Манай улсад асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг дулааны цахилгаан станц, дулааны шугам сүлжээ, барилгын салбарт хэрэглэсээр байна. Асбест агуулсан бүтээгдэхүүн нь хүний биед асар хор хөнөөлтэйг мэргэжлийнхэн онцолсоор байгаа юм. Тэгвэл асбест гэж юу болох, түүний хор нөлөөллийн талаар ХНХЯ-ны харъяа Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл мэндийн төвийн мэргэжилтэн Х.Дарьсүрэнтэй ярилцлаа.

– Юуны түрүүнд асбестийн талаарх ерөнхий ойлголтыг уншигчиддаа өгье?

-Асбест гэдэг бол байгалиас олборлодог эрдэс юм. Олборлосон асбестийг үйлдвэрт бутлаж, задлаж төрөл бүрийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд хэрэглэдэг. Асбестийн төрөл олон янз байдаг л даа. Тухайлбал, харагдах байдлаас нь хамаарч цагаан (кризотил), хөх (крикодолит), бор (амозит) асбест гэх мэт олон төрөл байдаг. Гэхдээ бүх төрлийн асбест хүний биед онцгой хортой, хорт хавдар үүсгэгч бодис юм.
– Манай улс асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг хэдэн оноос хойш импортлон хэрэглэж байна вэ?

-Асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг манай улс анх 1961 оноос эхлэн дулааны цахилгаан станц, дулааны шугам сүлжээ, барилгын салбаруудад хэрэглэж эхэлсэн байдаг. Асбест агуулсан бүтээгдэхүүн нь халуун, химийн урвал, хүчил шүлт зэрэгт тэсвэртэй, мөн дуу чимээ тусгаарлах чадалтай, үнэ өртөг бага гээд олон давуу талуудтай тул өргөн хэрэглэгддэг. Манай хоёр хөрш ОХУ, БНХАУ нь асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, ашиглаж байгаа нь манай улсын импортын хэрэглээг нэмэгдүүлэх бас нэг гол шалтгаан гэж үзэж болох юм.
– Бүх төрлийн асбест нь хүний биед асар хортой гэлээ. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Асбестийн маш нарийн ширхэгтэй тоос ажлын байр, орон сууц, гадаад орчинд тархан улмаар хүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлдөг. Хүмүүс асбестийн нөлөөлөлд шууд болон дам байдлаар өртдөг. Шууд нөлөөнд асбест агуулсан бүтээгдэхүүнтэй харьцаж ажилладаг иргэд өртдөг бол дам өртөлтөнд асбестийн тоосонцорт орчин нөхцөл, хувцас хэрэглэлээр дамжин дам байдлаар өртөхийг хэлж байгаа юм. Асбестийн тоос тоосонцор нь хүний үснээс 20 мянга дахин нарийн ширхэгтэй амьсгалын замаар хүний биед нэвтрэн орж уушгинд удаан хугацаагаар тунаж үлдэн үрэвсүүлэх, цээжний гялтан хальсны зузаарал, уушиг тоосжих өвчин, уушигны хортой хавдар, зэрэг өвчнийг үүсгэх аюултай. Мөн хэвлий болон цээжний гялтан хальсны хортой хавдраар өвчлөгсдийн 80-85 хувь нь асбестийн тоосны нөлөөнд ямар нэг хэмжээгээр өртсөн байдаг. Олон улсын хавдрын эрдэм шинжилгээний агентлагаас асбестийг хавдар үүсгэдэг бодисын ангилалд оруулсан байгаа юм. Зарим судалгаагаар асбест нь ходоод, бүдүүн, шулуун гэдэсний хавдар үүсгэх төдийгүй бөөр, улаан хоолой, цагаан мөгөөрсөн хоолой, давсагны хавдраар өвчлөх эрсдлийг нэмэгдүүлдэг гэж үзсэн. Түүнчлэн асбестийн нөлөөнд анх өртсөнөөс хойш 15-30 жилийн дараа шинж тэмдгүүд илэрдэг. Тиймээс асбестийн хор нөлөөллөөс сэргийлэх тал дээр төдийлөн анхаарч ач холбогдол өгөхгүй байна.

– Асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг голдуу барилга, эрчим хүчний салбарт
хэрэглэдэг. Яг ямар зүйлд ашигладаг вэ?
-Эрчим хүчний салбарт дулаан тусгаарлагч, дулааны жийргэвч /шилэн хөвөн/, барилгын салбаруудад үндсэн болон туслах материал асбестан цемент, тааз, хана, дээврийн хавтан, шалны хулдаас, хуулга, цонхны дулаалга, асбестан цементээр хийсэн сантехникийн хоолой, хавтан, хашлага зэрэгт хэрэглэж байна. Үүнээс гадна асбестийг нунтаг, картон, хавтан гэх мэт олон хэлбэрээр ашигласаар л байна. Асбестийн нөлөөнд цахилгаан станцын засварчид, барилгын материал худалдаа эрхлэгчид, барилгын ажилчид, шугам сүлжээний засварчид, мөн барилгын материалын агуулахын нярав, худалдагч, жолооч, түгээгч, ачигч, зэрэг ажил мэргэжлийн 4000 гаруй хүмүүс шууд өртөж байна. Асбестийн дам нөлөөнд асбестийн тоос тоосонцортой орчин нөхцөл, хувцас хэрэглэл, асбест агуулсан бүтээгдэхүүнээр үйлдвэрлэл явуулж байгаа, худалдаалж байгаа бүх хүмүүс өртдөг.
– Асбестаас үүдэн ямар төрлийн өвчин тусах эрсдэлтэй вэ?
Aсбестоз, Aсбестын тоосны нөлөөгөөр үүсэх уушигны хавдар, Гялтан хальсны хавдар（цээжний, хэвлийн, үнхэлцэг, аарцгийн хөндийн), Асбестийн шалтгаантай цээжний гялтан хальс шохойжиж сорвижих өвчнүүд, Цээжний гялтан хальсны тархмал зузаарал гэх мэт өвчлөлд өртөж байна. ДЭМБ-аас дэлхий дээр жилд 25 сая хүн асбестийн шалтгаант өвчинд өртөж байна гэсэн судалгаа гарсан байдаг.

– Барилга, болоод эрчим хүчний салбарын ажилчид асбестийн хор хөнөөлийн талаар мэдлэг мэдээлэлтэй байж чадаж байна уу?

-Манай төв өнгөрсөн онд “Асбест агуулсан бүтээгдэхүүний хэрэглээ, өртөлт”-ийн судалгааг барилга, эрчим хүчний салбараас түүвэрлэн хэд хэдэн албан байгуулагуудаас авсан. Судалгааны дүгнэлтээс харахад асбестийн талаарх мэдлэг мэдээлэл хангалтгүй байсан. Тиймээс бид асбестийн талаарх сургалт сурталчилгааг өргөн зохион байгуулах, хор холбогдлыг ажил олгогч, ажиллагсдад ойлгуулах нь нэн тэргүүний асуудал гэж үзсэн учраас өнгөрсөн 06 дугаар сард “АСБЕСТ АГУУЛСАН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ХЭРЭГЛЭЭ ТҮҮНИЙ ХОР НӨЛӨӨЛЛӨӨС СЭРГИЙЛЭХ НЬ” СЭДЭВТ СЕМИНАР-ыг барилга, эрчим хүчний салбарын төлөөллийг хамруулан зохион байгуулсан. Түүнчлэн асбестийн нөлөөлөлд өртөж буй ажилчид болон дам байдлаар өртөх эрсдэлтэй хүмүүсийн өртөлтийг бууруулах, эрүүл мэндийг хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх сургалт, мэдээллээр хангах, асбест агуулсан бүтээгдэхүүний хэрэглээг багасгах, хориглох асуудлыг дэвшүүлэх нь чухал юм. Асбест агуулсан бүтээгдэхүүний хэрэглээ бидний хүрээлэн буй орчинд байна аа гэдэг чинь их бага хэмжээгээр асбестийн хор хөнөөлд өртөж байна гэсэн үг.

– Асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг бутлах, эвдэх үед л хорт тоосонцор нь
ялгардаг гэсэн үг үү?
Асбест агуулсан бүтэгдэхүүнээр үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулж буй /зүсэж огтлох, эвдэх нураах, өрөмдөх г.м/ газарт заавал тоос дэгддэг. Тиймээс барилга барих, буулгахад адилхан асбестийн нөлөөлөлд их багаар өртөж байна гэсэн үг. Тэгэхээр бид энэ тохиолдолд өөрсдийгөө хамгаалах нь чухал.

