч мэднэ. Гэхдээ туршлага гэж зүйл бий. Аж ахуйн нэгж удирдах, ажил амьдралын эс ширхэг бүрийг мэдэрч, түүндээ гарц хайх гэдэг номын хуудас эргүүлж онол ярихаас тэс өөр зүйл байхыг үгүйсгэх аргагүй. Гэхдээ 50 хүрч яваа эмэгтэйн амьдралыг харах өнцөг өөр гэдгийг надаар хэлүүлэх юун. Ямартай ч сэтгэлийн хөөрөлд авсан босч харайхгүй л болов уу. Төрд эмэгтэй хүний торгон мэдрэмж байсхийгээд хэрэг болж ирснийг бидний түүх гэрчилнэ дээ.

Улс төр
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа.
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гаргаж, нэр бүхий эрхмүүдийг төрийн дээд цол, одон, медалиар шагналаа.
Гавьяат эдийн засагч цолоор:
- Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбарын ахмад ажилтан Цэвээний Гэлэгжамц,
Хөдөө аж ахуйн гавьяат ажилтан цолоор:
- ХХААХҮЯ-ны ахмад ажилтан Дамдиндоржийн Батмөнх,
Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан цолоор:
- “Улаанбаатар хивс” ХК-ийн ТУЗ-ийн дарга Цоодолын Зоригт,
Гавьяат механикжуулагч цолоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумын “Хүдэр Хурниад” ХХК-ийн зөвлөх механикжуулагч Юмжилийн Жигмэддорж,
Гавьяат мал зүйч цолоор:
- “Монголын махны холбоо” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал Нанцагийн Батсуурь,
Гавьяат агрономич цолоор:
- “Элит үр” ХХК-ийн агрономич Сүрэнжавын Нямжав,
Малын гавьяат эмч цолоор:
- “Биокомбинат” компанийн Үйлдвэрлэл, технологийн албаны дарга Баянгийн Дуламсүрэн,
Худалдааны гавьяат ажилтан цолоор:
- “Ви интернэйшнл” ХХК-ийн ерөнхий захирал Дэнсмаагийн Батболд,
Сүхбаатарын одонгоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хөдөө аж ахуйн газрын дарга асан, “Түмэн бут” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, Гавьяат механикжуулагч Хандмаагийн Даваахүү,
Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:
- “Говь” ХК-ийн ахмад ажилтан Түвдэнгийн Санжмятав,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын ахмад ажилтан, агрономич Лхамжавын Гантулга,
- ХХААХҮЯ-ны Хүнсний үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Даваасүрэнгийн Довчинсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны Салбарын хяналтын газрын дарга Баясгалангийн Батшагай,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын хэлтсийн дарга Алтангэрэлийн Гэрэлзаяа,
- ХААИС-ийн Агроэкологийн сургуулийн багш Лхамын Даваа,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах шинжээч Хөхөөгийн Алтангэрэл,
Алтан гадас одонгоор:
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн ахлах мэргэжилтэн Ядамцоогийн Отгонбаатар,
- “Доолт жавхлант” ХХК-ийн захирал Багадаваагийн Доржсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны шинжээч Чойжоогийн Долгорсүрэн,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Булган салбарын захирал Бодьгэрэлийн Ариунбаатар,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах мэргэжилтэн Нямготовын Цэгмэд,
Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар:
- “Хөдөө аж ахуйн бирж” компанийн ахлах мэргэжилтэн Соёл-Эрдэнийн Алимаа,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Дархан салбарын захирал Тлеуханы Айгуль,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын Мал аж ахуйн хэлтсийн дарга Наваансамдангийн Наранбаяр,
- ХХААХҮЯ-ны мэргэжилтэн Шагдарын Цэнд-Аюуш,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын Хоршоог хөгжүүлэх сангийн мэргэжилтэн Цэрэндоржийн Батгэрэл нарыг шагналаа.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн дээд цол, одон, медаль хүртсэн эрхмүүдэд болон тэдний гэр бүл, хамт олонд ажлын амжилт, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөв.
