Бусад

Удам залгах үр

Нийтэлсэн

5 жил өмнө

2020-01-09

Нийтэлч

Цайлган сэтгэлтэй Монголчууд маань хүний нутагт гарч ажил хийгээд хичнээн ч жилийг үдэв дээ, бусдад муу юм хийхгүй гэж ариун цагаан хөдөлмөрөөрөө гүрийж авсан хэдэн төгрөгөө ар гэрлүүгээ гуйвуулахдаа хамгийн баяртай байдаг тэдний хувьд цагаан сар болохоор ижий ааваа санан гэгэлзэж, гэртээ нэг харьчихаад ирэх юмсан гэж интернэтээр монгол дуутай клип үзэн сэтгэлээ тайтгаруулж сууна. Тэдний л нэг нь Баярбат хэмээх ид хийж бүтээх насан дээрээ яваа сайхан монгол аавын хүү дөрвөн жилийн өмнө Солонгос хэмээх улс амьтны үлгэр домог шиг ярьдаг диваажин мэт газар руу явлаа хэмээн найз нөхдөөрөө дайлуулж, сүр дуулиантай явж байжээ.
Цаг хугацаа гэдэг харавсан сум шиг өнгөрч тэрээр харийн нутагт олон намрыг үдэж, энэ жилийн цагаан сараар өмнө нь авч үзээгүй чөлөөгөө ганц удаа нүүр бардам аваад эх нутагтаа нэг очиж ээждээ нэг бараагаа харуулж, аяганд дэвтээж өгсөн ааруул, өрөм цөрмийг нь хүлхэж нэг сууя даа хэмээн бодов. Тэгээд нэгэн өдөр сонгос захирлаасаа чөлөө гуйхаар орлоо. Гэвч түүнд чөлөө өгөхгүй, энэ жил ажил их, захиалга овоорчихоод байхад юуны чинь чөлөө, болохгүй ээ гээд харь хэлээр шулганан хавьтуулсангүй гэнэ. Толгой дундуураа тоосгоор цохиулсан юм шиг болсон түүний сэтгэлийг харь улсын хүйтэн гудамжинд хэн ч анзаарах сөхөөгүй ажиллацгаана. Гэвч Баяраа өөрийн сэтгэлийн дуудлагыг дагаж, ямар ч байсан явна гэж шийджээ. Ингээд тэрээр ажлаасаа чөлөө ч авсангүй гэрээнийх нь хугацаа ч дуусаагүй болохоор эргээд ирж болно биз хэмээн бодож, юм хумаа баглан сэтгэлийн гэгээн хойморт нь хүүхэд байхдаа тоглож өссөн Дулаан хайрханаа дүнхийн эх нутгаа зорин нислээ.
Өсөж төрсөн Дорноговь аймгийн Сайхандулаан сумандаа буун эргэн тойрноо хараачлан зогсоход үүн шиг жаргал энэ хорвоо дээр үгүй мэт санагдан нутгийнхаа шороог сөгдөн байж имрээд, салхиар нь цээж дүүрэн амьсгалаад “Хүү нь ирлээ…” гэж дотороо битүүхэндээ залбирлаа. Сургууль амарчихсан байгаа болохоор дүү нь ахыгаа тосохоор хөтөлгөө тэмээтэй иржээ. Өөрийг нь явахад дөнгөж төрөөд нялх байсан хар хүрэн ботго одоо бүр тэнгэрт тулсан сайхан ат болжээ. Баяраа тэмээнийхээ хар хүрэн зогдорыг илэн ижийнхээ гараар томсон бурантгаас атган алсыг ширтэн жонжуулж явахад юм юм л бодогдох аж. Тэрээр дүүтэйгээ хууч хөөрөн хол ойрын сонин сайхныг ярилцан явахдаа зөвхөн ээжийгээ л бодож байлаа.
Хөөрхий эх нь түрүү жил эцгийг нь өвчнөөр өөд болоход түүнийг ирж чадахгүй гэхэд юу гэж бодсон бол гэж тэрээр эмзэглэнэ. Айлын том хүү байж аавыгаа хүндээр өвдөөд хүүгээ хүлээсээр байгаад үхэх гэж байхад арчаатайхан эр хүн байсан бол амжиж ирээд л уулзах байсан даа гэж өөрийгөө буруутгана. Тэр үед өнөө л захиралдаа учир байдлаа хэлж, аавынхаа ажил явдалд оролцоод ирье гэж хэчнээн удаа гуйлаа даа, гэвч бас л зөвшөөрөөгүй. Эргээд бодоход түүн шиг харамсал хүний амьдралд байхгүй юм шиг түүнд санагдаж зүрх сэтгэл нь байнга хөндүүр явж ирсэн учир энэ удаад ядаж л ээжийгээ амьд байхад нь ирж уулзъя гэж шийдэн ийнхүү зориглон ирсэн нь энэ юм. Гэрийнхэн нь түүнийг хөл хөөртэй угтан авч,
-Овоо доо… муу хүүд минь дарга нь энэ жил чөлөө өгч гэнэ, муу хэлэлтгүй сайн хүн юмаа гэж ээж нь орсон гарсан хүмүүст сайрхана даа хэмээн бодож амжив.
