Улс төр
М.Энхболд: “Шударга бус-ын хонгилыг би байгуулаагүй. Асуудал байгаа бол шалгах л ёстой

УИХ-ын дарга М.Энхболд сэтгүүлчидтэй уулзаж, МАН-ын Бага хурлын үеэр болон сүүлийн үед өөртэй нь холбогдуулан ярьж байгаа асуудлаар мэдээлэл, тайлбар хийсэн юм. Мэдээллийг бүрэн эхээр нь толилуулж байна.
-УИХ-ын нэгдсэн хуралдаан 5 дахь өдрөө 3 дахь 7 хоногтоо ирц бүрдэхгүй, хуралдаж чадахгүй байна. Хурлын ирцийг Засгийн газрын гишүүд, нэр бүхий УИХ-ын гишүүд зориуд зохион байгуулалттайгаар гацааж, Монгол төрийн, хууль тогтоох байгууллагын үйл ажиллагааг зориудаар тасалдуулж байна. Үүнийг би хууль зөрчсөн үйлдэл гэж үзэж байгаа.
УИХ-ын нэр бүхий 38 гишүүн (сүүлд 2 хүн зурсан гэсэн) УИХ-ын даргад огцрох өргөдлөө өгөх шаардлага ирүүлсэн. Энэ шаардлагыг Үндсэн хууль болон УИХ-ын тухай хуульд нийцэж байгаа эсэх талаар дүгнэлт гаргуулахаар Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд шилжүүлсэн. Хуульд нийцсэн, хуулийн дагуу шаардлага тавих юм бол энэ албан тушаалыг өгөхөд татгалзах зүйл надад байхгүй. Би аливаа асуудлыг хуулийн дагуу шийдэх ёстой, тэр дундаа УИХ-ын аливаа шийдвэр хуульд заавал нийцэж байх ёстой гэсэн байр суурийг баримталж байгаа.
Өчигдөр манай МАН-ын III Бага хурал болж өнгөрсөн. Энэ хурал хаалттай болсон. Гэхдээ зохион байгуулалттайгаар зарим хүний яриаг олон нийтэд хүргэх ажлыг хийлээ. Би МАН-ын даргаар хоёр ч удаа сонгогдон ажиллаж байсан. Намын дотоод ажил амьдралын зарим асуудлаар хаалттай хуралдах явдал байдаг. Гэхдээ гаргасан шийдвэр, ярьсан зүйлээ хэвлэл мэдээллийн байгууллагад хүргэдэг байсан. Харамсалтай нь өчигдрийн манай хурал хаалттай, хэвлэл мэдээллийнхнийг Тусгаар тогтнолын ордонд оруулахгүй байдалтайгаар хийгдсэнд харамсаж байна. Гэсэн хэрнээ сүүлийн 20 жилийн дотор нийгэмд, хууль хяналтын байгууллагын хүрээнд үүсэж бий болсон болохгүй, бүтэхгүй бүх юмыг нэг хүн рүү чиглүүлж, тухайлбал надад тохох гэж оролдож, хуульд нийцээгүй, Үндсэн хууль болон бусад хуулийг зөрчсөн, хууль тогтоох дээд байгууллагын эрх мэдэл рүү шууд халдсан шийдвэр гаргах байдлаар зохион байгуулагдлаа.
Энэ хурал дээр намын Бага хурлын зарим гишүүд тухайлбал, Ц.Нямдорж, Л.Оюун-Эрдэнэ нарын хэлсэн үгийг олон нийтэд хүргэж, тараасан. Харамсалтай нь миний ярьсан хэлснийг олон нийтэд огт хүргээгүй. Ийм учраас хэдэн зүйлийг хэлье гэж бодож байна.
Нэгдүгээрт, МАНАН гэдэг үзэгдлийн талаар, үүнийг М.Энхболд гэдэг хүнтэй холбож буруутгах зүйлийг Бага хурал дээр ярьсан. МАНАН бол сонгуулийн үр дүнд улс төрийн намууд дангаар Засгийн газар байгуулах боломжгүй болсон юм уу, бусад шалтгааны улмаас Засгийн газраа хамтарч байгуулсан үед гаргасан шийдвэрүүдийг зөвтгөх, буруутгах байдлаар үүсгэсэн яриа.
МАНАН гэдэг нэрэнд хууль тогтоох байгууллага, иргэдийн эрх ашиг зөрчигдөж байгаатай холбоотой зүйлийг холбож ярьж байгаа. Би 2005 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож, тухайн үеийн МАХН-ын даргаар ажиллаж байсан. Энэ үедээ 67-гийн “бүдүүн” бүлгийг тарааж, МАХН, АН тус тусдаа байх ёстой гэдэг байр суурийг баримталж, 67-гийн бүлэг дээр үндэслэж байгуулагдсан Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газрыг огцруулах шийдвэр гаргаж байсан.
2006 онд би Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилогдож, Засгийн газрыг хамтран байгуулах нөхцөл үүсэхэд парламентад суудалтай 5 намыг багтаасан “Эв нэгдлийн” Засгийн газрыг байгуулж ажилласан. Гэхдээ Засгийн газарт АН-ыг оруулаагүй.
Би 2017 онд МАН-ын даргын ажлыг өгөхдөө МАНАН-гүй ажиллах улс төрийн бололцоог бүрдүүлээд, 65 суудалтай, нийслэлийн 6 дүүрэгт олонх болсон, Монгол Улсын 330 сумаас 232 суманд ялалт байгуулсан намыг хүлээлгэж өгсөн. Надад энэ хүмүүсийн ярьж байгаа шиг эдийн засгийн, хууль хяналтын байгууллагатай холбогдсон МАНАН гэдэг бүлэглэлтэй холбоотой, хийсэн үйлдсэн зүйл байхгүй гэдгийг хариуцлагатайгаар хэлье.
