Улс төр
Д.Батбаяр: АН, МАН-ын байр солигдчихлоо

УИХ-ын гишүүн асан Кёкүшюүзан Д.Батбаяртай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Ардчилсан намын хамгийн нэр хүндтэй шагнал болох “Чингисийн одон”-гоор шагнуулсан таньд баяр хүргэе. Энэ шагналыг ямар шалгуураар олгодог вэ? Та яг одоо ямар ажил эрхэлж байна?
-Баярлалаа. 180 мянган гишүүнтэй, Монголын томоохон улс төрийн намын хамгийн хүндтэй одонгоор шагнуулсандаа баяртай байгаа. Миний бие 20 жилийн өмнө Монгол Улсын гавьяат тамирчин болж байлаа. Түүнээс хойш улс төр, бизнесийн салбарт ажиллаж ирсэн. 2010 оны сонгуулиар би хамгийн олон хүний санал авч УИХ-ын гишүүн болсон. Гишүүн байхаа больсноос хойш намын дотоод ажил руу нэг их орохгүй байгаа ч итгэл үнэмшлээрээ, сэтгэл зүрхээрээ намаа дэмжээд явж байна. Одоо би өөрийн найз нөхдийн хамтаар мал аж ахуй, барилга, уул уурхайн салбарт бүтээн байгуулалт хийгээд явж байна. Үүнийг маань тодорхой хэмжээнд үнэлж энэ одонгоор шагнасан болов уу. Энэ шагналыг өгч эхэлснээс хойш олгосон 43 дахь хүн нь би юм байна. Бөхийн салбараас асашёрюү Д.Дагвадорж, Ж.Баянмөнх аварга хоёр өмнө нь энэ одонг авч байсан юм билээ.
-Ингэхэд та АН-тай хэрхэн холбогдсон хүн бэ?
-Ардчиллын буянд би анх улаан паспорт өвөртлөөд Япон улсыг зорьж байсан. Цаанаасаа л ардчилал надтай салшгүй холбоотой байсан гэж боддог юм. Яагаад гэхээр би дөнгөж 16-хан настай байхдаа өлсгөлөн зарлах гэж Ц.Элбэгдорж, Э.Бат-Үүл нарт хандаж байлаа. “Өлсгөлөн зарлана” гэж нэрээ бүртгүүлээд, ходоодоо угаалгахаар болчихоод байж байхдаа насанд хүрээгүй маань “баригдаад” больсон. Хүүхэд байхдаа ардчиллын “Алтан хараацай”-ны нэг нь болох гээд явж байсан маань тэр.
Японоос эх орондоо эргэж ирээд би эргэлзээгүйгээр АН-ын гишүүн болсон. Нам маань ч, ард түмэн маань ч намайг сайхан хүлээж авсан.
-Та барилга, уул уурхай, мал аж ахуй, боловсролын салбарт амжилттай бизнес эрхэлж байна. Гэхдээ өнөөдөр амжилттай яваа, мөнгөтэй хүн болгоныг “олигархи” гэж харах хандлага байна. Та ч гэсэн нөгөө “алдарт” 30 гэр бүлийн тоонд очихсан байх жишээтэй?
-Барилгын салбар тийм амар биш. Би сумо барилддаг байхдаа энэ салбар руу нэг хэсэг орж үзсэн учраас мэднэ. УИХ-ын гишүүн болоод ажил ихтэй болсон учраас барилгын бизнесээ зогсоож байсан. Зүйрлүүлж хэлбэл, би нэг хэсэг тэнгэрт ниссчихсэн явж байгаад УИХ-ын гишүүн болонгуутаа “бензин дуусч” газарт нам унасан хүн шүү дээ.
-Яагаад тэр вэ?
-Манайхан мэднэ дээ, УИХ-ын гишүүдэд ирсэн өргөдөл, хүсэлтийн 50 хувийг надад хаягладаг байсан. Тэдгээрийн ихэнхи нь мөнгөн тусламж хүссэн өргөдөл байдаг байлаа. Би түүнээс ихэнхийг нь шийдсэн. Мөнгийг бол цацсан. Ингээд л эдийн засгийн хувьд “бензин дууссан” гэж хэлж болно. Үндсэндээ дампуурсан. “Бөх хүн бүдүүн өвсөнд” гэдэг шиг хэтэрхий бүдүүн бараг хандсан, тооцоо алдсан. Гэхдээ өөрийгөө үүнд буруутгадаггүй юм. Яагаад гэхээр буян эргэж ирдэг гэдэгт би итгэдэг. Үнэхээр ч буян нь эргэж ирсэн. Өнөөдөр миний худалдаж авалгүйгээр, өсгөсөн бод малын хэмжээ 10 мянга гарсан. Дорнод аймагт өөрийн найз, Монгол Улсын заан Батзоригтойгоо хамтраад 40-өөд өрхийг мал аж ахуй дээр ажиллуулж байна. 4-5 сумыг хамарсан томоохон отог айл тэнд бий.