Сумаасаа бараг л ганцаараа шахуу тодрон, хөдөө малын бэлчирээс салж үзээгүй хүү харь нутгийг зорин амжилт бүтээл гаргаад ийнхүү олон жилийн дараа хүндтэй ирж байгаад ус нутгийн хүүхнүүд нүд унагах нь байтугай эрчүүл ч сэм атаархах нь дамжиггүй. Баярбат багийн сурлага сайтай, сэргэлэн цовоо хүүхэд байсан болохоор солонгос хэлний шалгалтанд богино хугацаанд шаргуу бэлдэн түүртэлгүй тэнцэж чадсан нь түүний бас нэгэн бахархал нь. Одоо түүний сэтгэлд ээжийнх нь дараа хүндтэй байр эзлэх хүн бол хар багаасаа тоглож өсссөн Гэрэлмаа хэмээх бүсгүй. Түүний хөөрхөн алаг нүд, инээмсэглэсэн царай нь нүдэнд нь харагдахад бушуухан шиг түүнтэйгээ уулзах юмсан, ямаршуухан сайхан хүүхэн болсон бол… гэх бодол цээжнийх нь цаана зүрхийг нь бөмбөрдөхөд улам ч хурдан жонжууллаа.
Түүнийг ирэхийг хүлээн ээж нь дуран тавин, хөтөл даваад нэг юм бөртийх бүрийд хүү минь ирлээ, цайгаа чанаарай…гэж хөөрцөглөхөд гэрийнхэн нь ч мөн адил тогтож сууж чадахгүй өндөлзөх аж. Баярбат ээжтэйгээ золгон, эцгийн эзгүйд ханхайж хоцорсон хоосон зайг дүүргэн хойморт суухад ээж нь хүүдээ гарынхаа цайг аягалан барилаа. Намхан буурал ижийнхээ чанасан цайг хоёр гардан авахдаа санчиганд нь буурал суусныг олж хараад дотроосоо нурах шиг болов. Хэдийдээ муу ээж минь ингэж их хөгширчихөв дөө, дөнгөж л 50 хүрч байгаа залуу хүн шүү дээ. Хөөрхий… аавыг минь нас барснаас хойш л ингэж хурдан өтөлчихлөө дөө, хүн гэдэг санааны амьтан аж хэмээн бодов.
Холоос ирсэн хүнийг хол ойрын бодлууд салахгүй ээрдэг гэдэг үнэн бололтой. Тэрээр хэд хоног гэртээ байхдаа бодсон санасан олон ч юмаа амжуулж, төв орж цагаан сарын бэлтгэлийг нь ч бүрэн базааж өглөө. Ээж нь хөл нь газар хүрэхгүй баярлаж байгаа нь илт. Зөрсөн, өнгөрсөн хүн болгон руу миний хүү ирсэн гэх шиг сэтгэл дүүрэн бардам харах нь саяхан л загнаж зандарч шилбүүр тасхийлгэн тугалын хойноос гүй гэж байсан зан нь хаашаа алга болчихсон юм бол гэх бодол ч зурсхийн орж ирнэ.
Ингээд тэд хэвийн боов, буузны гурил, тавгийн чихэр, ах дүү хамаатан садныхаа гар дээр тавих хэдэн хайрцаг бэлэг аваад буцахаар болов. Удтал санаж байсан Гэрэлмаатайгаа л уулзчих юмсан гэж бодож явсан болохоор тэднийхийг зорив. Гэрэлмаа Баярааг ирсэн гэж дуулсан ч өөрөө ирэхгүй байхад би яаж гүйж очих билээ, улс амьтан ч юу гэх юм билээ гэж намба заан суугааг нь Баярбат ч гадарласан болохоор ийнхүү гэрийнх нь босгыг даван гэргий болох түүнийхээ царайг харахаар яваад очиход ичиж сандарсан бүсгүй бушуухан дээлээ өмсөн буурлын ёсыг даган золгоцгоов. Хархан нүд нь багийнх шигээ дэрвэлзсэн, хайрын харц нь яг л хэвээрээ тунаран байх түүнийгээ харсандаа сэтгэл нь ханан тэд элдвийг ярилцан шөнө дөл болтол сууцгаав. Гэрэлмаа сургууль соёлд орж чадаагүй болохоор ах эгч хоёртоо туслан мал хуйг нь харахад туслан цуг амьдарч байгаа аж. Тэрээр хэн нэгэнтэй гэрлээгүй, зөвхөн түүнийг л үнэнчээр хүлээсээр өдий хүрсэн гэдгийг нь Баяраа дуулаад хязгааргүй их баярлажээ. Тэр шөнө ах эгч хоёр нь төв яваад эзгүй байсан болохоор Баяраа тэднийд хоноод явахаар боллоо. Хоёр биенээ санасан хосууд гар гараасаа атгалцан хайрын үгсээ солилцон суухад тэнгэрийн одод тооноор мишээн, тэргэл саран хотыг гэрэлтүүлэн үлгэр адил нам гүмхэн байв.
Маргааш эрт Баяраа, Гэрэлмаатайгаа эхнэр нөхөр шиг эртлэн босож хөдөөний ажилд шамдан орлоо. Гэрэлмаа хэдэн тэжээвэр ишиг хургандаа өвс тавьж өгч дараа нь бас бяруу тугалаа ч мартсангүй бүгдийг нь хооллож дуусаад сараандаа орж үхрийнхээ баасыг цэвэрлэв. Баяраа хэдхэн хоногийн өмнө л солонгосчуудын өмнө бөхөлзөн, химийн хортой арьсны үйлдвэрт хамгийн хүнд хүчир ажлыг нь хийж, эрүүл мэндээрээ хохирч зогссон бол өнөөдөр малын хашаанд хайртай хүнтэйгээ үхрийн баас арилгаад цан хүүрэг татуулан зогсож байгаа нь хамаагүй жаргалтай байв. Тэд хамтдаа арилгасан баасаа тэвшинд хийн хоёр талаас нь өргөн аваачиж асгаад ажлаа дуусган гэрт орлоо. Өнөөдөр хажуу айл нь хонь хариулах ээлжтэй тул Гэрэлмаа Баярааг даган гэрлүү нь явахаар боллоо. Ээж нь шинэ сар болох гээд түмэн завгүй байгаа учир ойр зуурын ажилд нь тус болъё хэмээн Гэрэлмаа боджээ. Тэгээд ч энэ нь Баяраатай байх сайхан боломж байлаа. Хос залуус голын хөлдсөн мөсөн дээгүүр морьтойгоо болгоомжлон гаруут цас бударган давхиулав.