Хоёрдугаарт, “Шударга бусын хонгил” гэдэг зүйл ярьж байна. Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайдаар ажиллаж байхдаа өөрийн хүргэн Дэнзэнг “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 17 тэрбум төгрөгийн тендерт оролцуулж, тодорхой хэмжээний мөнгийг хүргэнийхээ дансанд шилжүүлж, үүнтэй холбоотой маргаантай асуудлууд үүсэж, хууль хяналтын байгууллагад шалгагдаад эхлэх үед намайг “шударга бусын хонгилд” оруулж хэлмэгдүүлж байна гэсэн зүйл ярьж эхэлсэн.
“Шударга бусын хонгил” гэдэг зүйлд М.Энхболд гэдэг хүн холбоотой гэж байгаа. Хууль зөрччихөөд, түүнийг нь шалгаж, үнэн зөвийг нь тогтоох гэхээр өөрийгөө хамгаалах зорилгоор хууль хяналтын байгууллагыг буруутгах байдлаар асуудалд хандахыг би буруушааж байна. Хэрвээ асуудал байгаа бол шалгах л ёстой.
Гуравдугаарт, ЖДҮХС-гаас зээл авсан гишүүдийг шалгаж байгаа асуудалд намайг хамаатуулж ярьсан. Би нэг ч удаа АТГ-т хэн нэгнийг шалга, битгий шалга гэж хэлж, нөлөөлсөн зүйл байхгүй. Хэрвээ хууль бус байдлаар энэ сангаас өөрийн хамаарал бүхий компаниуддаа зээл авсан, иргэдийн амьжиргаагаа сайжруулах, жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэх зориулалттай зээлийг буруу ашигласан нь үнэн бол хуулийн байгууллага шалгах нь зүйтэй.
УИХ-ын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ мэдээлэл хийж “Засгийн газрыг огцруулахгүй гээд байгаа хүмүүст хэрэг үүсгэж шалга гэсэн үүргийг УИХ-ын дарга хууль хяналтын байгууллагуудад өгсөн” мэтээр ярьсан. Би УИХ-ын даргын хувиар тэр даруйд нь прокурор, цагдаа, тагнуул, АТГ-т албан бичиг явуулж, тэдгээр байгууллагууд тэр өдөртөө өөрсдийн байр суурийг илэрхийлсэн. Ямар нэгэн захиалга даалгавраар, улс төрийн зорилготойгоор хийгдэж байгаа зүйл байхгүй. УИХ-ын гишүүдийн ар гэр, хань ижлийг бөөн, цөөнөөр нь барьсан хорьсон зүйл байхгүй гэж хэвлэл мэдээллийнхэнд хэлсэн. Тэнд нэг сэтгүүлч Л.Оюун-Эрдэнэ гишүүнийг ЖДҮХС-тай холбоотойгоор шалгаж байгаа юм уу гэж асуусан. Тэр сэтгүүлч энд байгаа ч байж магадгүй. АТГ-ын албаны хүн хамаарал бүхий компанийг нь шалгаж байгаа зүйл бий л гэсэн. Ингэсний төлөө намайг үүрэг даалгавар өгч хэлүүлсэн, нэрлүүлсэн гэж байгаа. Би ийм зүйл зохион байгуулаагүй.
Дөрөвдүгээрт, 60 тэрбумын асуудлыг өчигдрийн Бага хурал дээр ярьсан. Энийг хууль хяналтын байгууллага өмнө нь 3-4 удаа шалгасан. Ямар нэгэн байдлаар хөрөнгө мөнгө авч, хүнийг томилсон зүйл байхгүй. ТЕГ-т шалгагдаж байгаа. Шалгалтаар үнэн зөв нь тогтоогдох байх аа. Нэгэнт шалгагдаж байгаа хэргийн талаар дахин давтаж яриад байх зүйл алга.
Харамсалтай нь 2016 онд болсон энэ 60 тэрбумын гэдэг асуудлыг манай намын нэр бүхий гишүүд өөрсдөө дэвэргэж, намынхаа нэр хүндэд муугаар нөлөөлөх зүйлийг зориудаар бий болгож, үүний цаана ЖДҮ-гийн хэргийг бүдгэрүүлэхээр оролдож байгааг буруу гэж үзэж байгаагаа би өмнө хэлж байсан.
Тавдугаарт, УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдоржийн өчигдрийн Бага хурал дээр ярьсан зүйлүүд дээр товч тайлбар өгөх нь зүйтэй гэж бодож байна.
“Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийн асуудалд намайг оролцсон гэж, би хааж, хамгаалаад байгаа мэтээр ярьсан. Би 2016 оны зургадугаар сарын 23-24-ний үед шиг санаж байна, энэ мэдээллийг бүдэг бадаг сонссон. ОХУ-д Элчин сайдаар ажиллаж байсан Л.Хангайг дуудаж, та Москвад байгаа таньдаг мэддэг хүмүүсээсээ үүнийг тодруулж өгөөч гэж гуйсан. Хангай сайд асуугаад “Яригдсан зүйл байгаа юм шиг байна, тодорхой мэдээлэл алга” гэсэн. Ийм л мэдээлэлтэйгээр би зургаадугаар сарын 28-ныг хүрсэн.