Улс төр
Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийг хүлээн авсантай холбогдуулан боловсруулсан хуулийн төслүүдийг хэлэлцэв

Улсын Их Хурлын чуулганы 2025 оны 04 дүгээр сарын 17-ны үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн зарим хэсэг Үндсэн хуулийн холбогдох хэсэг заалтыг зөрчсөн эсэх маргааныг хянан шийдвэрлэсэн тухай Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны гуравдугаар дүгнэлтийг Улсын Их Хурал хүлээн авсан тухай тэрбээр дурдаад, тус хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсэгт “Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн сонгуульд нэр дэвшихээр бол хийсэн ажлын тайлангаа энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө тарааж болох бөгөөд үүнийг сонгуулийн сурталчилгааны материалд тооцохгүй.” гэж, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсэгт “Энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө Улсын Их Хурлын гишүүн хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор сонгогчидтой хийсэн уулзалт болон энэ хуулиар хориглоогүй арга хэмжээ нь сонгогчдын санал татах зорилгоор явуулж байгаа үйл ажиллагаанд хамаарахгүй.” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “… тэгш байдал, … хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.”, мөн зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Хүнийг … албан тушаал …-аар нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. …”, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх заалтад “… Төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй. …” гэснийг тус тус зөрчсөн байна.” гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг сануулав.
Улсын Их Хурал дээрх дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрсөнтэй холбогдуулан Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн холбогдох хэсэгт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулсныг тэрбээр ахалж ажилласан байна. Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Батбаатар, О.Номинчимэг, Г.Уянгахишиг, Ө.Шижир нар орсон бөгөөд хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгох, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсгийг нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт зохион байгуулах нь аливаа этгээдэд нээлттэй байхаар өөрчлөх хуулийн төслийг боловсруулжээ. Хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан ээлжит сонгуулийн жил эхэлснээр хойш санал авах өдрийг дуустал, нөхөн болон ээлжит бус сонгуулийн тухайд сонгууль товлон зарласан шийдвэр гарснаас хойш санал авах өдрийг дуустал аливаа этгээд өөрөө болон бусдаар дамжуулж сонгогчдын саналыг татах зорилгоор эд зүйл тараахыг хориглосон зохицуулалтад ажлын хэвлэмэл тайлан хамаарахаар байна гэж үзэж 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоор төсөлд тусгасан байна. Харин хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан эд зүйл тараах гэдэгт хийсэн ажлын цахим тайлан хамаарахгүй гэж ажлын хэсэг үзжээ.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоос өөр хувилбар ярилцсан эсэх, төсөлд аливаа этгээд гэсэн өөрчлөлт оруулж байгаа нь өмнөх зохицуулалтаас өргөжүүлж сонгуулийн жил эхэлснээс нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэх хүртэл зохион байгуулсан уулзалтыг агуулга, хэлбэрийн хувьд хянаж чадахгүй байх эрсдэл үүсэх, эсэх талаар асуулт асууж, хариулт авсан байна. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа ажлын хэсгээс боловсруулсан төсөлд аливаа этгээд хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт хийх зохицуулалтыг нээлттэй байхаар тусгасан нь зүйтэй талаар санал хэлжээ. Хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу анхны хэлэлцүүлгээс эцэслэн батлах үе шат руу шилжүүлэх горимын санал гаргасныг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа, Ж.Алдаржавхлан, Ж.Баярмаа, С.Зулпхар, Ц.Мөнхбат, А.Ганбаатар, Ж.Золжаргал асуулт асуув. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа Улсын Их Хурлын гишүүний сонгогч, иргэдтэйгээ уулзсан уулзалтыг сонгуулийн үйл ажиллагаанд хамааруулахгүй гэсэн анхны үзэл баримтлалаар Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд тусгагдсан. Гэтэл аливаа этгээд гэж томьёолон нээлттэй болгосноор сонгуулийн сурталчилгааны 18 хоногийг үгүйсгэж байна гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, хуулийн төсөлд туссан аливаа этгээд, уулзалт зэрэг нь юун тухай өгүүлж буйг тодруулан асуув. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа Үндсэн хуулийн цэц Улсын Их Хурлын гишүүдэд давуу байдал бий болгосон байна гэж үзсэн тул уг боломжийг хэн бүхэнд нээлттэй болгох нь зүйтэй гэж үзсэн гэлээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Алдаржавхлан гишүүдийг эргэх холбоотой байхыг сонгогчид шаарддаг гэдгийг онцлоод, хэн бүхэнд хийсэн ажлаа тайлагнахад нээлттэй болчихвол сурталчилгааны 18 хоногийг байхгүй болгох хэрэгтэй гэв. Тэрбээр орон нутгийн сонгуулийн зохицуулалттай ижилсүүлж чандлах шаардлагатай гэсэнд Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир хуулийн төслийг Үндсэн хуулийн цэцийн гуравдугаар дүгнэлтийн хүрээнд боловсруулсан гэсэн тайлбар өглөө.
Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа сонгуулийн жил Улсын Их Хурлын гишүүд тайлан тавих нь үнэндээ ичгэвтэр зүйл байдаг гээд, аливаа этгээдэд уулзалт хийх эрх олгож байгаа нь дэвшил болж буйг сайшаасан бол Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар гишүүний бүрэн эрх Үндсэн хуульд заасны дагуу төрийн сүлдэндээ тангараг өргөснөөр эхэлж, дараагийн сонгуулиар шинэ сонгогдсон гишүүд тангараг өргөснөөр дуусгавар болдгийг сануулж, хэрэв сонгуулийн жил эхэлснээс хойш иргэд, сонгогчдодоо тайлангаа тавьж чадахгүй бол энэ бүрэн эрхийн хугацаа гурван жил, зургаан сар болчихно гэж тооцож байгаагаа онцлов. Хуулийн төсөлд дурдсан “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүд орно гэдгийг ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир тодотгоод, хийсэн ажлаа тайлагнаж болохоос бус би нэр дэвшинэ, намайг сонгоорой гэж өөрийгөө сурталчилж болохгүй гэсэн тайлбар өглөө. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхбат хэвлэмэл материалуудыг эд зүйл гэж үзэн сонгогчдод тараахыг хориглож байгаа нь зөв гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, сонгуулийн жил эхлэхээс өмнө тайлангаа хэвлүүлж, тарааж болох, эсэхийг тодруулан асууж, хариулт авлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ганбаатар сонгууль бол иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхээ эдлэх тэгш боломж байх учиртайг дурдаад, “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүн орвол тэдэнд заавал давуу байдал үүсэх учир энэ заалтыг бүхэлд нь хүчингүй болгох ёстой гэсэн байр суурьтай байгаагаа хэлсэн юм. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Золжаргал хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, сонгуулийн сурталчилгааны явцад хориглох зүйлс болон тэдгээрийн хугацааны талаар асууж хариулт авав.