– Барилгын материалын “100 айл” захад ажиллаж буй хүмүүс асбестийн
тоосонцороор амьсгалж байна гэж шууд ойлгож болох уу?
Барилгын материал худалдаалж байгаа газруудад асбестийг кг-аар зарж буй тохиолдол цөөнгүй байна. Асбест агуулсан бүтээгдэхүүнтэй харьцаж л байгаа бол ямар нэгэн байдлаар асбестийн хор нөлөөлөлд өртөж л байгаа юм..

– Тэгвэл асбестийн тоосонцорын нөлөөнд өртөхгүйн тулд ямар урьдчилан
сэргийлэх арга хэмжээг авах вэ?

ü Хамгийн үр дүнтэй арга нь бүх төрлийн асбестийн хэрэглээг бүрэн зогсоох
ü Асбестийг орлуулах аюулгүй бүтээгдэхүүний талаарх мэдээллээр хангах, түүний эдийн засаг технологийн механизмыг боловсронгуй болгох
ü Асбест ашигласан барилга байгууламж, хэрэгслээс түүнийг аюулгүй салгаж өртөлтөөс сэргийлэх арга хэмжээг авах
ü Эрт үеийн оношлогоо, эмчилгээ, нөхөн сэргээх арга хэмжээг сайжруулах
ü Өнгөрсөн үед өртсөн хүмүүсийн бүртгэлийг бий болгох, болон одоо өртөлтөнд байгаа ажилчдын тандалтыг хийх
ü Асбест болон түүнийг агуулсан бүтээгдэхүүн, хор хөнөөлийн талаар хүн амын эрүүл мэндийн боловсролыг нэмэгдүүлэх зэрэг арга хэмжээг авах шаардлагатай юм.

– Асбестаас шалтгаалж хавдар туссан эсэхийг манайд оношлох боломжтой юу?
Асбестийн хор нөлөөлөл маш олон жилийн дараа илэрдэг учир оношлогоо эмчилгээ оройтох эрсдэл их байдаг. Ер нь бол асбестийн шалтгаантай хавдар гэдгийг оношлох боломжтой.
– Асбест агуулсан бүтээгдэхүүний хэрэглээний талаар холбогдох хууль, дүрэм журам бий юу? Түүний хэрэглээг хориглох боломж хэр байгаа вэ?
Монгол Улсын Засгийн Газрын 2007 оны 95 дугаар тогтоолоор Монгол Улсад ашиглахыг хориглосон химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалт баталсан байдаг. 2010.07.14-ний 192-р тогтоолоор асбестийг 1-р хавсралтын 84-р заалтад нэмж оруулсан. Гэвч орлуулах бүтээгдэхүүн зарим салбарт байхгүй байгаатай холбогдуулан 2011.06.08-ны 176-р тогтоолоор 1-р хавсралтын 84-р заалтыг хүчингүй болсонд тооцсон байдаг. Гэвч бид өөрсдийн эрүүл мэндийг хамгаалж асбест агуулсан бүтээгдэхүүний хэрэглээг хязгаарлах орлуулах бүтээгдэхүүнийг дэмжих зорилго тавьж байгаа боловч хэрэглээ байсаар байна. Гэтэл дэлхийн хөгжилтэй улс орнууд асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг хориглож, хэрэглээг нь бүр мөсөн хязгаарлаж байна.

– Харин одоогийн нөхцөлд асбест агуулсан бүтээгдэхүүнийг орлох
бүтээгдэхүүн байна уу?
Орлуулах бүтээгдэхүүнүүд олон төрөл байна. Гэвч үнэ ханшийн хувьд өндөр, олдоц ховор гэдэг шалтгаанаар хэрэглээ бага байна. Тиймээс энэ талын зохицуулалт хэрэгтэй байгаа юм.
-Асбест агуулсан бүтээгдэхүүн хэрэглэж буй ажилчдад хийсэн хамгийн сүүлийн үеийн судалгаа юу байна вэ?
-ХАБЭА-н үндэсний хорооны даргын баталсан “Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх” арга хэмжээ 2018 оны төлөвлөгөөний дагуу манай төв Нийгмийн даатгалын ерөнхий газартай хамтран “ДЦС-2”,“ДЦС-3”, “ДЦС-4” ТӨХК-ийн асбесттай харьцан ажилладаг ажилчдыг судалгаанд хамруулан цаашид хяналтыг бий болгохоор зорин ажиллаж байна.