Хэд хоногийн дараа цагаансарын шинийн нэгэн болж, айл хотлоороо золгох цаг ирлээ. Баярбат өглөө эртлэн босож, эрэгтэй дүүтэйгээ хойд талын хадат энгэрийн овоон дээр гарч идээ цагаа өргөж, ирэх жилийнхээ ажил үйлсийг нутгийнхаа уул усанд даатгаад хөх тэнгэртээ сүслэн залбирч, хөрст газартаа гурвантаа мөргөөд буун ирлээ. Цэнхэр хадаг өврөөсөө гаргаж ирэн гол модонд уяад нэг их амьсгаа аван уулан дээрээс өсөж төрсөн нутгаа нэг сайн харж авлаа. Эх нутгийнх нь дов толгод нь ч мөн адил хүүгээ харах гэсэн шиг өндөлзөн буй мэт санагдахад буцаад очиход захирал маань юу гэх бол доо гэсэн бодол төрж, хөнгөхөн гунигтай уулнаас буулаа.
Үеийн нөхөд нь түүнийг ирснийг дуулсан болохоор үерийн ус шиг цутган орж ирж, ээжтэй нь золгонгоо цугтаа айл хунараар оръё гэж түүнийг шалав. Тэрээр найзуудтайгаа уулзаагүй удсан болохоор хамтдаа айл хэсэхэд дургүйцэх шалтгаан байснгүй. Залуус олон айлаар бууж, ууж идэж явсаар нэлээд согтоцгоожээ. Баярбат тэднээс салан ганцаараа харанхуй шөнө гэрлүүгээ явж байгаад нэг жалганд морь нь үргэн унаж орхилоо. Аз болж гэрийнхээ ойр ирээд унасан болохоор хоточ банхар нь гүйж ирэн хуцаж чимээ өгснөөр дүү нь ирж түүнийг гэрт нь орууллаа. Тэрээр нэлээд их уусан учир маргааш нь босож чадахгүй орондоо хэвтсээр байв. Шартчихаж дээ гэж ээж нь гурил алгадан бантан хийж өгч хүүгээ дулаан хучлагаар хучин хэвтүүлэхэд учиргүй хөлс нь гаран бие нь тавирсан бололтой зөөлөн хурхиран унтаж орхив. Тэгээд хотныхоо ноосыг түүн бөгтөлзөж явсаар орж ирэхэд хүү нь ихэд даарсан бололтой аавынхаа сэгсүүргэн үстэй дээлийг давхарлан нөмөрсөн байдалтай атийн хэвтэж байв.
– Ээ.. галдаа аргал нэмэхээ мартчихаж, муу хүү минь бүр даарчихаж… хэмээн эмгэн үглэсээр галдаа аргал хөрзөн нэмж өрдөөд хүүгийнхээ хучлагыг сөхөхөд эрүү өвдгөө нийлүүлэх шахам атиралдан хүү нь хэдийн бурхан болсон байлаа.
-Хөөрхий минь… их өвдсөн болоод тэгж их биеэ хураасан байж л дээ гэж ээж нь дараа нь Гэрэлмаад уйлан хайлан ярьж суув. Нөхөрөө алдаад сэтгэлийн зовлон нь нимгэрч амжаагүй байхад нь ганц итгэл найдвар болсон хүү нь ингээд хүний нутагт хар ажил хийж биегүй болоод ирсэнд ерөөсөө итгэж өгөхгүй байв. Тэгээд юунаас болов гэдгийг мэдэхээр хамаг мөнгөө гарган хотод ирж задлан хийлгүүлэхэд бүр ч их цочирдон хариу аван тэр дороо ухаан алдан унав. Хүүгийнх нь элэг уушги.. гээд дотор бүх эрхтэн нь химийн хорт бодисонд хордож, авах юмгүй болсон байна гэсэн дүгнэлт гарчээ.
Хорингуравхан настай хонгорхон сэвлэгтэй, цоо эрүүл хүү нь харийн нутагт ар гэртээ мөнгө явуулах гэж эрүүл мэндээ барьцаалан хэдэн халтар төгрөг олж байсныг хөөрхий эх нь яахан мэдэх билээ. Бусдаас дутуугүй цагаансар хийх гэж элбэг хангалуун идээ будаа бэлдэхээс өөр юм бодохгүй том хүүгээ дагуулан зээлийн газраар явж байснаа бодохоор цээж нь харанхуйлан гашуун нулимс хоолойд нь зангирна.