Хэлэлцэж буй асуудлаар асуулт, хариулт явагдсаны дараа Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн гишүүн О.Номинчимэг ардчилал, парламентат ёсоо бэхжүүлэхийн тулд шударга, ил тод, нээлттэй сонгуулийг явуулах нь хамгийн чухал гээд үүний тулд сонгуулийн хууль тогтоомжийг шинэчлэх шаардлагатайн дотор ялангуяа зардлыг бууруулах чиглэлээр дорвитой өөрчлөлт хийх хэрэгтэй гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Жаргалсайхан хэвлэмэл материал тараах нь шударга сонгуульд харш зүйл гэдэгтэй санал нэг байгаагаа илэрхийлж, иргэдийн сонгогдох эрхэд эд мөнгөний босго, зардлын дарамт ихээхэн тээг болдгийг ярьж, эрх мэдэлтэй, албан тушаалтай хүмүүс бэлэг тарааж, тууз хайчилж сонгогчдыг татах ажлыг байнга хийдэг тул зөвхөн сонгуулийн жил гэлгүй бусад жилүүдэд ч эд зүйл тараахыг хориглох нь зүйтэй гэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир ч мөн сонгуулийн тухай хууль тогтоомжийг бүхэлд нь шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай гэсэн байр суурьтай байгаагаа онцолж, ялангуяа намын санхүүжилт, хандив тусламж, тэдгээрийн зарцуулалтыг ил тод, нээлттэй болгох ёстойг өнгөрсөн 2-3 сонгуулийн үеийн мөнгөний урсгалын жишээ баримтуудаар нотлон өгүүлсэн юм.
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж дууссан учир санал хураалтыг чуулганы маргаашийн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо.
Дараа нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эхлүүллээ. Хуулийн төслийг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал дүгнэлтийн мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Тэрбээр тус хуулийн төслийн ажлын хэсгийг мөнхүү ахалж ажиллажээ.
Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсгийн холбогдох зохицуулалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн гэсэн Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны хоёрдугаар дүгнэлтийг мөнхүү Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн учир Хууль зүйн байнгын хороо хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсгийг байгуулан ажиллуулсан байна.
Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Ганбат, Б.Заяабал, М.Нарантуяа-Нара, Л.Соронзонболд нар ажиллаж, хуулийн төслийг боловсруулахдаа Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэг болон 47.7 дахь хэсгийг хөндөж, шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаарыг Төрийн албаны тухай хуульд заасан насны хязгаартай нийцүүлэх хүрээнд “60” гэснийг “65” болгох, тэтгэвэр тогтоохтой холбоотой бусад харилцааг холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу зохицуулахаар тусгасныг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр, П.Сайнзориг, Х.Тэмүүжин нар Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтээр Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэгт “…шүүгчээр 30, түүнээс дээш жил ажилласан бөгөөд 55 насанд хүрсэн бол өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоно” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчсөн гэснийг Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн тул Цэцийн дүгнэлтийн хүрээ, хязгаарт багтаан хуулийн төслийг боловсруулах нь зүйтэй талаар асуулт асууж, хариулт авч, байр сууриа илэрхийлжээ. Тэдний саналыг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх зүйтэй гэж үзсэн тул дээрх заалтыг хасаж, хуулийн төсөл боловсруулсан тухайгаа Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир танилцууллаа.
Байнгын хорооны хуралдаанаар уг асуудлыг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эцэслэн батлах үе шаттай нэгтгэн явуулах горимын санал гаргасныг мөнхүү хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжжээ.
Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Тэмүүжин үг хэлэв. Тэрбээр Шүүхийн тухай хуулийн дээрх заалт шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар хүртэл буюу 60 нас хүрэх хүртэл томилох зарчмыг алдагдуулсан гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг тайлбарлаж, хуулийн төслийг энэ хүрээнд боловсруулсныг дурдав. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Сронзонболд ажлын хэсэг насны хязгаарыг “65” гэж төсөлд тусгаад байсныг Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд хамаарахгүй гэж Байнгын хороо үзэж хассаныг тайлбарлан, аливаа иргэдийн тэтгэвэрт гарах нас, цалин тэтгэврийн асуудлыг ийм байдлаар шийдээд байх нь зохимжгүйг Улсын Их Хурал цаашид анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байгаагаа тэмдэглэлээ.
