УИХ-ын дарга М.Энхболд Төрийн ордонд мэдээлэл хийж, Бага хурлаар намынх нь гишүүдийн ярьсан ярианд тайлбар хийлээ.

Тэрбээр “Өнөөдөр УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаантай өдөр.  Чуулганы нэгдсэн хуралдаан тав дахь удаагаа ирц бүрэлдэхгүй, хуралдаж чадахгүй байдалтай байна. Хурлын ирцийг УИХ, Засгийн газрын нэр бүхий гишүүд зориуд, зохион байгуулалттайгаар гацааж байна. Үүнийг би хууль зөрчсөн үйл явдал гэж үзэж байгаа. УИХ гэдэг улс орны тулгамдсан асуудлыг цаг тухайд нь шийдэж, бодлого шийдвэр гаргаж байх ёстой байгууллага. Гэвч энэ ажлаа хийж чадахгүй байгаа нь Засгийн газрын гишүүд хуралдаа суухгүй байгаатай шууд холбоотой гэж би үзэж байна.  УИХ-ын нэр бүхий 40 гишүүн намайг УИХ-ын даргынхаа албанаас огцрохыг шаардсан шаардлагаа ирүүлсэн.  Би огцрох шаардлагыг Үндсэн хууль болон УИХ-ын тухай хуульд нийцэж байгаа эсэхийг  шалгуулж, дүгнэлт гаргуулахаар ТББХ-д шилжүүлсэн. Хуульд нийцсэн, хуулийн дагуу шаардлага тавьбал надад УИХ-ын даргын албан тушаалаа өгөхөд татгалзах зүйл алга. Аливаа асуудлыг хуулийн дагуу шийдэх ёстой. Тэр дундаа УИХ буюу хууль тогтоох дээд байгууллагын гаргаж байгаа шийдвэр, энд ярьж буй бүх зүйл хуулийн дагуу байх ёстой гэсэн байр суурийг баримталж байна.

Өчигдөр манай намын гуравдугаар Бага хурал  болсон. Хэвлэлийнхэнд хаалттай хурал хийсэн. Гэвч зарим нэг хүний яриаг зохион байгуулалттайгаар нийтэд цацсан. Би намын даргаар хоёр ч удаа ажиллаж байсан. Намын дотоод асуудалтай холбогдолтой сэдэв ярих бол хаалттай хуралдах тохиолдол байдаг.  Гэхдээ эхэндээ нээлттэй байгаад хаадаг, зохих мэдээллийг өгдөг байлаа. Харин өчигдөр хаалттай хурал хийж, хэвлэл мэдээллийнхнийг Тусгаар тогтолын ордонд оруулахгүй байсанд  би үнэхээр харамсаж байна. Улс төрийн намын үйл ажиллагаа олон нийтэд ил тод, болж байгаа үйл явдынхаа талаар мэдээлэл хүргэж байх зайлшгүй шаардлагатай цаг үе. Гэтэл зориуд зохион байгуулалттайгаар  нэг хүн рүү, тухайлбал над руу дайрсан. Сүүлийн 20-иод жилийн хугацаанд Монгол Улсын нийгэмд, хууль, хүчний байгууллагын хүрээнд болсон бүхий л бүтэхгүй, болохгүй зүйлийг надад тохох гэсэн оролдлоготой.   Хууль тогтоох дээд байгууллагын эрх мэдэл рүү шууд халдсан, хууль зөрчсөн шийдвэрийг гаргасан Бага хурал болсонд би харамсаж байгаа.

Энэ хурлын үеэр зарим нэг гишүүн, тухайлбал  Ц.Нямдорж, Л.Оюун-Эрдэнэ нарын ярьсан яриаг олон нийтэд  шууд цацсан. Би тэр болгонд тайлбар хийсэн ч бичлэгийг нь гаргаагүй.  Тийм учраас би хэдэн зүйлд тайлбар хийе. Нэгдүгээрт,  МАНАН гэдгийг надтай холбож, М.Энхболд гэдэг хүнийг буруутгах зүйлийг Бага хурлын үеэр ярьсан. Би МАНАН гэдгийг сонгуулийн үр дүнгээр улс төрийн намууд дангаар Засгийн газар байгуулах боломжгүй болсон ч юм уу шалтгааны улмаас Засгийн газраа хамтарч байгуулах шаардлага гардаг. Тэр үед гаргасан шийдвэрүүдийг зөвтгөх, буруутгах байдлаар гаргасан яриа гэж би боддог. МАНАН гэдэг нэрийн дор хууль хяналтын байгууллагын үйл ажиллагаа, иргэдийн эрх зөрчигдөж байгаа бүхнийг холбож ярьдаг.