Шинжилгээний хариуг сонссод, “би чинь юу хийчих нь энэ вэ…” гэж өөрийгөө зүхсээр нутаг буцлаа. Хүүгийнхээ амийг хэнээс нэхэх вэ, тэр харьд байгаа үйлдвэрийн эзнээс үү, аль эсвэл төр засгаасуу, хэнд ч гэлээ түүний үг хаданд хашгирсан цуурай мэт сонсогдоно гэдгийг мэдэж байсан учир юу ч дуугаралгүй хүүгийн алтан шарилыг тэвэрсээр аавынх нь дэргэд аваачин оршууллаа. Буцах замдаа хань нь болно гэж хөөрч догдолж байсан золгүй бүсгүйн нулимсыг арчин өгч, сэтгэлийг тайтгаруулан явав. Эргээд санахнээ хүү нь үхнэ гэдгээ мэдсэн юм шиг сүүлийн өдрүүдэд нэг л өөр байсныг саналаа. Тэрээр шалмагхан орж гаран ээждээ түлээ түлшийг нь бэлдэж өгөн яг л хол явах гэж байгаа хүн шиг бүх юмыг нь нямбайлан засаж сэлбэн, урьд нь гаргаж байгаагүй зангаа гаргаж байхад гадаад яваад ажил хийгээд хүү минь овоо юм сурч дээ л гэж бахархан бодож байв. Бас дүүдээ сургаал айлдан ахынхаа эзгүйд ээжийгээ сайн харж хандаж байгаарай, одоо чи л айлын том хүү болон энэ гэр оронг авч явна шүү дээ гэж хэлж байсныг нь саналаа. Тэгж хэлэхэд нь хүүгээ буцаад Солонгос явах болохоор л дүүдээ тэгж хэлж байна гээд нэг их тоогоогүй өнгөрсөнсөн.
Бас дэлгүүр орон ээждээ дээлийн өнгө авч өгөнгөө,
-Ээжээ та үүгээр дээл хийж өмсвөл ямар сайхан харагдах бол, даанч хүү нь харж чадахгүй нь дээ гэж хоолойгоо зангируулан хэлэхэд нь мэдэх байсан юм. Тэр үед тэнэг би,
-Өө янзын сайхан зохино оо, ээж нь дээл хийж өмсөхөөрөө хүүдээ зургаа авахуулаад явуулнаа гэж хэлж байснаа бодохоор өнөөх эх хүний зөн совин гэгч нь хааччихсан байсан юм бол гэж өөрийгөө зүхэн сэтгэл нь өмрөн зам зуураа Гэрэлмаад ярьж явахад тэр ч бас өөрт нь бөгж авчирч өгснийг үзүүлээд,
-Надтай гэрлээч гээд тэр орой энэ бөгжийг өгсөн юм. Тэгээд дараа нь хэрэггүй ч өгөв үү дээ гэсэн шиг алив бөгжийг минь буцаагаад өгчих өө, би чамд наад бөгжийг чинь өгөх эрхгүй хүн гэж хачин юм ярихад нь би уурлаж,
-Ганц бөгж өгчихөөд юун сүртэй юм бэ, чи харамсаад байгаа юмуу, би чамайг сэвгүй ариун сэтгэлээр олон жил хүлээсэн юм шүү, гэтэл чи ганц бөгж өгчихөж чадахгүй байгаа юм уу гэж хатуу үг хаяхад минь тэрээр яагаад ч юм намайг тэврэн учиргүй ихэр татан уйлсансан. Би бүр сандраад яагаа вэ, юу болоо вэ гэж шалгаахад,
-За яахав миний хайрыг санаж яваарай…гэснээс өөр юм хэлээгүй. Гэтэл би тэрнийг буруугаар бодож буцаж яваад ирэхгүй гэж байгаа юм байна л даа гэж битүүхэндээ гомдож явсныг минь яана гэж хоолой нь зангирахад
– Миний хүү хүний дээд хүн байсан юм шүү, зайлуул нутагтаа л очиж л ясаа тавья гэж бодож л дээ. Дэлгүүр хоршоогоор явж байхад л -Юу хэрэгтэй байна ээжээ, хүү нь бүгдийг нь аваад өгье гэж байн байн хэлээд байхад нь л мэдэх байсан юм гэж тэнхэл нь барагдсан эх цааш гишгэж чадахгүй,
-Хүү минь ижийгээ уучлаарай гэж газарт сөхрөн унахад нь Гэрэлмаа түшин авав. Хоног өдөр өнгөрч Гэрэлмаагийн гэдэс томорсоор байлаа. Тэрээр Баяраатай хоносон тэр шөнө хэвлийдээ түүний үрийг тээжээ. Тэрээр олны хэл амнаас айн эцэггүй хүүхэд төрүүлэх үү, яах уу гэж эргэлзэн байхад нь Баяраагийн ээж түүнийг нэг өдөр хараад зөнгөөрөө мэдрэн маш их баярлан дахин хүү нь амилаад босоод ирэх шиг л санагджээ. Өнгөрсөн хугацаанд тэрээр хүүгээ удам залгах үр ч үгүй өнгөрлөө дөө гэж харамсан гашуудаж явсан бол түүнийг хараад л буурал тэргүүнт эхийн сэтгэлд нар мандах шиг болж, амьдралдаа үзсэн хоёр ч гашуун хагацал зовлонгийн дараа бурхан түүнтэй дүйцэхүйц бэлгээ илгээжээ хэмээн залбирч Гэрэлмааг ятгаж эхлэв. Охин минь хүүгээ гарга, ижий нь өсгөе, миний охин юунд ч санаа зовж, сэтгэл хоёрдох хэрэггүй гэж хэлжээ.
Гэрэлмаа ч хүүгээ алдсан эхийн сэтгэлийг дэвтээж, хүүгээ төрүүлэхээр болж арван сарын дараа аавыгаа өвчсөн юм шиг дуурайсан хөөрхөн хүү гарлаа. Тэр бяцхан амьтан аавын хүү биш гээд хэлчихвий гэсэн шиг баруун хөмсгөн дээрх мэнгийг нь хүртэл өвчсөн юм шиг дуурайжээ. Цовоо сэргэлэн хүү өдөр ирэх тусам аавтайгаа адилхан болж, энэ хорвоо дээр Баярбат гэж хүн амьдарч байсан юм шүү гэсэн шиг өсөхөд хоёр эхийн сэтгэл тайтгарч, амирлах ажээ. Хорвоо гэдэг нэг нь явж байхад нөгөө нь үйлийг нь гүйцээхээр төрж байдаг ажээ…

