Бусад

Иргэн Д.Ламжав: Үндсэн хуулийн хамгаалалтыг дотор нь хийхгүй бол тайван бус байдал үргэлжилнэ

Нийтэлсэн

6 жил өмнө

2019-01-23

Нийтэлч

Admin

Үндсэн хуулийн Цэцэд хандаж нэхэмжлэл гаргадаг иргэдийн тоо жилд 300-350 орчим байдаг гэнэ. Олон давтамжтай ханддаг заргач иргэдийн тоо ч нэмэгджээ. Нэг хэсэг иргэн хэмээх тодотголтой Д.Ламжав гуай л Үндсэн хуулийн цэцэд нэхэмжлэл гаргадаг мэт ойлгогддог үе байсан. Иргэн Д.Ламжавтай ярилцлаа.

-Та хамгийн сүүлд хэзээ Цэцэд хандсан бэ?

-2016 онд Цэцийн гишүүдийг улс төрийн шалтгаанаар халах зорилгоор УИХ хууль батлахад Цэцийн халдашгүй байдлыг хамгаалах үүднээс өргөдөл гаргасан. Цэцийн гишүүнийг 65 нас хүрэхэд тэтгэвэрт гаргана гэсэн хууль баталчихгүй юу даа. Тэр л байх шив дээ. Тэр үед АН олонх байсан.

Энэ бол З.Энхболдын дур зоргын асуудал байсан л даа. Яахав, УИХ тийм хууль баталсан. Цэцээс зүй ёсны шийдвэр гарсан. Хуулийг тухайн холбогдож байгаа этгээдэд хохиролтойгоор буцааж хэрэглэдэггүй. Ашигтайгаар буцааж хэрэглэдэг ардчилсан хуулийн том зарчим бий. Цэц нэгэнт томилогдсон Цэцийн гишүүдэд энэ хууль үйлчлэхгүй. Энэ хуулийг батлагдсанаас хойш томилогдсон Цэцийн гишүүдэд хэрэглэнэ гэсэн шийдвэр гаргасан.

-Цэцийн гишүүд гэснээс сүүлд томилогдсон зарим Цэцийн гишүүнийг хуульчид эсэргүүцсэн. Үүнийг та яаж хүлээж авч байна вэ. Сүүлийн үед Цэцэд ясны хуульчид гэхээсээ улстөрчид очдог болоод байгаа?

-Би тодорхой гишүүдийг тэр нь ийм тийм гэж ярихыг хүсэхгүй байна. Зарчмын хувьд Цэцэд туршлагатай, өндөр түвшний хуульчид байх шаардлагатай л даа. Улс төрийн болоод эрх зүйн хувьд өндөр түвшинд боловсорсон, юмны учрыг мэддэг хуульчид сууж байх ёстой. Гурван субьектээс Цэцийн гишүүнд нэр дэвшүүлдэг шүү дээ. Ерөнхийлөгч, УИХ, Дээд шүүхээс нэр дэвшүүлж, УИХ томилдог. Ийм л Үндсэн хуулийн зохицуулалттай. Хэрэв тийм шүүмжлэл явсан бол аль этгээдээс нь ямар шалгуур хангаагүй, хэнийг дэвшүүлсэн гээд тодорхой асуудал ярих шаардлагатай.

-Одоо та Цэцийн хуралдааныг хэр анхаардаг вэ?

-Тэр болгоныг анхаараад байдаггүй ээ. Тун ач холбогдолтой юмнуудыг л анхаардаг даа.

“Үндсэн хуулийн Цэцэд хандаж нэхэмжлэл гаргадаг иргэдийн тоо жилд 300-350 орчим байдаг”

-Иргэн гэдэг хамгийн нэр хүндтэй тодорхойлолт. Нэг хэсэг иргэн гэдэг тодотгол зөвхөн танд хамаардаг юм шиг л байсан. Таныг хаана юу хийж байгаа бол гэж хүмүүс сонирхох байх л даа?