Би 2005 онд УИХ-ын даргаар сонгогдож, тухайн үеийн МАХН-ын даргаар ажиллаж байсан. УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсоны дараа 67-гийн том бүлгийг тарааж, тухайн үеийн МАХН, АН тус тусдаа, байр байрандаа байх ёстой гэдэг байр суурийг барьсан. 67-гийн том бүлэг дээр үндэслэгдэж байгуулагдсан байсан Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газрыг огцруулах шийдвэр гаргаж байлаа. 2006 онд би Ерөнхий сайдаар томилогдож, Засгийн газрын эмхлэн байгуулах үүрэг оногдоход парламентад суудалтай таван намын төлөөллийг оролцуулсан. Ингээд Үндэсний эв нэгдлийн гэх тодотголтой Засгийн газрыг байгуулж ажилласан. Гэхдээ би энэ Засгийн газарт АН-ыг оруулаагүй. Би 2017 онд МАН-ын даргын ажлыг хүлээлгэж өгөхдөө “МАНАН-гүй Засгийн газар байгуулж ажиллах улс төрийн нөхцөл бололцоог бүрдүүлээд, 65 суудалтай, Улаанбаатар хотод олонх болсон, 9 дүүргийн 6-д нь ялсан, 330 сумын 232-т нь ялалт байгуулсан ийм намыг өгсөн. Надад МАНАН гэдэг бүлэгтэй холбогдсон, тэдний яриад байгаа шиг зүйлийг хийсэн удаа байхгүй. Би үүнийг хариуцлагатай хэлье.

Хоёрдугаарт, “Шударга бусын хонгил” гэж яриад байгаа. Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайдаар ажиллаж байхдаа өөрийн хүргэн Дэнзэнг “Эрдэнэс Таван-толгой” компанийн 17 тэрбумын тендерт оролцуулсан. Мөн тодорхой хэмжээний мөнгө төгрөгийг хүргэнийхээ данс руу шилжүүлсэн. Үүнийг нь хууль, хяналтын байгууллагууд шалгасан. Ингээд эхлэхээр “Би шударга бус хонгилд орчихлоо. Намайг хэлмэгдүүлж байна” гэсэн яриаг гаргаж эхэлсэн. Өнөөдөр “Шударга бусын хонгил” гэдэг зүйл байгаа, энэ нь М.Энхболд гэдэг хүнтэй холбоотой гээд л яриад байна.  Ямар нэг хууль зөрччихөөд, түүнийг нь шалгаж, үнэн зөвийг нь тогтоох гэхээр өөрийгөө хамгаалах, тэр дундаа хууль хяналтын байгууллагын үйл ажиллагааг харлуулахыг би буруутгаж байгаа юм.  Хэрвээ асуудал байгаа бол, шалгах ёстой бол шалгах л ёстой.

ЖДҮХС-гаас зээл авсан гишүүдийн асуудлыг шалгаж байгаа талаар ярьсан. Надад нэг ч удаа АТГ-т хэн нэгийг нь шалга, нөгөөг нь битгий шалга гэж хэлж, нөлөөлсөн удаа байхгүй. Нэгэнт хууль бус байдлаар энэ сангаас өөрийн хамаарал бүхий компаниуддаа зээл авсан, олон түмэнд боломж олгох ёстой байсан мөнгийг буруу ашигласан нь үнэн гэж байгаа бол шалгах нь зөв. Үнэн зөвийг нь тогтоох нь зүйтэй.

УИХ-ын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ олон түмэнд мэдээлэл хийж, М.Энхболд хууль, хяналтын байгууллагыг зохион байгуулж, үүрэг өгч байгаа мэтээр ярьсан.  Би тэр даруйд нь хууль, хяналтын байгууллагуудад албан бичиг бичсэн. Тэр өдөртөө хууль, хяналтын байгууллагууд өөрсдийнхөө байр суурийг илэрхийлсэн. Ямар нэгэн зохион байгуулаллтай, даалгавартай үйл ажиллагаа хийх гэж байгаа юм байхгүй. УИХ-ын гишүүдийг, ар гэрийнхэн, үр хүүхдийг бөөнөөр нь барьж хорьсон тохиолдол ч байхгүй гэдгийг мэдэгдсэн. Тэнд нэг сэтгүүлч Л.Оюун-Эрдэнэ гишүүнийг ЖДҮХС-тай холбоотой асуудлаар шалгаж байгаа юу гэж асуусан. Мэдээлэл хийсэн хүн хамаарал бүхий компанийг нь шалгаж байгаа л гэсэн. Гэтэл хэ нэгэн даргыг, тухайлбал намайг үүрэг өгч, ингэж хэлүүлсэн, нэрлүүлсэн гэж яриад байгаа. Би ийм зүйл хийгээгүй, зохион байгуулаагүй.