Барилгын хувьд багын найз нартайгаа нийлээд “Хөрш заанууд” гэдэг компани байгуулж, нэг сая ам.метр барилга барина гэсэн томоохон зорилт тавиад явж байна. Одоогийн байдлаар 700 мянган ам.метр гараад явчихсан. Нэг сая ам.метр барилга барина гэдэг хэлэхэд амархан мөртлөө хийхэд маш хэцүү. Өнөөдөр манайд 3000 орчим хүн ажиллаж байна. Монгол Улсын хэмжээнд барилгын салбарт хамгийн их бүтээн байгуулалт хийж байгаа компани болно гэсэн зорилтдоо бид хүрнэ. Хаалгаа барих дээрээ тулчихсан цавууны, тоосгоны, цементийн жижиг үйлдвэрүүдийг нэгтгэж энэ бүтээн байгуулалтдаа татан оролцуулсан. Ингэхгүйгээр бидэнд тэр их хэмжээний бүтээн байгуулалтыг хийх боломж байхгүй.
Монголчууд мөнгөтэй хүнд атаархуу, дандаа “идчихлээ, уучихлаа” гэдэг өнцгөөс нь хардаг. Би өөрөө ч гэсэн “газарт уначихаад” тэгж боддог л байсан. Тэгээд “атаархаж байхаар өөрөө хийе” гэж бодсон. Барилгын салбартаа нэгдэл байгуулаад орсон шигээ уул уурхайд бас нэгдэл байгуулаад оръё гэж зориглосон. Өөрөөр хэлбэл, өнөөдөр хүмүүсийн бухимдал төрүүлээд байгаа, улсын мөнгөөр хайгуул хийчихсэн, стратегийн ач холбогдолтой томоохон ордууд руу би халдаагүй. Ямар ч хайгуул хийгээгүй, доор нь юу байгааг ч мэдэхгүйгээр, харанхуйгаар газар эзэмшээд авчихсан 300 залуутай би уулзсан. Тэднээс боломжтой гэж үзсэн хүмүүсээ нэгтгээд тэдэнд хөрөнгө оруулалт хийсэн. Яагаад гэхээр тэд газрынхаа төлбөрийг ч төлж чадахгүй, буцаагаад хураалгах дээрээ тулчихсан хүмүүс байсан л даа. Хөрөнгө оруулалтыг нь Японоос татаж өгсөн. Бид олборолт, хайгуул явуулсан газрууддаа японуудтай нийлж байгаль орчны хамгийн сайн нөхөн сэргээлтийг хийж байгаа. Японы хөрөнгө оруулагч нарын нэг том давуу тал нь тэд уул уурхайгаас олсон мөнгөнөөсөө эхлээд нөхөн сэргээлтэд зарцуулаад үлдсэнийг нь ашгаа болгож авдаг. Харин манайд эсрэгээрээ эхлээд ашгаа хувааж аваад, үлдсэн жаахнаар нь байгаль орчны нөхөн сэргээлт хийсэн болдог шүү дээ.
Бидний байгуулсан энэ нэгдэл гээд байгаа зүйл бол шинэлэг бизнес, огт өөр менежмент. Гэхдээ бодитой. Зарим хүн ойлгодоггүй юм. Би үүгээрээ юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр, энэ бизнесийг тэр 30 гэр бүлтэй битгий холиорой. Хүмүүс намайг тэр бүх лицензийн тоогоор нь 30 гэр бүлийн хоёрдугаарт нь аваачиж залах гээд байна. Тийм биш шүү. Би бол төрөөс, тендерээс төрсөн тэрбумтан биш. Түмэн олноо нэгтгээд хөдөлмөрөөрөө, хөлсөөрөө явж байгаа хүн. Надад ч ашигтай, энэ нэгдэлд багтсан хүмүүст ч ашигтай байгаа. Нөгөө талаараа энэ бол улс орны эдийн засгийн ачаанаас тодорхой хэмжээг нь үүрч яваа нэг хэлбэр гэж хэлнэ.
-АН-ын шинэ байрны санхүүжилтийг та гаргаж байгаа юм уу?
-Үгүй шүү дээ. Барилгын ажлын гүйцэтгэгчээр нь манай “Хөрш заанууд” компани орж байгаа. Яагаад гэхээр, нэгдүгээрт өнөөдөр Монгол Улсын хэмжээнд хамгийн олон барилга барьсан компани нь манайх. Бас би АН-ын гишүүн, надтай хамтарч “Хөрш заанууд” компанийг байгуулсан, миний найз, Монгол Улсын заан Ч.Батзориг мөн ардчиллыг дэмждэг гэдэг утгаараа бид энэ барилгыг барьж байгаа юм. Тиймээс нам тендергүйгээр манай компаниар гүйцэтгэл хийлгэж байгаа. Нам санхүүжилтээ гаргана.
Гуравдугаарт, манай компанид дандаа монголчууд ажилладаг. Яахав, хоёр инженер нь япон, хоёр инженер нь солонгос хүн бий.