-Үндсэн хууль батлагдсаны дараа Улсын Бага хурал Цэцийн тухай хууль баталсан. 2005 онд би Цэцийн тухай хууль Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэсэн нэг чухал мэдээлэл Цэцэд өгч шийдвэрлүүлсэн. Тэр нь юу байсан гэхээр иргэн Цэцэд хандаж болно. Ерөнхийлөгч, УИХ гэх мэтчилэн олон субьект бий. Албан тушаалтан Үндсэн хууль зөрчсөн зөвхөн тэр асуудлаар л иргэн Цэцэд хандах эрхтэй. Эрх зүйн актуудын асуудлаар Цэцэд хандах эрхийг нь хассан хуулийн заалт байсан. Иргэн бусад субьектийн адил эрхтэй байхаар Үндсэн хуульд заасан гэж Цэцэд хандсан юм. Цэц дээр энэ хэргийг хожсон. Үндсэн хууль зөрчсөн шийдвэрүүдийн ихэнх нь иргэдийн мэдээллээр тогтоогдсон байгаа. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын Дээд шүүх Үндсэн хуулийн зөрчлийг засуулахаар хандсан нь өчүүхэн бага. Энэ бол ач холбогдолтой зүйл болсон байх.

-Та олон удаа Цэцэд хандаж ялалт байгуулсан хүн. Цэцэд ялалт байгуулах жор гэж байгаа юу?

-Ерэн хэдэн оны үед юм байна. Цэцийн процессын хуульд зориулсан блок схем боловсруулж, зарим олон нийтийн байгууллагынханд энэ тухай ярьж байсан. Өөрөөр хэлбэл процессын хуулийн дагуу асуудал хэрхэн өрнөдөг вэ, иргэдийн өргөдөл гомдол, эсвэл өндөр албан тушаалтны зүгээс тавигдсан хүсэлт ямар байдлаар хянагддаг вэ гэдгийг харуулсан юм. Тэр схем миний компьютерт одоо ч байгаа л даа. Нэг л А4-ийн цаасан дээр логикийн хувьд товчлоод шийдвэр гаргах процесс яаж явдгийг харуулсан. Сонирхсон хүмүүст тус болохоор юм бий л дээ.

-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах асуудлыг их ярьдаг боллоо. Засаглал хуваарилалтын асуудал, Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмэх, эсвэл Ерөнхийлөгчийн засаглалтай байх тухай ярьцгаадаг. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах цаг болсон уу, одоо яригдаад байгаа өөрчлөлтүүд хэр оновчтой санагдаж байна?

-УИХ-д Д.Лүндээжанцан даргаар ахлуулсан ажлын хэсэг гарсан. Удаан хугацаанд ажиллаж байх шиг байна. Энэ ажлын хэсгийн эцсийн төсөл УИХ-д өргөн баригдаагүй байгаа. Чухал чухал байгууллагаас санал авах түвшинд хэлэлцэгдэж байна. Яг ийм л өөрчлөлт оруулъя гэсэн төслийг УИХ-д өргөн барьсан тохиолдолд Цэцийн саналыг авахаар төслөө өгөх ёстой. Энэ төслийн гол санааг онцолж хэлье. Манай Үндсэн хуульд байгаа нэг дутагдал Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг хумьсан. Хүрэлцэхүйц эрх мэдэл олгоогүй. Үүнийг залруулахыг зорьсон төсөл байгаа юм. Ерөнхий сайд кабинетаа өөрөө мэдэж бүрдүүлэх асуудал тавигдаж байгаа. Одоо Засгийн газрын гишүүн бүрийг УИХ санал хурааж томилдог. Ерөнхий сайд өөрөө томилох эрх байхгүй. Жишээлбэл ийм өөрчлөлт бий. Энэ гүйцэтгэх засаглалын эрх мэдлийг цэгцтэй болгоход чухал. Засаг дарга нарыг зарим шатанд нь шууд сонгох, зарим шатанд нь томилох маягийн санаанууд байгаа. Би санал авахаар тараасан төслийг хэлж байна шүү дээ. Энд нааштай ч юм бий, бас илүү зохистой болгох зүйл байгаа. Хувийн санаагаа тодруулж хэлэхэд Засаг даргыг нийтээр сонгодог байгаад, Засаг дарга зохисгүй үйл ажиллагаа явуулах, хууль зөрчсөн ноцтой байдал гаргавал тухайн Засаг даргыг дээд шатных нь Засаг дарга огцруулаад, үлдсэн бүрэн эрхийн хугацаанд нь Засаг даргыг томилдог. Өөрөөр хэлбэл дахиад нөхөн сонгууль явуулахгүйгээр зохицуулбал илүү аятайхан болох юм. Манайд бүх шатны иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралд ажил цалгардаж байгаа. Одоо иргэдийн оролцоог Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал гэдэг албан ёсны бүрэлдэхүүн таглаад байгаа юм. Эрх мэдэл хүрэлцэхгүй байдал Ерөнхий сайдын түвшинд ч адилхан бий. Бас иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал ажил хийлгэхгүй, өчнөөн их зардал гарч байна. Гүйцэтгэх засаглалын хурд маш муу. Засаг дарга шийдвэрээ хариуцахад хэцүү нөхцөл байдалтай. Хэрэв дээр хэлсэн зарчимд шилжвэл Засаг дарга гаргасан шийдвэрээ хариуцна. Иргэдийн оролцоог хангахын тулд сонирхлын бүлгүүдийг сонсох замаар шийдвэр гаргахад олон нийтийг оролцуулдаг, шийдвэр гаргахдаа толгой мэдэж гаргадаг, өөрөөр хэлбэл тэр тэгсэн учраас энэ шийдвэр гарсан гэж нуугдах юм байхгүй. Ийм байдалд шилжвэл хариуцлага дээшилнэ. Үндсэн хуулийн одоогийн төсөл жаахан юм өөрчлөх гэж байгаа. Үүнийг хийхэд эрхбиш сайжрах нь сайжирна.