60 тэрбумын холбогдолтой асуудлыг Бага хурлын үеэр ярьсан. Хууль, хяналтын байгууллага урьд нь 3-4 удаа шалгасан. Би ямар нэг хүнээс мөнгө авч, албан тушаалд томилсон удаа байхгүй гэдгээ хэлж байгаа. ТЕГ шалгаж байгаа. Энэ шалгалтаар үнэн мөн нь тогтоогдох байх. Шалгагдаж байгаа хэргийн талаар дэлгэрэнгүй яриад байх шаардлага. Харамсалтай нь 2016 онд гарсан 60 тэрбумын гэх асуудлыг манай намын гишүүд өөрсдөө дэвэргэж, намынхаа нэр хүндэд муугаар нөлөөлөх байдлыг зориудаар бий болгож байна. Энэ нь цаанаа ЖДҮХС-гийн хэргийг бүдэгрүүлэх зорилготой байгаа нь буруу.

УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдоржийн Бага хурлын үеэр ярьсан зүйлд би товч товч тайлбар хийе. “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг хувьчилсан асуудалд намайг оролцоотой мэтээр, хааж хамгаалж байгаа гэж ярьсан. Би 2016 оны зургадугаар сарын 23, 24-ний үед шиг санаж байна, энэ мэдээллийг бүдэг бадаг сонссон. ОХУ-д Элчин сайдаар ажиллаж байсан Хангайг би дуудаж, энэ яриа үнэн үү гэдгийг асуусан. Тийм зүйл яригдсан бололтой, тодорхой мэдээлэл алга гэсэн. Би ийм л мэдээлэлтэй зургадугаар сарын 28-ныг хүргэсэн. Зургадугаар сарын 28-нд Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэг мэдээлэл хийсэн. Тэр өдөр сонгуулийн сурталчилгаа дууссан байсан юм. Тийм учраас нэр дэвшсэн хүмүүсээр юм яриулах нь зохимжгүй гэж бодоод штабт амиллаж байсан Су.Батболдыг “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн хувьчлалтай холбоотой асуудлыг МАН сонгуульд ялбал шалгана” гэж ярь хэмээн үүрэг өгч, олон түмэнд мэдээлүүлсэн. Дараа нь УИХ ажлын хэсэг байгуулсан. Би энэ ажлын хэсгийг өөрөө байгуулсан. Ажлын хэсгийн дүнг УИХ авч үзэж, ярьсан. УИХ тогтоол гаргасан.  Би энэ тогтоолыг хэрэгжих ёстой гэж бодож байгаа. Хоёр ч Засгийн газар энэ тогтоолыг хэрэгжүүлж чадахгүй байгаа” гэх мэт маш олон зүйлд тайлбар хийлээ. Түүний дараа сэтгүүлчдийн цөөн хэдэн асуултад хариулсан юм.

-60 тэрбумын схемийг ярих үед та тэнд байсан гэдгийг бүгд хэлж байна. Та яагаад тэднийг эсэргүүцэж болоогүй юм?

-60 тэрбумын схемээр ажил, албан тушаал арилжаалсан тохиолдол байхгүй гэдгийг би хэлсэн. Ер нь сөрөг хүчин байхад намын даргад янз бүрийн санал хэлж, барьж орж ирдэг тохиолдол цөөнгүй.  Тэр дундаа сонгуулийн өмнө санхүүтэй холбоотой янз бүрийн л санал гаргадаг. Түүнээс нь бүтдэг нь цөөн, бүтдэггүй нь их. Өнөөдөр ТЕГ энэ асуудлыг шалгаж байгаа.

-Таныг эсэргүүцээд 40 гишүүн УИХ-д оролцохгүй байна. Одоо тэгээд ямар гарц байгаа юм бэ?

-40 гишүүн гарын үсэг. 40 гишүүн гарын үсэг зурсан ч гэсэн хуулийн хүрээнд энэ асуудал үндэслэлтэй байна уу гэдгийг ТББХ-гоор цэгүүлэх гээд өгчихсөн.

-Та хоёрын хэн нэгэн нь буулт хийчихэж болдоггүй юм уу? 

-Би ойлголцох асуудлыг өчигдөр Бага хурлын үеэр ч хэлсэн. Буулт хийх, хуйвалдах, хууль зөрчсөн алхмыг би зөв гэж үзэхгүй. Намайг Засгийн газрыг огцруулах бичигт гарын үсэг зурсан, өөрөө хүлээж авсан гэсэн. Би УИХ-ын гишүүний хувьд гарын үсэг зурсан, даргын хувьд хүлээж авсан.