-АН шинэчлэлийнхээ хүрээнд янз бүрийн акцуудыг зохион байгуулж байна. Та намын шинэчлэлтэй холбоотой асуудалд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Ойлгомжтой, дэмжинэ. Нөхцөл байдлыг дүгнээд хэлэхэд нам гэдэг нэг айл гэр. Толгой эргүүлсэн сахилгагүй хүүхдүүдтэй, нэг нь архи уудаг, нэг нь үгэнд ордоггүй, нэг нь тэнээд алга болчихдог, өөр нэг нь багшдаа “хичээлээ хийсэнгүй” гээд загнуулдаг, “би болилоо” гээд гэрээсээ зугатаачихдаг нэг хэсэг, бусад нь онц, сайн сурлагатнууд байх жишээний. Тэр бүх асуудал аавын толгой дээр ачаа болж ирдэг. Нам бол яг л тийм бүтэцтэй. Энэ гэрийн эцэг байх эрхийг бид УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэд итгэл хүлээлгээд өгчихсөн.
Урьд нь бид удирдагчаа “дургүй хүргэлээ” гээд л нийлж аваад зайлуулдаг байлаа. Тэрийгээ болихын тулд орон даяар гарын үсэг цуглуулж, энэ хүнийг тавьсан. Энэ хүн сонгууль дуустал хэрхэн ажиллахыг бид хараад, дэмжээд л явах ёстой. Энэ бол дотоод эв нэгдлээ бэхжүүлж байгаа нэг хэлбэр. Намын хурал өчигдөр үнэхээр сайхан боллоо шүү дээ. Үнэнийг хэлэхэд ойрд ийм хурал харсангүй.
-Намын хурал сайхан боллоо гэдгийг та юунд үндэслэж хэлж байна вэ?
-Урьдынх шиг зодоон цохион, орилоон, танхайгүй болсон байна. Намын үйл ажиллагааг хүлээн зөвшөөрч байна. Нам бас хариуцлага хүлээлгэх хүндээ хүлээлгэж чаддаг юм байна гэдгийг ойлгосон байна. Намын дарга маш том эрсдэл хийгээд зарим гишүүндээ хариуцлага хүлээлгэсэн. Энэ хүн өөрийгөө бодсон бол арай өөр байдлаар шийдэх байсан болов уу. Яахав намаа, намынхаа ирээдүйг бодсон байна гэдгийг намын гишүүд бүгд мэдэж байгаа. Яг л тийм халуун, дулаан уур амьсгалтайгаар бүгдээрээ хуралдчихав уу гэж харлаа.
-Та АН-ын Үндэсний бодлогын хорооны гишүүнээр аль тойрогт ажиллаж байгаа вэ?
-Би Дундговь аймгийн Үндэсний бодлогын хорооны гишүүн.
-Нууц биш бол та 2020 оны сонгуульд нэр дэвших үү? Дэвших бол Дундговиос дэвшинэ гэж ойлгож болох уу?
-Дэвшихгүй. Сая хэлсэн шүү дээ, УИХ-ын гишүүн болохоороо эдийн засгийн хямрал руу уначихдаг гэж (инээв). Өмнөх сонгуулиар ч нэр дэвшихгүй гэдгээ би хэлсэн. Зарим хүн намайг “Чи сонгуульд нам чинь ялахгүйг мэдэрсэн байна, мэдээлэл авсан байна, үгүй бол мөнгөө хайрласан байна” гэдэг. Үгүй, би бизнесээ чөлөөтэй хиймээр байна. Надад тэр нь сайхан байна.
Улс төрд орсон хүн, тэр тусмаа УИХ-ын гишүүн болж байсан хүн улс төрөөс гарч чаддаггүй гэдэг юм билээ. Би гарч чаддагаа харуулчихсан. 2020 онд нэр дэвших сонирхол алга. Ажил их байна, бүтээн байгуулалтын ажлуудаа амжуулъя гэж бодож байна.
-Уучлаарай, таны сая хэлснийг жаахан мушгиад асуучихъя. Та өмнө нь “улам баяжина” гэж бодож УИХ-ын гишүүн болсон юм уу?
-Тэр үед надад тэгж их баяжих шаардлага байсангүй л даа. Ний нуугүй ярихад, зодгоо тайлаад эх орондоо ирэхдээ би японы топ сургуульд боловсрол эзэмшчихсэн байсан. Сумогийн түүхэнд над шиг барилдаж байхдаа тийм том сургуульд тэнцэж орсон нь цөөхөн байх. Энэ тийм амар зүйл биш л дээ. Эх орондоо ирснийхээ дараа Японы тэр сайхан туршлага, хөгжил дэвшлээс эх орондоо хуулмаар, бий болгох сон гэсэн маш их хүсэл өвөрлөж ирсэн. Дор хаяж соёлыг нь, барилгын дизайн, зам гүүрийг нь хийчих юм сан гэх мэт.