Сэдвүүд:онцлох

Дэлгэрэнгүй ...

Бусад

Их, дээд сургуулиудын академик эрх чөлөөг хангаж, өмчийн хэлбэр харгалзалгүйгээр дэмжин ажиллана

Нийтэлсэн

5 өдөр өмнө

2024-11-21

Нийтэлч

24barimt

Өнгөрсөн наймдугаар сард Боловсролын сайд П.Наранбаяр Монголын хувийн их дээд сургуулиудын холбооны төлөөлөлтэй уулзах үеэр ярилцсаны дагуу нэгдсэн байдлаар бүх хувийн их, дээд сургуулийн удирдлагуудтай уулзлаа.

Хувийн их, дээд сургуулийн удирдлагууд тулгамдаж буй асуудлуудаа хэлэлцэн нэгтгэж, төрийн дээд боловсролын салбар дахь оролцоо дэмжлэг болон эрх зүйн орчин, элсэлтийн босго, дээд боловсролын байгууллагуудын эрэмбэ, багшийн хөгжил болон нийгмийн баталгаа гэсэн чиглэлүүдээр санал хүсэлтээ илэрхийлэв. Тухайлбал, их, дээд сургуулийн онцлогийг харгалзаж үнэлэх замаар эрэмбэ тогтоох, төрийн зүгээс өмчийн хэлбэрийг ялгахгүйгээр адил тэгш бодлого хэрэгжүүлэх, салбарт хэрэгжиж буй хуулиудад өөрчлөлт оруулах шаардлагатай гэлээ.

Боловсролын сайд П.Наранбаяр их, дээд сургуулиудын академик эрх чөлөөг хангаж, өмчийн хэлбэр харгалзалгүйгээр дэмжин ажиллахаа онцолж, дээд боловсролын байгууллагуудын онцлог, чиглэлийг харгалзан ангилах байдлаар хөндлөнгийн байгууллагаар эрэмбэ тогтоолгох, элсэлтийн босгыг үе шаттайгаар өсгөн элсэгчдийг чанаржуулах бодлого баримтална хэмээв. Мөн бүх санал хүсэлтэд хариу өгч, нэгтгэж эрэмбэлэн үе шаттайгаар шийдвэрлэхээ хэллээ гэж Боловсролын яамнаас мэдээллээ.

Дэлгэрэнгүй ...

Бусад

ТББХ: Улсын Их Хурлын гишүүний халдашгүй байдлын дэд хорооны бүрэлдэхүүний тухай асуудлыг хэлэлцэв

Нийтэлсэн

3 долоо хоног өмнө

2024-11-06

Нийтэлч

24barimt

Улсын Их Хурлын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны 2024 оны 11 дүгээр сарын 05-ны хуралдаанаар Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны 2024 оны 01 дүгээр тогтоолоор байгуулагдсан ажлын хэсгийн танилцуулгыг сонслоо.

Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 126 дугаар зүйлийн 126.5 дахь хэсэгт “Улсын Их Хурлын хяналтын сонсголыг зохион байгуулах нарийвчилсан журмыг Улсын Их Хурлын тогтоолоор батална.” гэж заасныг үндэслэн уг тогтоолын төслийг боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны 2024 оны 08 дугаар сарын 21-ний өдрийн 01 дүгээр тогтоолоор УИХ-ын гишүүн О.Номинчимэгээр ахлуулан, УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаа, П.Сайнзориг, Х.Тэмүүжин нарын бүрэлдэхүүнтэйгээр байгуулсан юм.

УИХ-ын гишүүн О.Номинчимэг ажлын хэсгийн дүгнэлтийг танилцуулав.

Тэрбээр, Өнгөрсөн хугацаанд Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын сонсголыг Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хууль, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хууль, Нийтийн сонсголын тухай хууль болон Монгол Улсын Их Хурлын 2017 оны 12 дугаар тогтоолоор баталсан “Нийтийн сонсгол зохион байгуулах журам”-д заасны дагуу зохион байгуулж ирсэн.

Монгол Улсын Их Хурлаас 2024 оны 05 дугаар сарын 16-ны өдөр баталсан Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай болон Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/-д Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын сонсголыг зохион байгуулах зарим харилцааг нарийвчлан зохицуулж хуульчилсан байна.

Тодруулбал, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн Арван тавдугаар бүлэг бүхэлдээ Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын сонсголыг зохион байгуулах дараах харилцааг нарийвчлан зохицуулсан байна. Үүнд:

119 дүгээр зүйлд Улсын Их Хурлын хяналтын сонсгол явуулах талаар хүсэлт гаргах, хүсэлтийг шийдвэрлэх талаар;
120 дугаар зүйлд сонсгол зохион байгуулах харьяаллын талаар;
121 дүгээр зүйлд сонсголын бэлтгэл ажлыг хангах талаар;
123, 124 дүгээр зүйлд сонсголд оролцогч, түүний эрх, үүрэг;
125 дугаар зүйлд сонсгол даргалагчийн эрх, үүрэг;
126, 127 дугаар зүйлд сонсголыг танхимаар болон цахимаар явуулах журам;
128 дугаар зүйлд сонсголын тайлан, тэмдэглэл боловсруулж, олон нийтэд түгээх талаар;
129-133 дугаар зүйлд Нэр дэвшигчийн сонсгол зохион байгуулах журам.

Өөрөөр хэлбэл, Улсын Их Хурлын хяналтын сонсголыг дээр дурдсан хуулийн зохицуулалтын хүрээнд зохион байгуулах боломжтой байх бөгөөд нарийвчилсан журам батлан гаргах тохиолдолд хуулийн зохицуулалтыг давхардуулан журамд тусгах нөхцөл үүсэж байх тул тус журмын төслийг боловсруулах шаардлагагүй гэж ажлын хэсэг дүгнэлээ гэлээ.

Түүнчлэн тэрбээр 2024-2028 оны парламентын бүрэн эрхийн хугацаанд холбогдох журмын тоог цөөлж, хуулиар зохицуулах шаардлагатай зохицуулалтыг журмаар биш хуульд тусгаж байх стратегийг баримталж байгааг дурдаад, цаашид хууль хэрэглээний хувьд ойлгомжтой болгох үүднээс Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тохиолдолд хяналтын сонсголын зохион байгуулалттай холбоотой зарим шаардлагатай зохицуулалтыг нэмж тусгах саналтай байна хэмээсэн. Тухайлбал, тус хуулийн 121 дүгээр зүйлийн 121.6-д заасны дагуу шинжээчийг томилохдоо ажлын хэсгийн саналыг үндэслэн Байнгын хороо тогтоол гаргахаар зохицуулсан байна. Өөрөөр хэлбэл, ажлын хэсэг байгуулагдаагүй бол шинжээч томилох хүсэлт гаргах субьект хэн байх талаарх зохицуулалтыг тодорхой болгох шаардлагатай. Түүнчлэн сонсгол явуулах бүтэц нь Байнгын хороо, дэд хороо байх олон улсын жишигт нийцүүлэх нь цаашид Байнгын хорооны үйл ажиллагааг илүү мэргэшсэн, уялдаа холбоотой байх ач холбогдолтой тул холбогдох өөрчлөлтийг хийх хэрэгтэй. Мөн 123 дугаар зүйлийн 123.3 дахь хэсэг, 126 дугаар зүйлийн 126.5 дахь хэсгийг тус тус хүчингүй болгох саналтай байгаагаа танилцуулсан юм.