Зургадугаар сарын 28-нд Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг мэдээлэл хийсэн. Энэ бол сонгуулийн сурталчилгаа дууссан өдөр. Тиймээс нэр дэвшсэн хүмүүс ямар нэгэн юм ярих нь буруу гэж бодоод штабт ажиллаж байсан, сая хотын дарга байсан С.Батболдод намын даргын хувьд үүрэг өгч, хэрэв МАН сонгуульд ялалт байгуулах юм бол “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн хувьчлалтай холбоотой асуудлыг шалгаж, үнэн зөвийг нь тогтоож, шалгаж, шийдвэрлүүлнэ гэдэг мэдэгдлийг олон түмэнд хүргүүлж байсан.
Дараа нь УИХ Ажлын байгуулсан. Энэ ажлын хэсгийг би өөрөө байгуулсан. Ажлын хэсгийн дүнг УИХ авч хэлэлцсэн, тогтоол гаргасан. УИХ 49 хувийг төрийн өмчид авах, авахдаа 49 хувийг авсан компанийн талтай яриа хэлцэл хийж, шийдвэрлэ гэсэн 3-4 заалттай тогтоол гаргасан. Энэ тогтоол хэрэгжих ёстой гэж үзэж байгаа. Хоёр ч Засгийн газар хэрэгжүүлж чадахгүй байгаа. УИХ асуудлыг шийд гэдэг шийдвэр гаргаж өгчихөөд байхад тогтоолд заагдсан хэлцлийг хийлгүй байсаар шүүх дээр очиж янз янзын шийдвэр гарч байгаа. Энэ 49 хувийг ямар нэгэн байдлаар хамгаалаад хаацайлаад байгаа зүйл надад байхгүй.
Зургадугаарт, ХХБ-ны хувьчлалд намайг холбоотой мэтээр Нямдорж ярьсан. Намайг Ерөнхий сайдаар томилогдоход ХХБ-ны хувьчлалын асуудлууд шийдэгдчихсэн байсан. Засгийн газар шийдвэрээ гаргачихсан, хэрэгжчихсэн байсан. Тэгэхээр би ХХБ-ны хувьчлалтай огт холбоогүй. Намайг мөн Улаанбаатар хотын банкны хувьчлалтай холбоотой мэтээр ярьсан. “Улаанбаатар” банкийг “Улаанбаатар сан”-гийн хөрөнгөөр байгуулсан. Гэтэл УИХ банкны дүрмийн сан 4 тэрбум төгрөг байсныг 8 тэрбум болгох хууль гаргасан. Нийслэлийн төсөв болон “Улаанбаатар сан”-гаас дахин 4 тэрбум төгрөг гаргаж, “Улаанбаатар” банкийг хуульд заагдсан хэмжээнд ажиллуулах боломж санхүүгийн хувьд байгаагүй. Тийм учраас “Улаанбаатар” банк татан буугдаж, нэр бүхий 2-3 хүн тодорхой хувийн хөрөнгөө гаргаж, хуульд заагдсан шаардлагад нийцүүлэн “Улаанбаатар хотын банк” гэдэг шинэ банкийг “Улаанбаатар сан”-тай хамтарч байгуулсан. Тэрнээс хойш энэ банк хувьчлагдсан зэрэг асуудал бол миний дараа дараагийн ажиллаж байсан хотын дарга нарын үед хийгдсэн ажил аа.
Долдугаарт, АТГ-ын удирдлагыг намайг томилсон, би удирддаг, миний хүн гэдэг байдлаар ярьдаг. Намайг Улаанбаатар хотод, Засгийн газарт ажиллаж байхад энэ хүн Замын цагдаагийн газрын дарга, орон нутагт ажиллаж байсан, таньдаг мэддэг хүн мөн. Гэхдээ Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан Ц.Элбэгдорж өмнөх Парламентын бүрэн эрхийн хугацааны үед энэ хүнийг АТГ-ын даргаар томилуулах хүсэлтээ оруулаад, тухайн үеийн УИХ-ын дарга З.Энхболд Хууль зүйн байнгын хороонд цохолт хийгээд, ХЗБХ энэ асуудлыг хэлэлцээд, АТГ-ын даргаар томилъё гээд дэмжсэн шийдвэр гарчихсан байсан. 2012-2016 онд ажилласан УИХ төгсгөлийнхөө хурлыг ном дүрмийнхээ дагуу хийж чадалгүй бүрэн эрхийн хугацаа нь өндөрлөж, өнөөгийн УИХ-ын үйл ажиллагаа эхэлсэн. Ингээд төрийн ажил залгамж шинж чанартай байх ёстой гэдэг үүднээс Байнгын хорооны шийдсэн асуудлыг чуулганаар батлуулсан.
Энэ хүнийг чөлөөлөх тухай асуудал сүүлийн үед нэлээд яригдаж байгаа. Хуульд нийцсэн шийдвэр байх юм бол энэ хүнийг чөлөөлөх тухай асуудлыг УИХ-ын чуулганаар оруулахад бэлэн гэдгээ Ерөнхийлөгчид хэлсэн. Харин хуульд нийцээгүй асуудлыг УИХ хэлэлцэх боломжгүй. Одоо Үндсэн хуулийн Цэц дээр яригдаж байгаа асуудлаар гарсан шийдвэрийнх нь дагуу УИХ хандана. Түүнээс биш хувь хүний зүгээс хамгаалж, хаацайлаад байгаа зүйл байхгүй гэдгийг хэлье.