“Метротой болъё” гэж хамгийн анх хэлсэн хүн чинь би байхгүй юу. Газар олголтыг одооноос битгий хийгээч, метротой болъё гэсэн. Түүнээс болж надад “Мянгуужингийн үлгэр” гэдэг хоч хүртэл зүүсэн. Намайг “Газар дээрээ бууж ирээгүй байна” гэдэг байсан. Тэр үед намайг хүмүүс дэмжээд метротой болчихсон бол өнөөдөр Улаанбаатарын түгжрэл тодорхой хэмжээгээр шийдэгдэх байсан. Дөнгөж одоо л метро яриад эхэлж байна.
Намайг Монголын хамгийн анхны интернэт компани байгуулах гээд явж байхад бүгд намайг шоолж байлаа шүү дээ. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүн болсон шалтгаан маань тэр сайхан соёлыг эх орондоо нэвтрүүлье гэж бодсоных. Өөрөө шийдвэр гаргах түвшинд гаръя гэж бодсон. УИХ-д орсныхоо дараа үүнийг хийх нь хүнд юм байна гэдгийг ойлгоод 2016 оны сонгуульд нэрээ дэвшүүлэхээс татсан. Одоо зүгээр л чаддаг хүмүүсээ, намаа дэмжээд л явъя гэсэн бодолтой байна.
-Улс төрийн өнөөгийн нөхцөл байдал дээр та ямар дүгнэлт хийж байна вэ. Хүмүүсийн зарим нь МАН-ын сүүлчийн задрал болж байна гэж харж байна. АН-ыг ч гэсэн задрах ёстой, бүхнийг шинээр эхлэх ёстой гэсэн байр суурь ч харагдаж байна?
-Би ингээд ярьчихаар буруудчихдаг юм аа. Энэ бол байнга л гардаг асуудал. Задраад л, хөөгдөөд л, шинэчлэгдээд, ялаад, ялагдаад л байдаг. Японд намайг 1990 оны эхээр барилдаж байхад надад УИХ-ын гишүүн найзууд байдаг байсан. Тэд яг ийм зүйл ярьдаг байсан. Өнөөдрийг хүртэл ярьж байгаа. Яг л хэвэндээ. Шинэ нам гарч ирээд огцом шинэчлэл, ялалт хийж байсан түүх тэдэнд байдаггүй. Монголд ч байхгүй. МАН, АН хоёр нь явдгаараа яваад л байна. 2020 онд АН жаахан илүүтэй л ялах байх. Гэхдээ МАН байж л байна.
Яахав, бусад цаг үеийнхтэйгээ харьцуулбал илүү үймээнтэй, дээрээс нь хувийн сонирхол давуутай байна. Манай АН гэхэд л 20 жил хагарсан шүү дээ. Одоо л нэг төлөвшиж байгаа биз дээ, “За больё доо” гээд. МАН одоо тэвчиж болохгүй дээрээ тулчихсан учраас дотроо хагараад байна. Үүнээс хойш энэ хагарал ахиад ч 20 жил үргэлжлэх болов уу гэж би харж байгаа. Задрал дуусахгүй. Яагаад гэхээр өнөөдрийн МАН-ынхны насыг хар л даа. М.Энхболд хэдэн настай юм, У.Хүрэлсүх хэдэн настай юм, залуучууд нь хэдэн настай юм. Залуучуудын энэ өс хонзон ойрын 20 жилдээ дуусахгүй байхгүй юу. Одоо АН-ын үе эхэлж байгаа, төлөвшиж байна гэж л харж байгаа. 20 жил “алалцсаар” байгаад одоо л төлөвшиж байна. Багтаж чадахааргүй болтлоо буглаад, задарчихсан учраас одоо 20 дахь жил дээрээ төлөвшиж байна. Өөрөөр хэлбэл МАН, АН хоёрын байр солигдож байна. Тиймээс одоо АН зөв зохион байгуулалттайгаар, бодлогоо зөв тодорхойлоод явчихвал ард түмэнд л хэрэгтэй юм даа. Би дотор нь ороод үзчихсэн хүний хувьд тэгж л бодож байна.
-Сая Монголын сумогийн холбооны 25 жилийн ой боллоо. 25 жил гэдэг нэг хүн төрөөд төлөвших хугацаа шүү дээ. Энэ холбоо 25 жилд юу хийсэн бэ?