Ажлын хэсгийн дүгнэлттэй холбогдуулан асуулт асууж, санал хэлэх гишүүн гараагүй.

Мөн хуралдаанаар Улсын Их Хурлын гишүүний халдашгүй байдлын дэд хорооны бүрэлдэхүүний тухай асуудлыг хэлэлцэв.

УИХ дахь МАН-ын бүлгээс тус дэд хорооны бүрэлдэхүүнээс УИХ-ын гишүүн Ж.Ганбаатарыг чөлөөлж, УИХ-ын гишүүн Ц.Сандаг-Очирыг бүрэлдэхүүнд оруулах саналыг ирүүлсний дагуу Улсын Их Хурлын гишүүний халдашгүй байдлын дэд хорооны бүрэлдэхүүний тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг боловсруулжээ.

Хэлэлцэж өуй асуудалтай холбогдуулан асууж, санал хэлэх гишүүн гараагүй бөгөөд хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх тогтоолын төслийг хэлэлцэн батлахыг дэмжин, Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтов.

Дараа нь “Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны намрын ээлжит чуулганы төлөвлөгөөт хяналт шалгалтын цаглавар батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцлээ.

Тогтоолын төслийн талаар Байнгын хорооны дарга Ж.Бат-Эрдэнэ танилцуулсан. Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1 дэх хэсэгт зааснаар Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалт нь төлөвлөгөөт, төлөвлөгөөт бус гэсэн төрөлтэй байх бөгөөд мөн хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.6 дахь хэсэгт заасны дагуу Төрийн байгуулалтын байнгын хороо Улсын Их Хурлын ээлжит чуулганы хугацаанд хийх төлөвлөгөөт хяналт шалгалтын цаглаврыг холбогдох шийдвэрийн төслийн хамт нэгдсэн хуралдаанд оруулж, шийдвэрлүүлэх ёстой хэмээв.

Мөн тус хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.2 дахь хэсэгт заасны дагуу Байнгын, дэд хорооноос хийх төлөвлөгөөт хяналт шалгалтыг Улсын Их Хурлын төлөвлөгөөт хяналт шалгалтын цаглаварт тусган хэрэгжүүлэхээр заасныг тодотгоод, хяналт шалгалтын талаар Байнгын хороодоос холбогдох саналыг авахад Аж үйлдвэржилтийн бодлогын, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооноос тусгайлан санал ирүүлээгүй гэлээ.

Байнгын хороодоос ирүүлсэн санал болон хяналт шалгалтын бусад асуудлын хүрээнд УИХ-ын 2024 оны намрын ээлжит чуулганы хугацаанд зохион байгуулах нэр дэвшигчдийн хяналтын сонсголыг УИХ-ын төлөвлөгөөт хяналт шалгалтын цаглаварт тусган боловсруулсан хэмээн танилцуулсан юм.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүн О.Номинчимэг, иргэдээс ирж байгаа хүсэлт, өргөдлийн дагуу хууль зүйн бодлоготой холбоотой, ялангуяа Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хууль тогтоомжийн биелэлттэй холбоотой асуудлыг хяналт шалгалтын цаглаварт оруулах асуудлыг хөндөн байр сууриа илэрхийлсэн.

Эцэст нь тогтоолын төслийг хэлэлцэн батлах асуудлаар санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжин чуулганы нэгдсэн хуралдаанд Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг танилцуулахаар тогтов хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Дэлгэрэнгүй ...

Бусад

Дэлгэрэх цехийн М.Эрдэнэцэцэг

Нийтэлсэн

1 сар өмнө

2024-10-15

Нийтэлч

24barimt

“Манайх эсгий бүрээсээс бусдыг үйлдвэрлэдэг, гадуур дотуур цагаан бүрээс, давхарга, берзинт, өрх гээд л. Миний хувьд 1993 оноос өрхийн үйлдвэрлэл эрхэлж, ээжтэйгээ хамт цагаан бүрээс оёж эхэлсэн. Түүнээс хойш 31 жил өнгөрсөн байна. Манайхыг аж ахуйн нэгж гэж ойлгов оо, оёдлын цех шүү. Ажлын байрны хүчин чадлын тухайд 16 хүн ажиллах боломжтой ч өнөөдрийн байлаар найман оёдолчин ажиллаж буй ” хэмээн үйл ажиллагаагаа танилцуулсан бүсгүй бол БЗД-ийн иргэн, Дэлгэрэх цехийн эзэн М.Эрдэнэцэцэг. Гав шав хийсэн гялалзуур эмэгтэй шүү гэх тодотголд яг таарах хүн гээд хэлчихвэл буруудахгүй л болов уу. Түүний ажил агуулахаас бүс бараагаа ангилж татахаас эхэлж, эсгүүр хийх, оёдол, ангилах, бэлэн болсон бүтээгдэхүүнээ Нарантуул руу хүргэх, орон нутаг дахь борлуулагчид руугаа ачуулах гэхчилэн амсхийх завгүй гүйсээр үдшийн бүрийтэй золгоно. Ажлынхаа завсраар өндөр настай ижий, хүү хоёроо халамжлах учиртай. Бас ажлын хамт олон гэж бодлын үзүүрт өнжих найман бүсгүй, хоёр эр бий. Хүний л амьдрал болохоор жаргал зовлон ээлжилнэ. Ямар ч үед дэргэд нь байж, зүдрэх үед нь энгэртээ наах нь миний үүрэг гэж ойлгох түүнд хамт олон нь хачин сайн юм билээ. Нэгэн цагт ээжүүдээ дагаж, цехийнх нь умгар өрөөнд эрхэлж наадаж өссөн охид амьдралд хөл тавьж, эдүгээ оёдолчин болцгоон хоёр ээжтэйгээ мөр зэрэгцэн ажиллаж байгаа гээд бодохоор Дарь-Эхийн овооны энгэр бэлд бууриа засч төвхнөсөн жижигхэн цехийн түүх эгэлгүй агаад бахархам ажээ.