Харин Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа дээр дурдсан заалтыг хассанаар цаана нь үлдэж буй зохицуулалт хуулийн өмнө хүн бүр тэгш байх зарчмыг зөрчсөн байна гээд, шүүгчийн өндөр насны тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар 60 нас байх ба 55 насанд хүрсэн, эс бол шүүгчээр нийт 25 жил ажилласан шүүгч өөрөө хүсвэл өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно гэсэн нь Нийгмийн даатгалын тухай хуулиар тогтоосон тэтгэврийн наснаас таван жилийн өмнө тэтгэвэрт гарах боломжийг шүүгчдэд олгож байгааг тайлбарлалаа. Шүүгчийн тухай хуулийн 40.1-д энэ заалт мөн адил байгаа нь хуулийн зөрчил үүсгэж байна гэж тэрбээр анхааруулаад, тэдэнд давуу байдал үүсгэсэн энэхүү хуулийн зөрчлийг арилгах үүднээс Байнгын хороон дээр унасан ажлын хэсгийн саналыг дэмжиж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэв. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа, ерөнхий хууль болон салбарын хуулиуд хоорондоо зөрчилдөх явдал маш их байна. Иймд энэ удаа асуудлыг гагцхүү Цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд шийдвэрлээд, цааш цаашдаа хууль хоорондын зөрчлүүдийг арилгах асуудлыг иж бүрнээр авч үзэх ёстой гэж үзсэн гэсэн юм. Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Бямбасүрэн шүүхийн хараат бус байдлыг хангах, шүүхийг шинэчлэхийн аль нь илүү чухал вэ гэдэг дээр ажлын хэсэг ямар байр суурьтай байгааг асууж, хариулт авав.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан үг хэлэх Улсын Их Хурлын гишүүн байгаагүй тул санал хураалтыг мөнхүү чуулганы маргаашийн үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
Улс төр
Засгийн газрын дотоод үнэт цаас амжилттай арилжаалагдлаа

Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны анхдагч зах зээлийн арилжаа 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 16-ны өдөр Монголын хөрөнгийн биржээр дамжин амжилттай зохион байгуулагдлаа.
Энэ удаагийн арилжаагаар Өрийн удирдлагын тухай хуулийн 12.1.3-т заасан “Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны зах зээлийг дэмжих” зориулалтын дагуу 6 сарын хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас, 2 жилийн хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг тус тус Монголын хөрөнгийн биржийн Засгийн газрын үнэт цаасны анхдагч арилжааны системээр дамжуулан арилжааллаа.
Өнөөдрийн арилжаанд хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжлийн оролцогчид болох банк, даатгал, үнэт цаасны компаниудаас гадна гадаад, дотоодын иргэд оролцсон бөгөөд зарласан нийт дүнгээс 4.4 дахин их буюу 43.7 тэрбум төгрөгийн санал ирж, 6 сарын хугацаатай үнэт цаасны жигнэсэн дундаж хүү 9.466 хувь, 2 жилийн хугацаатай жигнэсэн дундаж хүү 10.477 хувьтай арилжаалагдлаа.
Цаашид дотоод үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийг дэмжих, хөрөнгийн зах зээлд төгрөгийн бондын өгөөжийн муруйг тогтоох зорилгоор Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны хуваарийн дагуу 2025 оны 2 дугаар улиралд 2 долоо хоног тутамд богино болон дунд хугацаатай тус бүр 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас гаргах ба нийт 60 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг арилжаална.
Засгийн газраас энэ төрлийн үнэт цаасыг тогтмол бага хэмжээгээр арилжаална. Засгийн газрын үнэт цаасанд хөрөнгө оруулах нь хөрөнгө оруулагчдын хувьд хамгийн эрсдэлгүй, хөрвөх чадвар өндөртэй санхүүгийн хэрэгсэл бөгөөд үнэт цаасны хүүгийн орлого нь орлогын албан татвараас чөлөөлөгддөг бөгөөд аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн дагуу гүйцэтгэлийн болон урьдчилгаа төлбөрийн баталгааг Засгийн газрын дотоод үнэт цаасаар гаргах боломжтой зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны 2025.04.16-ны анхдагч зах зээлийн арилжааны үр дүнг ЭНДЭЭС үзнэ үү.
Эх сурвалж: Монгол Улсын Сангийн яам