Наймдугаарт, Улсын ерөнхий прокуроруудыг М.Энхболд томилж байсан мэтээр Ц.Нямдорж ярьсан. Д.Дорлигжавыг ерөнхий прокуророор томилогдоход би намын дарга, УИХ-ын дарга байгаагүй. Би Шадар сайдаар л ажиллаж байсан. Өмнө нь ажиллаж байсан прокурорын бүрэн эрхийн хугацаа дуусаагүй байсан уу гэвэл дуусаагүй байсан. Тухайн үеийн Ерөнхийлөгч тэр хүний өргөдлийг нь аваад Дорлигжав гэдэг хүнийг оруулж ирсэн. Харин харамсалтай нь тэр үед бид олонхи байсан хэрнээ манай Намын бүлгийн хурал дээр Дорлигжавыг Ерөнхий прокуророор томилох гэж байгаа тухай асуудлыг огт яриагүй. Шууд Байнгын хороо, чуулганы хурлаар ороод, энэ хүн томилогдсон.
Дараа нь өнөөдрийн ажиллаж байгаа М.Энх-Амгалан прокурорыг томилох үед бид цөөнх байсан. Гэхдээ өмнө нь Ерөнхий прокурорыг томилоход Намын бүлгийн хурлаар яриагүй гэдэг асуудлаар санал шүүмжлэл гардаг юм байна лээ. Ийм учраас энэ хүнийг Бүлгийн хурлаар ярих нь зүйтэй гэсэн саналыг би гаргаж, 26-гийн цөөнхийн бүлэг дээр энэ асуудлыг ярьсан. Тухайн үед Ц.Нямдорж “Би энэ хүнийг сайн танина. Яахын аргагүй миний бэлдсэн, миний боловсруулсан, энэ ажлыг хийж чадах хүн мөн. Бид дэмжих нь зөв” гэдэг байр суурийг Бүлгийн хурал дээр гаргаж, томилуулж байсан. Тэр нь протоколд бий.
Энэ томилогдсон хүмүүсийг өнөөдөр намайг буруутгах болоод ирэхээрээ бүгдийг нь би томилуулж байсан юм шиг, би удирдаж байгаа юм шиг ярихыг би шударга ёсонд нийцэхгүй гэж үзэж байгаа.
Есдүгээрт, өчигдөр Л.Оюун-Эрдэнэ өнөөдрийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг Сингапурт байхад нь Т.Бадамжунай гэдэг хүнийг очуулаад Ерөнхийлөгчөд нэрийг нь дэвшүүлэх асуудлыг тохирсон, М.Энхболд өөрөө захиалсан гэж ярьсан. Би Т.Бадамжунай гэдэг хүнийг Сингапур явуулж, Х.Баттулга гэдэг хүнтэй уулзуулж байсан удаа, тохиолдол байхгүй. Ер нь хүний хувьд Ерөнхийлөгчийг тухайн үед янз бүрийн асуудалд ороод байх үед нь асууж сураглаж, болж өгвөл дэмжих юмсан гэдэг байр сууринаас хандаж байсан хандлага бол байгаа.
Аравдугаарт, уул уурхайн салбарын олон лиценз, будлиантай байгаа асуудлуудын талаар мөн надтай холбож ярьсан. Надад уул уурхайн нэг ч лиценз байхгүй. Манай гэр бүл, үр хүүхдүүдэд байхгүй. Би харин уул уурхайн салбарыг эдийн засгийн өндөр үр өгөөжтэй, улс орны хөгжилд тодорхой хувь нэмэр оруулсан, хамгийн сүүлийн үеийн технологиор Монголд ээлж дараа, эрэмбэтэй хөгжих ёстой гэдэг байр суурьтай байдаг. Би Ерөнхий сайдаар ажиллаж байхдаа 49 орд газрыг стратегийн орд болгоё гэдэг саналыг УИХ-д өргөн барьж байсан. Харин УИХ-ын даргаар Ц.Нямдорж ажиллаж байхдаа 49-ийг 15 болгон баталж өгч байсан.
Би Ерөнхий сайдаар ажиллаж байхдаа Оюутолгойн ордыг ашиглах гэрээний төслийг боловсруулж, 2007 оны дөрөвдүгээр сард УИХ-д өргөн барьж байсан. Миний өргөн барьж байсан гэрээ өнөөдрийн гэрээнээс хамаагүй илүү гэрээ байсан. 34 хувь нь зээл биш, Монголд дивидент олгосон хойно нь өгөөжөөс төлбөрөө хийх, 2007-2011 онд 2.8 тэрбум доллараар гүний уурхайг барьж, байгуулах, гүний уурхайг барьж байгуулахгүй бол 2011 оноос 68%-ийн татварыг авч, дөрвөн жилийн хугацааны олборлосон орлого дээр нь нөөц ашигласны төлбөрийг тавих, 95 хүртэл хувьд нь Монгол ажилчид ажиллах, 21-р зууны уул уурхайн салбарын жинхэнэ нарийн мэргэжлийн, дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн 100 залууг бэлдэх, Оюутолгой, Тавантолгой хоёрын дунд 80 орчим мянган хүнтэй хот байгуулах гэсэн олон зүйлийг багтаасан гэрээг өргөн барьж байсан.
Би 2015 онд Тавантолгойн орд газрыг ашиглахаар Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар УИХ-аар оруулахгүйгээр шийдэх гэж байсан асуудлыг тухайн үеийн УИХ-ын дарга З.Энхболд дээр орж, уг асуудлыг УИХ татаж үзэх нь зүйтэй гэж хэлж байсан. Яагаад ингэсэн гэхээр Чалкотой тонныг нь 70 доллараар 10 жилийн хугацаатай худалдах гэрээг 2012 онд байгуулагдсан шинэ Засгийн газар цуцалсан. Тиймээс УИХ энэ асуудлыг ямар ч байсан авч үзэх ёстой гэж үзэж, “Би гарын үсэг зуръя, УИХ-ын дэд дарга Л.Цогоор зуруулъя, та зур, Р.Гончигдорж даргаар мөн зуруулъя” гээд Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын гэрээний төслийг УИХ-д татаж авч, зогсоож байсан.