-25 жил гэдэг удаан юм шиг мөртлөө маш хурдан өнгөрсөн. 800 жилийн өмнө өвөг дээдэс маань Японыг эзлэх гэж очоод салхинд цохигдоод буцсан байдаг. Одоо бид соёлын дайнаар Японыг эзэлсэн. Үүний гүүрийг тавьж өгсөндөө би өөрөө баяртай байдаг. Манай дүү нар, шавь нар сумогийн дэвжээг эзэлснээс гадна тэднийг дагаж Монголд маань маш их хөрөнгө орж ирсэн. Зөвхөн би л гэхэд энэ 25 жилийн хугацаанд тооцоолж дийлэхгүй тийм их хэмжээний хөрөнгө оруулалтууд, холболтуудыг хийсэн байна. Гэтэл бусад 50 бөх маань хэчнээн хэмжээний санхүүжилт босгож, хэр их үр нөлөө үзүүлсэн бол гэж боддог юм. Манай сумогийн холбоо 25 жил ямар нэгэн маргаангүй, хэл амгүй явж байгаа холбооны нэг. Эмэгтэйчүүд маань маш сайн барилдаж байгаа. Дэлхийд чансаагаараа нэгдүгээрт бичигдэж эхэлж байна. 25 жилийнхээ ойн хүрээнд бид олон сайхан тэмцээн зохион байгуулсан. Хүүхдүүд, өсвөр нас, сэтгүүлчдийн дунд хүртэл тэмцээн зохион байгуулсан. Цаашдаа хийхээр төлөвлөсөн зүйл маш их бий.
-Ярилцсанд баярлалаа. Танд амжилт хүсье!
Х.Хулан “Ардчилал таймс” сонин

Улс төр
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа.
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гаргаж, нэр бүхий эрхмүүдийг төрийн дээд цол, одон, медалиар шагналаа.
Гавьяат эдийн засагч цолоор:
- Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбарын ахмад ажилтан Цэвээний Гэлэгжамц,
Хөдөө аж ахуйн гавьяат ажилтан цолоор:
- ХХААХҮЯ-ны ахмад ажилтан Дамдиндоржийн Батмөнх,
Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан цолоор:
- “Улаанбаатар хивс” ХК-ийн ТУЗ-ийн дарга Цоодолын Зоригт,
Гавьяат механикжуулагч цолоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумын “Хүдэр Хурниад” ХХК-ийн зөвлөх механикжуулагч Юмжилийн Жигмэддорж,
Гавьяат мал зүйч цолоор:
- “Монголын махны холбоо” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал Нанцагийн Батсуурь,
Гавьяат агрономич цолоор:
- “Элит үр” ХХК-ийн агрономич Сүрэнжавын Нямжав,
Малын гавьяат эмч цолоор:
- “Биокомбинат” компанийн Үйлдвэрлэл, технологийн албаны дарга Баянгийн Дуламсүрэн,
Худалдааны гавьяат ажилтан цолоор:
- “Ви интернэйшнл” ХХК-ийн ерөнхий захирал Дэнсмаагийн Батболд,
Сүхбаатарын одонгоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хөдөө аж ахуйн газрын дарга асан, “Түмэн бут” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, Гавьяат механикжуулагч Хандмаагийн Даваахүү,
Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:
- “Говь” ХК-ийн ахмад ажилтан Түвдэнгийн Санжмятав,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын ахмад ажилтан, агрономич Лхамжавын Гантулга,
- ХХААХҮЯ-ны Хүнсний үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Даваасүрэнгийн Довчинсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны Салбарын хяналтын газрын дарга Баясгалангийн Батшагай,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын хэлтсийн дарга Алтангэрэлийн Гэрэлзаяа,
- ХААИС-ийн Агроэкологийн сургуулийн багш Лхамын Даваа,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах шинжээч Хөхөөгийн Алтангэрэл,
Алтан гадас одонгоор:
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн ахлах мэргэжилтэн Ядамцоогийн Отгонбаатар,
- “Доолт жавхлант” ХХК-ийн захирал Багадаваагийн Доржсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны шинжээч Чойжоогийн Долгорсүрэн,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Булган салбарын захирал Бодьгэрэлийн Ариунбаатар,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах мэргэжилтэн Нямготовын Цэгмэд,
Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар:
- “Хөдөө аж ахуйн бирж” компанийн ахлах мэргэжилтэн Соёл-Эрдэнийн Алимаа,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Дархан салбарын захирал Тлеуханы Айгуль,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын Мал аж ахуйн хэлтсийн дарга Наваансамдангийн Наранбаяр,
- ХХААХҮЯ-ны мэргэжилтэн Шагдарын Цэнд-Аюуш,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын Хоршоог хөгжүүлэх сангийн мэргэжилтэн Цэрэндоржийн Батгэрэл нарыг шагналаа.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн дээд цол, одон, медаль хүртсэн эрхмүүдэд болон тэдний гэр бүл, хамт олонд ажлын амжилт, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөв.