Ажилсаг ээжийн хичээнгүй охин

М.Эрдэнэцэцэг өөрийнхөө сайн сайхан явааг ээжийнхээ ажилсаг чанартай холбоно. Ё.Нармандах хэмээх гайхамшигт эмэгтэй бол түүний ээж. Цэл залуугаараа ханиасаа хоцорч гурван үрээ хөлийг нь дөрөөнд,гарыг нь ганзаганд хүргэсэн ижийгээрээ охин нь өнөөдөр гангарч сууна.

Хөнгөн, хүнсний техникум төгссөн залуухан бүсгүй амьдралд хөөр баяртайгаар хөл тавьтал мэргэжил бус юу чаддагаараа амьдарлаа залгуулах тийм цаг үе тосох нь тэр. Тодруулж хэлбэл, БНМАУ зах зээлийн нийгэмд шилжсэн 1990 оны цагаан морин жил. Амьдралын ямар ч үед хөл алдаж үзээгүй ижий нь “Эрдэнэцэцэг ээ, миний охин ижийнхээ оёдлын машинаар хоолоо олж ид. Нагац ахын чинь хүүхдүүд гэрийн бүрээс, цаваг оён Дэнжийн мянгын зах дээр борлуулж байна. Борлуулалт ч гайгүй бололтой. Би тэдэнд тусалж, гэрийн бүрээс, цавгийг яаж эсгэдэг, хэрхэн оёдгийг мэдэж авлаа. Одоо хоёулаа үзээд алдая. Монгол хүн байгаа цагт монгол гэр байж л таарна” хэмээн цуу ямбуу даавуу дэлгэн анхны эсгүүрээ хийсэн тэр өдрөөс хойш бага таван ханатын баруун талаас оёдлын машины дуу тасраагүй гэж хэлж болно. Ингэж л тэрбээр өөрийн гэх орлоготой энэ цагийн хэллэгээр бизнесийнхээ гарааг эхлүүлсэн түүхтэй.

Оёдлын цех байгуулагдаад 31 жил болжээ. Хүний амьдралын бүхэл бүтэн үе ч гэж хэлж болохоор. Өсч дэвжсэн түүх нь энгийн юм шиг атлаа шантарч, уйлж дуулж явсан өдрүүд М.Эрдэнэцэцэгт бий. “Одоо л хөл дээрээ босох нь. Банкнаас авсан зээлээ түүртэлгүйгээр дарж чадах цаг айсуй” хэмээн бүтэн нойртой хонож эхэлтэл гал усны гашуун зовлонгийн өмнө өвдөг сөгдөх нь тэр. Амсхийх гэдгийг умартан зүтгэж байж бий болгосон бүхнийг нь дүрэлзсэн гал хамж аваад үнс болгож орхив. Хүний амь эрсдээгүйд нь магнайгаа хагартал баярлавч ёрдойж харлаад үлдсэн төмрийн хог, утаа савсуулан уугих бууриас өөр юу ч үгүй хоцорсондоо харамсан, харамсан уйлж зогссон тэр хүнд үеийг туулаад л гарсан. Ажлын байрны тав тухтай орчныг бүрдүүлэхийн төлөө хичээн 2019 онд үйлдвэрийн хоёр давхар шинэ байраа ашиглалтад оруулав. Эдүгээ агуулах, савтай ч болсон байна. Бараа материалаа ч жилийн дөрвөн цагийн эргэлтийг даахуйцаар нөөцлөх эдийн засгийн боломжтой болсон гээд багагүй амжилтад хүрсний нууц нь маш энгийн. Эрхэлсэн ажилдаа сэтгэлээ өгч, хичээх явдал. Түүнчлэн хэлсэн үгэндээ хүрч, үнэнч байдлыг эрхэмлэдэг чанар аж.

Хөндлөнгөөс харахад, сувд мэт шаргалтан цайрах цуу ямбуу даавуу нэгэн хэмээр нүргэлэх оёдлын машины дуу, үйлчин бүсгүйн хурдан шаламгай хөдөлгөөнтэй өнгө хослохуй дор монгол гэрийн гоёл болох гадуур, дотуур цагаан бүрээс, цаваг, өрх болж хувирна. “ Үнэтэй торгон хөшиг хэцээр татаж” хэмээх шүлэг зөвхөн шил толь болсон орд харшийнх бус талын Монголын үнэт өв монгол гэрийн дотуур хөшиг ч хээ хуар, саа бүхий үнэтэй торгоор хийгддэг болсныг энэ цехийн үйлдвэрлэж буй бараа бүтээгдэхүүнээс олж харснаа нуух юун.

“Цэцгээ гэдэг оёдолчныг хайж явна”