Энэ мэтчилэнгээр ярих юм бол уул уурхайн салбарын үр ашгийг дээшлүүлэхийн төлөө л би ажиллаж байсан болохоос, өчигдрийн Ц.Нямдоржийн ярьж байсан шиг олон лиценз цуглуулчихсан хүн биш ээ.
Өчигдрийн хурлын үеэр Намын дарга надтай уулзсан. Хоёулхнаа ярих зүйл байна гээд. Нэгдүгээрт, намайг өргөдлөө өг гэсэн. Үүнийг хуулийн дагуу шийднэ гэдгийг хэлсэн. Хоёрдугаарт, хоёулаа өргөдлөө өгчихвөл яасан юм бэ гэсэн. Гэхдээ энэ бол зөвхөн бид хоёрын дунд үлдэнэ гэсэн. Би ямар хариулт өгсөн бэ гэхээр, “Би хэн нэгний албан тушаалтай барьцаалж зууралдаад УИХ-ын даргын албан тушаалыг өгөх, өгөхгүй тухай асуудал яриад байгаа юм биш ээ, Намын дарга аа. Би УИХ-ын даргыг чөлөөлдөг тэр хууль эрх зүйн үндэслэлээр нь явъя гэдэг байр суурьтай байгаа. Надад таны албан тушаалтай барьцаад байгаа зүйл байхгүй шүү” гэж хэлсэн. Гэхдээ харамсалтай нь намын дарга маань ингэж ярьснаа өөрөө дэлгээд ярьчихна лээ.
Энэ мэт яригдсан зүйлүүдээр би нэр төрөө сэргээлгэх ёстой гэж үзэж байгаа. Би Ц.Нямдоржийг энэ ярьсан, хэлсэн зүйлүүдээ нотол, нотолж чадахгүй бол надаас уучлалт гуй гэдэг шаардлага тавьж, шүүхэд өгнө гэж шийдсэн.
Сүүлийн 6-7 сарын турш над руу янз, янзын л дайралт давшилт ирж байгаа. Нэгдүгээрт, би Намынхаа нэг залуу гишүүнтэй сайдаж муудаж байгаа юм шиг хэрүүл үүсгээд яах вэ гэдэг байр сууриар тэвчээртэй хандаж байгаа. Хоёрдугаарт, нийгэмд янз бүрийн сөрөг мэдээлэл түгж байгаа үед бас дахин хар буруу ч юмуу мэдээлэл нэмж, нийгмийн бухимдлыг нэмэгдүүлээд яах вэ гэдэг үүднээс би чимээгүй, тэсэж тэвчиж явсан. Нэгэнт намын зарим нөхөд маань ингэж над руу дайрч, намын төлөөллийн байгууллага маань төрийн дээр гарсан шийдвэр гаргаж, УИХ-ын ажлыг зааж зааварлах гэсэн хандлага гаргаж байгаа учраас бодит байдлыг олон нийтэд ярьж хэлэх нь зүйтэй гэж үзсэн юм.
УИХ бол хууль тогтоох дээд байгууллага. Би хууль ёсоор УИХ-ын даргаар томилогдсон. Чөлөөлөгдөх, огцрох нь бас хуулийн хүрээнд л байх ёстой.

Улс төр
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа.
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гаргаж, нэр бүхий эрхмүүдийг төрийн дээд цол, одон, медалиар шагналаа.
Гавьяат эдийн засагч цолоор:
- Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбарын ахмад ажилтан Цэвээний Гэлэгжамц,
Хөдөө аж ахуйн гавьяат ажилтан цолоор:
- ХХААХҮЯ-ны ахмад ажилтан Дамдиндоржийн Батмөнх,
Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан цолоор:
- “Улаанбаатар хивс” ХК-ийн ТУЗ-ийн дарга Цоодолын Зоригт,
Гавьяат механикжуулагч цолоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумын “Хүдэр Хурниад” ХХК-ийн зөвлөх механикжуулагч Юмжилийн Жигмэддорж,
Гавьяат мал зүйч цолоор:
- “Монголын махны холбоо” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал Нанцагийн Батсуурь,
Гавьяат агрономич цолоор:
- “Элит үр” ХХК-ийн агрономич Сүрэнжавын Нямжав,
Малын гавьяат эмч цолоор:
- “Биокомбинат” компанийн Үйлдвэрлэл, технологийн албаны дарга Баянгийн Дуламсүрэн,
Худалдааны гавьяат ажилтан цолоор:
- “Ви интернэйшнл” ХХК-ийн ерөнхий захирал Дэнсмаагийн Батболд,
Сүхбаатарын одонгоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хөдөө аж ахуйн газрын дарга асан, “Түмэн бут” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, Гавьяат механикжуулагч Хандмаагийн Даваахүү,
Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:
- “Говь” ХК-ийн ахмад ажилтан Түвдэнгийн Санжмятав,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын ахмад ажилтан, агрономич Лхамжавын Гантулга,
- ХХААХҮЯ-ны Хүнсний үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Даваасүрэнгийн Довчинсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны Салбарын хяналтын газрын дарга Баясгалангийн Батшагай,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын хэлтсийн дарга Алтангэрэлийн Гэрэлзаяа,
- ХААИС-ийн Агроэкологийн сургуулийн багш Лхамын Даваа,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах шинжээч Хөхөөгийн Алтангэрэл,
Алтан гадас одонгоор:
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн ахлах мэргэжилтэн Ядамцоогийн Отгонбаатар,
- “Доолт жавхлант” ХХК-ийн захирал Багадаваагийн Доржсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны шинжээч Чойжоогийн Долгорсүрэн,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Булган салбарын захирал Бодьгэрэлийн Ариунбаатар,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах мэргэжилтэн Нямготовын Цэгмэд,
Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар:
- “Хөдөө аж ахуйн бирж” компанийн ахлах мэргэжилтэн Соёл-Эрдэнийн Алимаа,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Дархан салбарын захирал Тлеуханы Айгуль,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын Мал аж ахуйн хэлтсийн дарга Наваансамдангийн Наранбаяр,
- ХХААХҮЯ-ны мэргэжилтэн Шагдарын Цэнд-Аюуш,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын Хоршоог хөгжүүлэх сангийн мэргэжилтэн Цэрэндоржийн Батгэрэл нарыг шагналаа.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн дээд цол, одон, медаль хүртсэн эрхмүүдэд болон тэдний гэр бүл, хамт олонд ажлын амжилт, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөв.