Улс төр
Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийг хүлээн авсантай холбогдуулан боловсруулсан хуулийн төслүүдийг хэлэлцэв

Улсын Их Хурлын чуулганы 2025 оны 04 дүгээр сарын 17-ны үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн зарим хэсэг Үндсэн хуулийн холбогдох хэсэг заалтыг зөрчсөн эсэх маргааныг хянан шийдвэрлэсэн тухай Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны гуравдугаар дүгнэлтийг Улсын Их Хурал хүлээн авсан тухай тэрбээр дурдаад, тус хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсэгт “Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн сонгуульд нэр дэвшихээр бол хийсэн ажлын тайлангаа энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө тарааж болох бөгөөд үүнийг сонгуулийн сурталчилгааны материалд тооцохгүй.” гэж, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсэгт “Энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө Улсын Их Хурлын гишүүн хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор сонгогчидтой хийсэн уулзалт болон энэ хуулиар хориглоогүй арга хэмжээ нь сонгогчдын санал татах зорилгоор явуулж байгаа үйл ажиллагаанд хамаарахгүй.” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “… тэгш байдал, … хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.”, мөн зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Хүнийг … албан тушаал …-аар нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. …”, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх заалтад “… Төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй. …” гэснийг тус тус зөрчсөн байна.” гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг сануулав.
Улсын Их Хурал дээрх дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрсөнтэй холбогдуулан Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн холбогдох хэсэгт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулсныг тэрбээр ахалж ажилласан байна. Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Батбаатар, О.Номинчимэг, Г.Уянгахишиг, Ө.Шижир нар орсон бөгөөд хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгох, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсгийг нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт зохион байгуулах нь аливаа этгээдэд нээлттэй байхаар өөрчлөх хуулийн төслийг боловсруулжээ. Хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан ээлжит сонгуулийн жил эхэлснээр хойш санал авах өдрийг дуустал, нөхөн болон ээлжит бус сонгуулийн тухайд сонгууль товлон зарласан шийдвэр гарснаас хойш санал авах өдрийг дуустал аливаа этгээд өөрөө болон бусдаар дамжуулж сонгогчдын саналыг татах зорилгоор эд зүйл тараахыг хориглосон зохицуулалтад ажлын хэвлэмэл тайлан хамаарахаар байна гэж үзэж 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоор төсөлд тусгасан байна. Харин хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан эд зүйл тараах гэдэгт хийсэн ажлын цахим тайлан хамаарахгүй гэж ажлын хэсэг үзжээ.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоос өөр хувилбар ярилцсан эсэх, төсөлд аливаа этгээд гэсэн өөрчлөлт оруулж байгаа нь өмнөх зохицуулалтаас өргөжүүлж сонгуулийн жил эхэлснээс нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэх хүртэл зохион байгуулсан уулзалтыг агуулга, хэлбэрийн хувьд хянаж чадахгүй байх эрсдэл үүсэх, эсэх талаар асуулт асууж, хариулт авсан байна. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа ажлын хэсгээс боловсруулсан төсөлд аливаа этгээд хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт хийх зохицуулалтыг нээлттэй байхаар тусгасан нь зүйтэй талаар санал хэлжээ. Хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу анхны хэлэлцүүлгээс эцэслэн батлах үе шат руу шилжүүлэх горимын санал гаргасныг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа, Ж.Алдаржавхлан, Ж.Баярмаа, С.Зулпхар, Ц.Мөнхбат, А.Ганбаатар, Ж.Золжаргал асуулт асуув. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа Улсын Их Хурлын гишүүний сонгогч, иргэдтэйгээ уулзсан уулзалтыг сонгуулийн үйл ажиллагаанд хамааруулахгүй гэсэн анхны үзэл баримтлалаар Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд тусгагдсан. Гэтэл аливаа этгээд гэж томьёолон нээлттэй болгосноор сонгуулийн сурталчилгааны 18 хоногийг үгүйсгэж байна гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, хуулийн төсөлд туссан аливаа этгээд, уулзалт зэрэг нь юун тухай өгүүлж буйг тодруулан асуув. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа Үндсэн хуулийн цэц Улсын Их Хурлын гишүүдэд давуу байдал бий болгосон байна гэж үзсэн тул уг боломжийг хэн бүхэнд нээлттэй болгох нь зүйтэй гэж үзсэн гэлээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Алдаржавхлан гишүүдийг эргэх холбоотой байхыг сонгогчид шаарддаг гэдгийг онцлоод, хэн бүхэнд хийсэн ажлаа тайлагнахад нээлттэй болчихвол сурталчилгааны 18 хоногийг байхгүй болгох хэрэгтэй гэв. Тэрбээр орон нутгийн сонгуулийн зохицуулалттай ижилсүүлж чандлах шаардлагатай гэсэнд Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир хуулийн төслийг Үндсэн хуулийн цэцийн гуравдугаар дүгнэлтийн хүрээнд боловсруулсан гэсэн тайлбар өглөө.
Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа сонгуулийн жил Улсын Их Хурлын гишүүд тайлан тавих нь үнэндээ ичгэвтэр зүйл байдаг гээд, аливаа этгээдэд уулзалт хийх эрх олгож байгаа нь дэвшил болж буйг сайшаасан бол Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар гишүүний бүрэн эрх Үндсэн хуульд заасны дагуу төрийн сүлдэндээ тангараг өргөснөөр эхэлж, дараагийн сонгуулиар шинэ сонгогдсон гишүүд тангараг өргөснөөр дуусгавар болдгийг сануулж, хэрэв сонгуулийн жил эхэлснээс хойш иргэд, сонгогчдодоо тайлангаа тавьж чадахгүй бол энэ бүрэн эрхийн хугацаа гурван жил, зургаан сар болчихно гэж тооцож байгаагаа онцлов. Хуулийн төсөлд дурдсан “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүд орно гэдгийг ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир тодотгоод, хийсэн ажлаа тайлагнаж болохоос бус би нэр дэвшинэ, намайг сонгоорой гэж өөрийгөө сурталчилж болохгүй гэсэн тайлбар өглөө. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхбат хэвлэмэл материалуудыг эд зүйл гэж үзэн сонгогчдод тараахыг хориглож байгаа нь зөв гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, сонгуулийн жил эхлэхээс өмнө тайлангаа хэвлүүлж, тарааж болох, эсэхийг тодруулан асууж, хариулт авлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ганбаатар сонгууль бол иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхээ эдлэх тэгш боломж байх учиртайг дурдаад, “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүн орвол тэдэнд заавал давуу байдал үүсэх учир энэ заалтыг бүхэлд нь хүчингүй болгох ёстой гэсэн байр суурьтай байгаагаа хэлсэн юм. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Золжаргал хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, сонгуулийн сурталчилгааны явцад хориглох зүйлс болон тэдгээрийн хугацааны талаар асууж хариулт авав.
Хэлэлцэж буй асуудлаар асуулт, хариулт явагдсаны дараа Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн гишүүн О.Номинчимэг ардчилал, парламентат ёсоо бэхжүүлэхийн тулд шударга, ил тод, нээлттэй сонгуулийг явуулах нь хамгийн чухал гээд үүний тулд сонгуулийн хууль тогтоомжийг шинэчлэх шаардлагатайн дотор ялангуяа зардлыг бууруулах чиглэлээр дорвитой өөрчлөлт хийх хэрэгтэй гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Жаргалсайхан хэвлэмэл материал тараах нь шударга сонгуульд харш зүйл гэдэгтэй санал нэг байгаагаа илэрхийлж, иргэдийн сонгогдох эрхэд эд мөнгөний босго, зардлын дарамт ихээхэн тээг болдгийг ярьж, эрх мэдэлтэй, албан тушаалтай хүмүүс бэлэг тарааж, тууз хайчилж сонгогчдыг татах ажлыг байнга хийдэг тул зөвхөн сонгуулийн жил гэлгүй бусад жилүүдэд ч эд зүйл тараахыг хориглох нь зүйтэй гэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир ч мөн сонгуулийн тухай хууль тогтоомжийг бүхэлд нь шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай гэсэн байр суурьтай байгаагаа онцолж, ялангуяа намын санхүүжилт, хандив тусламж, тэдгээрийн зарцуулалтыг ил тод, нээлттэй болгох ёстойг өнгөрсөн 2-3 сонгуулийн үеийн мөнгөний урсгалын жишээ баримтуудаар нотлон өгүүлсэн юм.
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж дууссан учир санал хураалтыг чуулганы маргаашийн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо.
Дараа нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эхлүүллээ. Хуулийн төслийг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал дүгнэлтийн мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Тэрбээр тус хуулийн төслийн ажлын хэсгийг мөнхүү ахалж ажиллажээ.
Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсгийн холбогдох зохицуулалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн гэсэн Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны хоёрдугаар дүгнэлтийг мөнхүү Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн учир Хууль зүйн байнгын хороо хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсгийг байгуулан ажиллуулсан байна.
Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Ганбат, Б.Заяабал, М.Нарантуяа-Нара, Л.Соронзонболд нар ажиллаж, хуулийн төслийг боловсруулахдаа Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэг болон 47.7 дахь хэсгийг хөндөж, шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаарыг Төрийн албаны тухай хуульд заасан насны хязгаартай нийцүүлэх хүрээнд “60” гэснийг “65” болгох, тэтгэвэр тогтоохтой холбоотой бусад харилцааг холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу зохицуулахаар тусгасныг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр, П.Сайнзориг, Х.Тэмүүжин нар Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтээр Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэгт “…шүүгчээр 30, түүнээс дээш жил ажилласан бөгөөд 55 насанд хүрсэн бол өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоно” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчсөн гэснийг Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн тул Цэцийн дүгнэлтийн хүрээ, хязгаарт багтаан хуулийн төслийг боловсруулах нь зүйтэй талаар асуулт асууж, хариулт авч, байр сууриа илэрхийлжээ. Тэдний саналыг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх зүйтэй гэж үзсэн тул дээрх заалтыг хасаж, хуулийн төсөл боловсруулсан тухайгаа Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир танилцууллаа.
Байнгын хорооны хуралдаанаар уг асуудлыг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эцэслэн батлах үе шаттай нэгтгэн явуулах горимын санал гаргасныг мөнхүү хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжжээ.
Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Тэмүүжин үг хэлэв. Тэрбээр Шүүхийн тухай хуулийн дээрх заалт шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар хүртэл буюу 60 нас хүрэх хүртэл томилох зарчмыг алдагдуулсан гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг тайлбарлаж, хуулийн төслийг энэ хүрээнд боловсруулсныг дурдав. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Сронзонболд ажлын хэсэг насны хязгаарыг “65” гэж төсөлд тусгаад байсныг Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд хамаарахгүй гэж Байнгын хороо үзэж хассаныг тайлбарлан, аливаа иргэдийн тэтгэвэрт гарах нас, цалин тэтгэврийн асуудлыг ийм байдлаар шийдээд байх нь зохимжгүйг Улсын Их Хурал цаашид анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байгаагаа тэмдэглэлээ.
Харин Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа дээр дурдсан заалтыг хассанаар цаана нь үлдэж буй зохицуулалт хуулийн өмнө хүн бүр тэгш байх зарчмыг зөрчсөн байна гээд, шүүгчийн өндөр насны тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар 60 нас байх ба 55 насанд хүрсэн, эс бол шүүгчээр нийт 25 жил ажилласан шүүгч өөрөө хүсвэл өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно гэсэн нь Нийгмийн даатгалын тухай хуулиар тогтоосон тэтгэврийн наснаас таван жилийн өмнө тэтгэвэрт гарах боломжийг шүүгчдэд олгож байгааг тайлбарлалаа. Шүүгчийн тухай хуулийн 40.1-д энэ заалт мөн адил байгаа нь хуулийн зөрчил үүсгэж байна гэж тэрбээр анхааруулаад, тэдэнд давуу байдал үүсгэсэн энэхүү хуулийн зөрчлийг арилгах үүднээс Байнгын хороон дээр унасан ажлын хэсгийн саналыг дэмжиж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэв. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа, ерөнхий хууль болон салбарын хуулиуд хоорондоо зөрчилдөх явдал маш их байна. Иймд энэ удаа асуудлыг гагцхүү Цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд шийдвэрлээд, цааш цаашдаа хууль хоорондын зөрчлүүдийг арилгах асуудлыг иж бүрнээр авч үзэх ёстой гэж үзсэн гэсэн юм. Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Бямбасүрэн шүүхийн хараат бус байдлыг хангах, шүүхийг шинэчлэхийн аль нь илүү чухал вэ гэдэг дээр ажлын хэсэг ямар байр суурьтай байгааг асууж, хариулт авав.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан үг хэлэх Улсын Их Хурлын гишүүн байгаагүй тул санал хураалтыг мөнхүү чуулганы маргаашийн үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
Улс төр
Засгийн газрын дотоод үнэт цаас амжилттай арилжаалагдлаа

Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны анхдагч зах зээлийн арилжаа 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 16-ны өдөр Монголын хөрөнгийн биржээр дамжин амжилттай зохион байгуулагдлаа.
Энэ удаагийн арилжаагаар Өрийн удирдлагын тухай хуулийн 12.1.3-т заасан “Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны зах зээлийг дэмжих” зориулалтын дагуу 6 сарын хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас, 2 жилийн хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг тус тус Монголын хөрөнгийн биржийн Засгийн газрын үнэт цаасны анхдагч арилжааны системээр дамжуулан арилжааллаа.
Өнөөдрийн арилжаанд хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжлийн оролцогчид болох банк, даатгал, үнэт цаасны компаниудаас гадна гадаад, дотоодын иргэд оролцсон бөгөөд зарласан нийт дүнгээс 4.4 дахин их буюу 43.7 тэрбум төгрөгийн санал ирж, 6 сарын хугацаатай үнэт цаасны жигнэсэн дундаж хүү 9.466 хувь, 2 жилийн хугацаатай жигнэсэн дундаж хүү 10.477 хувьтай арилжаалагдлаа.
Цаашид дотоод үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийг дэмжих, хөрөнгийн зах зээлд төгрөгийн бондын өгөөжийн муруйг тогтоох зорилгоор Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны хуваарийн дагуу 2025 оны 2 дугаар улиралд 2 долоо хоног тутамд богино болон дунд хугацаатай тус бүр 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас гаргах ба нийт 60 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг арилжаална.
Засгийн газраас энэ төрлийн үнэт цаасыг тогтмол бага хэмжээгээр арилжаална. Засгийн газрын үнэт цаасанд хөрөнгө оруулах нь хөрөнгө оруулагчдын хувьд хамгийн эрсдэлгүй, хөрвөх чадвар өндөртэй санхүүгийн хэрэгсэл бөгөөд үнэт цаасны хүүгийн орлого нь орлогын албан татвараас чөлөөлөгддөг бөгөөд аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн дагуу гүйцэтгэлийн болон урьдчилгаа төлбөрийн баталгааг Засгийн газрын дотоод үнэт цаасаар гаргах боломжтой зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны 2025.04.16-ны анхдагч зах зээлийн арилжааны үр дүнг ЭНДЭЭС үзнэ үү.
Эх сурвалж: Монгол Улсын Сангийн яам