Худалдан авагчид түүнийг ийн сурагласаар ирэх нь бий. “Байнгын минь хаяг Нарантуул зах” шүү дээ хэмээн цайлганаар инээх оёдолчин бүсгүйг малчид андахгүй болжээ. Жил өнжөөд л гэрийнхээ гадуур, дотуур цагаан бүрээсээ сольдог учраас түүний урласан цагаан бүрээсүүд борлогдохгүйн зовлон үгүй. Ийм амжилтад хүрэхийн тулд монгол гэрийн давуун эдлэлийн зах зээлийг алдахгүйн төлөө тэрбээр 31 жил тасралтгүй хөдөлмөрлөсөн. Гэхдээ үнэнчээр. Үйлдвэрлэлийн аль ч шат дамжлагад алдаа гарах ёсгүй гэж тэр үздэг. Түүний баримталж ирсэн зарчим бол чанартай бүс даавуугаар бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэх, худалдан авагчаа солихгүй байх явдал. Нэг удаагийн ашиг бодох бус зөвхөн өөрийг нь зорьж ирэх худалдан авагчаа дээдлэх учиртай хэмээн мань хүн үздэг байна. Тэр утгаараа байнгын үйлчлүүлэгчийн захиалгыг цаг хугацаанд нь гаргаж өгөхийг хичээхийн сацуу худалдаж авсан бүрээс нь очоод барихад язайхгүй, дутахгүй байх ёстой гэдэг дээр анхаарч ажилладаг байна. Үр дүнд нь малчид итгэлээ өгч, Эрдэнэцэцэг буюу Цэцгээ оёдолчны сэтгэлээ шингээж оёсон гэрийн даавуун эдлэлийг сонгож тэр хэрээр эрэлт ч их болжээ. Үүнээс гадна бараа бүтээгдэхүүнийхээ чанарт онцгой анхаарч анхны дамжлаг болох хамгийн чанартай даавууг сонгож, үйлдвэрлээ явуулна. Бас итгэлийн асуудал. Энэ талаараа тэрбээр “Манайх түншүүдтэйгээ 2004 оноос хамтран ажиллаж, бие биеийнхээ итгэлийг алдахгүй явсаар өнөөдөртэй золгосон. Аливаа үйл хэрэг итгэлцэл дээр тогтдог бөгөөд хэн хэнийхээ итгэлийг алдахгүй байх аваас хамтын ажиллагаа улам л бэхжин хөгждөг жамтай” хэмээн өгүүлсэн.

М.Эрдэнэцэцэг олонтой нэгэн.

Оёдолчдынхоо ахуй амьдралыг өөд татаж, хамтдаа хөгжих нь түүний зорилго. Зорилгодоо хүрэхийн тулд тэднийгээ ажлаар хангах явдал. Азаар бидэнд ажилгүй өнжих өдөр гэж үгүй. Өөрөөр хэлбэл, захиалга тасардаггүй гэсэн үг. Гэхдээ тэдний ажил улирлын чанартай гэдгийг хэлэх нь зөв байх. Шинэ гэрийн найр наадам, хуримын сар дуусмагц автомашины дулаан хучилга, гэрийн хаалганы дулаалга руугаа орно. Тэгээд арванхоёрдугаар сарын сүүлчээс хойш үндсэн бүтээгдэхүүнээ оёж эхэлдэг байна. Нөөц гэж ч ойлгож болох юм билээ. Нөгөөтэйгүүр, түүнийг тойрон найман “цэцэг” эргэлдэж буй. Түүний ”торгон” цэрэг П.Алтанцэцэг гэхэд л Дэлгэрэх цехэд 18 жил ажиллаж байгаа бөгөөд үйлдвэрийнхээ бүхий л үйл ажиллагааг хариуцна. И.Санчирын тухайд 16 дахь жилдээ ажиллаж байгаа. Оёдол хийхээс гадна оёдлын машины бүхий л засвар үйлчилгээг хариуцдаг алтан гартай бүсгүй. Тэрбээр дулаалга, давхарга, берзинт гээд бүсгүй хүн оёход хэцүү байж мэдэх оёдлыг ч өлхөн хийдэг. Цехэд шинэ хүн орж ирэхэд оёдлын бүх шат дамжлагыг зааж сургах үүрэг түүнийх. О.Лхамсүрэн хамт олныхоо эд эс нь болоод 12 жил болжээ. Алиа хошин, нийтэч зантай хэмээн танилцуулсан. И.Оюунтүлхүүр арав дахь намартайгаа золгож байгаа. Залуучууд дотроо хамгийн хурдан шалмаг, дайчин бүсгүй гэж ирээд л дарга нь магтаж байна лээ. С.Мөнхзул бүсгүйн хувьд үйлдвэрлэл хариуцдаг П.Алтанцэцэгийн охин нь. Уг нь тэрбээр тогооч мэргэжилтэй. Дээр дурдсан цехэд өсч торнисон хоёр охины нэг нь. Цехийн хамгийн залуу ажилтан бол Т.Төмөрбаатар. Ажилд ороод хоёр жил болж байгаа ч аливаа зүйлийг маш хурдан сурдаг, хичээнгүй залуу гэсэн шүү. Бидэнтэй уулзаж амжаагүй ч заавал онцолж хэлэх оёдолчин бол н.Содцэцэг. Тэрбээр зөвхөн гэрийн торгон хөшгийг дагнаж урладаг. Тэд хамтрагчид болоод арав гаруй жил болжээ.

Дашрамд өгүүлэхэд, оёдлын салбарт голдуу эмэгтэйчүүд ажилладаг. Тэд хоногийн талыг ажил дээрээ өнгөрүүлэх нь бий. М.Эрдэнэцэцэг ажил олгогчийн хувьд оёдолчдынхоо ахуй амьдралыг гарын таван хуруу шигээ мэднэ. Тиймээс охиддоо боломжийнхоо хэрээр туслахыг хичээн зээл өгөх, тусламж үзүүлэх зэргээр ахуй амьдралд нь дэм болсоор ирсний үр дүнд эхнээсээ өөрийн гэсэн хашаа, байшинтай болцгоожээ. Энэ бол хувь хүний сэтгэл мэдэх асуудал. Дэлгэрэх цехийнхэн ядарч зүдэрч яваа нэгэнд сайхан сэтгэлийн гараа байсхийгээд сунгадаг талаар БЗД-ийн нийгмийн ажилтан онцолсныг уншигчдадаа дуулгахад таатай байна. Өнгөрсөн жилүүдэд жил дараалан болсон үер ус, зуд турханд өртсөн хэд хэдэн айлд Дэлгэрэх цехийнхэн иж бүрэн гэр, гэрийн бүрээс хэрэгсэл болон эд материалын тусламж үзүүлж ирснийг мэдэх хүн олон.

Дэлгэрэнгүй ...