Улс төр
Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийг хүлээн авсантай холбогдуулан боловсруулсан хуулийн төслүүдийг хэлэлцэв

Улсын Их Хурлын чуулганы 2025 оны 04 дүгээр сарын 17-ны үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн зарим хэсэг Үндсэн хуулийн холбогдох хэсэг заалтыг зөрчсөн эсэх маргааныг хянан шийдвэрлэсэн тухай Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны гуравдугаар дүгнэлтийг Улсын Их Хурал хүлээн авсан тухай тэрбээр дурдаад, тус хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсэгт “Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн сонгуульд нэр дэвшихээр бол хийсэн ажлын тайлангаа энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө тарааж болох бөгөөд үүнийг сонгуулийн сурталчилгааны материалд тооцохгүй.” гэж, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсэгт “Энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө Улсын Их Хурлын гишүүн хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор сонгогчидтой хийсэн уулзалт болон энэ хуулиар хориглоогүй арга хэмжээ нь сонгогчдын санал татах зорилгоор явуулж байгаа үйл ажиллагаанд хамаарахгүй.” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “… тэгш байдал, … хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.”, мөн зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Хүнийг … албан тушаал …-аар нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. …”, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх заалтад “… Төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй. …” гэснийг тус тус зөрчсөн байна.” гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг сануулав.
Улсын Их Хурал дээрх дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрсөнтэй холбогдуулан Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн холбогдох хэсэгт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулсныг тэрбээр ахалж ажилласан байна. Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Батбаатар, О.Номинчимэг, Г.Уянгахишиг, Ө.Шижир нар орсон бөгөөд хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгох, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсгийг нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт зохион байгуулах нь аливаа этгээдэд нээлттэй байхаар өөрчлөх хуулийн төслийг боловсруулжээ. Хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан ээлжит сонгуулийн жил эхэлснээр хойш санал авах өдрийг дуустал, нөхөн болон ээлжит бус сонгуулийн тухайд сонгууль товлон зарласан шийдвэр гарснаас хойш санал авах өдрийг дуустал аливаа этгээд өөрөө болон бусдаар дамжуулж сонгогчдын саналыг татах зорилгоор эд зүйл тараахыг хориглосон зохицуулалтад ажлын хэвлэмэл тайлан хамаарахаар байна гэж үзэж 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоор төсөлд тусгасан байна. Харин хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан эд зүйл тараах гэдэгт хийсэн ажлын цахим тайлан хамаарахгүй гэж ажлын хэсэг үзжээ.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоос өөр хувилбар ярилцсан эсэх, төсөлд аливаа этгээд гэсэн өөрчлөлт оруулж байгаа нь өмнөх зохицуулалтаас өргөжүүлж сонгуулийн жил эхэлснээс нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэх хүртэл зохион байгуулсан уулзалтыг агуулга, хэлбэрийн хувьд хянаж чадахгүй байх эрсдэл үүсэх, эсэх талаар асуулт асууж, хариулт авсан байна. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа ажлын хэсгээс боловсруулсан төсөлд аливаа этгээд хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт хийх зохицуулалтыг нээлттэй байхаар тусгасан нь зүйтэй талаар санал хэлжээ. Хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу анхны хэлэлцүүлгээс эцэслэн батлах үе шат руу шилжүүлэх горимын санал гаргасныг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа, Ж.Алдаржавхлан, Ж.Баярмаа, С.Зулпхар, Ц.Мөнхбат, А.Ганбаатар, Ж.Золжаргал асуулт асуув. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа Улсын Их Хурлын гишүүний сонгогч, иргэдтэйгээ уулзсан уулзалтыг сонгуулийн үйл ажиллагаанд хамааруулахгүй гэсэн анхны үзэл баримтлалаар Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд тусгагдсан. Гэтэл аливаа этгээд гэж томьёолон нээлттэй болгосноор сонгуулийн сурталчилгааны 18 хоногийг үгүйсгэж байна гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, хуулийн төсөлд туссан аливаа этгээд, уулзалт зэрэг нь юун тухай өгүүлж буйг тодруулан асуув. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа Үндсэн хуулийн цэц Улсын Их Хурлын гишүүдэд давуу байдал бий болгосон байна гэж үзсэн тул уг боломжийг хэн бүхэнд нээлттэй болгох нь зүйтэй гэж үзсэн гэлээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Алдаржавхлан гишүүдийг эргэх холбоотой байхыг сонгогчид шаарддаг гэдгийг онцлоод, хэн бүхэнд хийсэн ажлаа тайлагнахад нээлттэй болчихвол сурталчилгааны 18 хоногийг байхгүй болгох хэрэгтэй гэв. Тэрбээр орон нутгийн сонгуулийн зохицуулалттай ижилсүүлж чандлах шаардлагатай гэсэнд Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир хуулийн төслийг Үндсэн хуулийн цэцийн гуравдугаар дүгнэлтийн хүрээнд боловсруулсан гэсэн тайлбар өглөө.
Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа сонгуулийн жил Улсын Их Хурлын гишүүд тайлан тавих нь үнэндээ ичгэвтэр зүйл байдаг гээд, аливаа этгээдэд уулзалт хийх эрх олгож байгаа нь дэвшил болж буйг сайшаасан бол Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар гишүүний бүрэн эрх Үндсэн хуульд заасны дагуу төрийн сүлдэндээ тангараг өргөснөөр эхэлж, дараагийн сонгуулиар шинэ сонгогдсон гишүүд тангараг өргөснөөр дуусгавар болдгийг сануулж, хэрэв сонгуулийн жил эхэлснээс хойш иргэд, сонгогчдодоо тайлангаа тавьж чадахгүй бол энэ бүрэн эрхийн хугацаа гурван жил, зургаан сар болчихно гэж тооцож байгаагаа онцлов. Хуулийн төсөлд дурдсан “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүд орно гэдгийг ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир тодотгоод, хийсэн ажлаа тайлагнаж болохоос бус би нэр дэвшинэ, намайг сонгоорой гэж өөрийгөө сурталчилж болохгүй гэсэн тайлбар өглөө. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхбат хэвлэмэл материалуудыг эд зүйл гэж үзэн сонгогчдод тараахыг хориглож байгаа нь зөв гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, сонгуулийн жил эхлэхээс өмнө тайлангаа хэвлүүлж, тарааж болох, эсэхийг тодруулан асууж, хариулт авлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ганбаатар сонгууль бол иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхээ эдлэх тэгш боломж байх учиртайг дурдаад, “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүн орвол тэдэнд заавал давуу байдал үүсэх учир энэ заалтыг бүхэлд нь хүчингүй болгох ёстой гэсэн байр суурьтай байгаагаа хэлсэн юм. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Золжаргал хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, сонгуулийн сурталчилгааны явцад хориглох зүйлс болон тэдгээрийн хугацааны талаар асууж хариулт авав.
Хэлэлцэж буй асуудлаар асуулт, хариулт явагдсаны дараа Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн гишүүн О.Номинчимэг ардчилал, парламентат ёсоо бэхжүүлэхийн тулд шударга, ил тод, нээлттэй сонгуулийг явуулах нь хамгийн чухал гээд үүний тулд сонгуулийн хууль тогтоомжийг шинэчлэх шаардлагатайн дотор ялангуяа зардлыг бууруулах чиглэлээр дорвитой өөрчлөлт хийх хэрэгтэй гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Жаргалсайхан хэвлэмэл материал тараах нь шударга сонгуульд харш зүйл гэдэгтэй санал нэг байгаагаа илэрхийлж, иргэдийн сонгогдох эрхэд эд мөнгөний босго, зардлын дарамт ихээхэн тээг болдгийг ярьж, эрх мэдэлтэй, албан тушаалтай хүмүүс бэлэг тарааж, тууз хайчилж сонгогчдыг татах ажлыг байнга хийдэг тул зөвхөн сонгуулийн жил гэлгүй бусад жилүүдэд ч эд зүйл тараахыг хориглох нь зүйтэй гэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир ч мөн сонгуулийн тухай хууль тогтоомжийг бүхэлд нь шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай гэсэн байр суурьтай байгаагаа онцолж, ялангуяа намын санхүүжилт, хандив тусламж, тэдгээрийн зарцуулалтыг ил тод, нээлттэй болгох ёстойг өнгөрсөн 2-3 сонгуулийн үеийн мөнгөний урсгалын жишээ баримтуудаар нотлон өгүүлсэн юм.
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж дууссан учир санал хураалтыг чуулганы маргаашийн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо.
Дараа нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эхлүүллээ. Хуулийн төслийг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал дүгнэлтийн мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Тэрбээр тус хуулийн төслийн ажлын хэсгийг мөнхүү ахалж ажиллажээ.
Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсгийн холбогдох зохицуулалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн гэсэн Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны хоёрдугаар дүгнэлтийг мөнхүү Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн учир Хууль зүйн байнгын хороо хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсгийг байгуулан ажиллуулсан байна.
Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Ганбат, Б.Заяабал, М.Нарантуяа-Нара, Л.Соронзонболд нар ажиллаж, хуулийн төслийг боловсруулахдаа Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэг болон 47.7 дахь хэсгийг хөндөж, шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаарыг Төрийн албаны тухай хуульд заасан насны хязгаартай нийцүүлэх хүрээнд “60” гэснийг “65” болгох, тэтгэвэр тогтоохтой холбоотой бусад харилцааг холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу зохицуулахаар тусгасныг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр, П.Сайнзориг, Х.Тэмүүжин нар Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтээр Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэгт “…шүүгчээр 30, түүнээс дээш жил ажилласан бөгөөд 55 насанд хүрсэн бол өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоно” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчсөн гэснийг Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн тул Цэцийн дүгнэлтийн хүрээ, хязгаарт багтаан хуулийн төслийг боловсруулах нь зүйтэй талаар асуулт асууж, хариулт авч, байр сууриа илэрхийлжээ. Тэдний саналыг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх зүйтэй гэж үзсэн тул дээрх заалтыг хасаж, хуулийн төсөл боловсруулсан тухайгаа Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир танилцууллаа.
Байнгын хорооны хуралдаанаар уг асуудлыг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эцэслэн батлах үе шаттай нэгтгэн явуулах горимын санал гаргасныг мөнхүү хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжжээ.
Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Тэмүүжин үг хэлэв. Тэрбээр Шүүхийн тухай хуулийн дээрх заалт шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар хүртэл буюу 60 нас хүрэх хүртэл томилох зарчмыг алдагдуулсан гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг тайлбарлаж, хуулийн төслийг энэ хүрээнд боловсруулсныг дурдав. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Сронзонболд ажлын хэсэг насны хязгаарыг “65” гэж төсөлд тусгаад байсныг Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд хамаарахгүй гэж Байнгын хороо үзэж хассаныг тайлбарлан, аливаа иргэдийн тэтгэвэрт гарах нас, цалин тэтгэврийн асуудлыг ийм байдлаар шийдээд байх нь зохимжгүйг Улсын Их Хурал цаашид анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байгаагаа тэмдэглэлээ.
Харин Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа дээр дурдсан заалтыг хассанаар цаана нь үлдэж буй зохицуулалт хуулийн өмнө хүн бүр тэгш байх зарчмыг зөрчсөн байна гээд, шүүгчийн өндөр насны тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар 60 нас байх ба 55 насанд хүрсэн, эс бол шүүгчээр нийт 25 жил ажилласан шүүгч өөрөө хүсвэл өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно гэсэн нь Нийгмийн даатгалын тухай хуулиар тогтоосон тэтгэврийн наснаас таван жилийн өмнө тэтгэвэрт гарах боломжийг шүүгчдэд олгож байгааг тайлбарлалаа. Шүүгчийн тухай хуулийн 40.1-д энэ заалт мөн адил байгаа нь хуулийн зөрчил үүсгэж байна гэж тэрбээр анхааруулаад, тэдэнд давуу байдал үүсгэсэн энэхүү хуулийн зөрчлийг арилгах үүднээс Байнгын хороон дээр унасан ажлын хэсгийн саналыг дэмжиж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэв. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа, ерөнхий хууль болон салбарын хуулиуд хоорондоо зөрчилдөх явдал маш их байна. Иймд энэ удаа асуудлыг гагцхүү Цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд шийдвэрлээд, цааш цаашдаа хууль хоорондын зөрчлүүдийг арилгах асуудлыг иж бүрнээр авч үзэх ёстой гэж үзсэн гэсэн юм. Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Бямбасүрэн шүүхийн хараат бус байдлыг хангах, шүүхийг шинэчлэхийн аль нь илүү чухал вэ гэдэг дээр ажлын хэсэг ямар байр суурьтай байгааг асууж, хариулт авав.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан үг хэлэх Улсын Их Хурлын гишүүн байгаагүй тул санал хураалтыг мөнхүү чуулганы маргаашийн үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
Улс төр
Засгийн газрын дотоод үнэт цаас амжилттай арилжаалагдлаа

Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны анхдагч зах зээлийн арилжаа 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 16-ны өдөр Монголын хөрөнгийн биржээр дамжин амжилттай зохион байгуулагдлаа.
Энэ удаагийн арилжаагаар Өрийн удирдлагын тухай хуулийн 12.1.3-т заасан “Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны зах зээлийг дэмжих” зориулалтын дагуу 6 сарын хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас, 2 жилийн хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг тус тус Монголын хөрөнгийн биржийн Засгийн газрын үнэт цаасны анхдагч арилжааны системээр дамжуулан арилжааллаа.
Өнөөдрийн арилжаанд хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжлийн оролцогчид болох банк, даатгал, үнэт цаасны компаниудаас гадна гадаад, дотоодын иргэд оролцсон бөгөөд зарласан нийт дүнгээс 4.4 дахин их буюу 43.7 тэрбум төгрөгийн санал ирж, 6 сарын хугацаатай үнэт цаасны жигнэсэн дундаж хүү 9.466 хувь, 2 жилийн хугацаатай жигнэсэн дундаж хүү 10.477 хувьтай арилжаалагдлаа.
Цаашид дотоод үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийг дэмжих, хөрөнгийн зах зээлд төгрөгийн бондын өгөөжийн муруйг тогтоох зорилгоор Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны хуваарийн дагуу 2025 оны 2 дугаар улиралд 2 долоо хоног тутамд богино болон дунд хугацаатай тус бүр 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас гаргах ба нийт 60 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг арилжаална.
Засгийн газраас энэ төрлийн үнэт цаасыг тогтмол бага хэмжээгээр арилжаална. Засгийн газрын үнэт цаасанд хөрөнгө оруулах нь хөрөнгө оруулагчдын хувьд хамгийн эрсдэлгүй, хөрвөх чадвар өндөртэй санхүүгийн хэрэгсэл бөгөөд үнэт цаасны хүүгийн орлого нь орлогын албан татвараас чөлөөлөгддөг бөгөөд аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн дагуу гүйцэтгэлийн болон урьдчилгаа төлбөрийн баталгааг Засгийн газрын дотоод үнэт цаасаар гаргах боломжтой зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны 2025.04.16-ны анхдагч зах зээлийн арилжааны үр дүнг ЭНДЭЭС үзнэ үү.
Эх сурвалж: Монгол Улсын Сангийн яам