-Та нэг ярилцлагадаа “Үндсэн хууль хамгаалалтгүй хийгдсэн” гэж хэлсэн байна лээ. Үндсэн хуулийг өөрчлөх засварлахдаа үүнд нь хүрч болохгүй шүү гэсэн хамгаалалт байх ёстой юу?

-Үндсэн хуулийн хамгаалалтыг дотор нь хийдэг юм билээ. Манайх л дотор нь хийхээ тас мартчихсан гэж хэлж болно. Ганц л юманд найдсан шиг байгаа юм. УИХ-ын гишүүдийн дөрөвний гурав нь зөвшөөрвөл нэмэлт өөрчлөлт оруулж болохоор хуульчилсан.

“Хувийн санаагаа тодруулж хэлэхэд Засаг даргыг нийтээр сонгодог байгаад, Засаг дарга зохисгүй үйл ажиллагаа явуулах, хууль зөрчсөн ноцтой байдал гаргавал тухайн Засаг даргыг дээд шатных нь Засаг дарга огцруулаад, үлдсэн бүрэн эрхийн хугацаанд нь Засаг даргыг томилдог. Өөрөөр хэлбэл дахиад нөхөн сонгууль явуулахгүйгээр зохицуулбал илүү аятайхан болох юм”

-Тэгэхээр одоогийнх шиг 65 УИХ-ын гишүүнтэй нэг нам Үндсэн хуулийн өөрчлөлт хийчих боломжтой байх нь ээ?

-Өмнө нь 2000 оны арванхоёрдугаар сарын 14-нд хийсэн шүү дээ. 1999 онд бас хийсэн. Тэгэхэд Цэцийн саналыг аваагүй гэсэн асуудал үүсээд, 2000 оны УИХ-ын ээлжит сонгуулийн дараа яг тэр өөрчлөлт орсон. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүдийн дөрөвний гурав гэдэг тоонд найдах нь хангалтгүй. Эрх зүйн хамгаалалт байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл ардчиллын замаас ухрах өөрчлөлт хийлгэхгүй байхаар Үндсэн хуульдаа оруулсан байх учиртай. Үндсэн хууль уншаад үзэхээр энэ талаар юу ч байдаггүй. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах эсэх дунд Цэц саналыг оруулж болно гэсэн ганцхан өгүүлбэр байгаа.

Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахад таслал авч хаясан ч асуудал үүсч байгаа юм. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах шийдвэр Үндсэн хуулиа зөрчиж буй хэрэг шүү дээ. Нэмэлт өөрчлөлтийг байгаа Үндсэн хуулиа зөрчихгүйгээр хийх бололцоогүй. Үндсэн хуульд сайдыг УИХ нэгбүрчлэн санал хурааж томилно гэж байгаа. Одоо бид Ерөнхий сайд нь сайд нараа өөрөө мэдээд томилох тухай ярьж байна. УИХ-д түүнийгээ зүгээр мэдэгдэж болно. Ерөнхийлөгч бол тэглээ гэдгийг нь тэмдэглэж л авна. Түүнээс биш урдаас нь тэгэхгүй, өөр хүн тавина гэх юм байхгүй. Тэгэхээр энэ бүхэн зөрчиж байгаа биз дээ. Сайжруулсан ч муутгасан ч заавал зөрчих юм. Тэгэхээр Цэц утга учрын талаар юу ч яриад нэмэргүй. Санал оруулж болно л гэсэн байна шүү дээ. Үндсэн хуулийг нүдний цөцгий мэт хайрлах, ардчиллаасаа ухрахгүй байх гэх мэт хэдэн зарчмыг хамгаална гэдгийг Үндсэн хууль дотроо зааж өгөх ёстой байсан. Өгөөгүй болохоор санал оруулж ирнэ гэсэн ганц бүрхэг өгүүлбэртэй. Цэц Үндсэн хууль зөрчсөн хууль шийдвэрийг үгүй хийгээд байж болно. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулна гэхэд Цэц ямар ч хүчгүй.

Үндсэн хуулиа дотор нь хамгаална гэдэг юу гэсэн үг юм. Хэдэн чухал юм хийх ёстой. Хүний эрхийн хамгаалалтыг өмнөхөөс дордуулж болохгүй. Эрх мэдлийн хуваарилалтыг одоо Үндсэн хуульд байгаа нөхцөлөөс дордуулж болохгүй. Монгол Улс бол парламентын Бүгд найрамдах улс мөн гэх мэт тодорхой заалтыг хамгаалах учиртай. Хамгаалъя гэвэл Үндсэн хуульдаа ингээд заах ёстой. Цэц үүнд дүгнэлт өгөөд ингэж дордуулсан байна гээд хамгаалаад байна. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дотор нь хийхгүй бол эрхзүйн тайван бус байдал үргэлжилнэ.

-Та Социал демократ намыг үүсгэн байгуулагчдын нэг. Одоогийн намууд та нарын үеийнхээс сайн тал руугаа өөрчлөгдөж байна уу, муу тал руугаа хөгжөөд байна уу. Та энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Би тухайн үед ардчилагчид дотроо гэх юм уу, идэвх санаачилга гаргаж байсан хүмүүсийнхээ хүрээнд ахмад нь байлаа. Улс төрийн шинэ хүчнүүд сонгуульд ялахыг үзэх сэн гэж мөрөөдөж байсан. Анхны мөрөөдөл 1993 онд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялалт байгуулснаар биелэсэн. Гэхдээ ядруу шүү дээ. МАХН-ын угшилтай хүнийг дэвшүүлж байж ялсан. П.Очирбат Үндсэн хуулийн төслийг боловсруулах ажлыг удирдсан. Явцын дунд ардчиллын талын хүн болж хувирсан. Ардчиллыг дэмждэг хүн л дээ. Энэ бол нэгдүгээр том үзэгдэл байсан. 1996 оны сонгуулиар 50 суудал авч зад ялсан. Эвсэл болсны ачаар ялсан. Шинэ хүчнүүд улс төрийн туршлага байхгүй задарсан. Түүнээс гадна тэр үед одоогийнхоос хэцүү байсан шиг. Ерөнхийлөгч өөр намын, хатуу байр суурьтай Н.Багабанди. Наад талд нь шинэ хүчнүүд, бараг л ерэн оноос хуримтлагдсан “өс хонзон” гэж хэлж болох харилцаатай байлаа шүү дээ. Ардчилсан холбоо эвсэлд Социал демократ нам, Үндэсний Ардчилсан нам хоёр эвссэн шүү дээ, 1996 онд.

Б.ЯНЖМАА

Сэдвүүд:

Дэлгэрэнгүй ...

Сэтгэгдэл үлдээх

Бусад

Олон улсын стандартад нийцсэн IBAN дансны дугаарлалтыг нэвтрүүллээ

Нийтэлсэн

7 өдөр өмнө

2025-04-02

Нийтэлч

24barimt

Монголбанк нь Төв банк (Монголбанк)-ны тухай хуульд зааснаар Үндэсний төлбөрийн систем, түүний үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах, зохицуулах, хяналт тавих чиг үүргийнхээ хүрээнд Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн 2024 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн А-242 дугаар тушаалаар бүх иргэд, аж ахуйн нэгжийн дансны хуучин дугаарлалтыг 2025 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс ашиглахыг зогсоож, олон улсын дансны нэгдсэн дугаарлалтад бүрэн шилжүүлэхээр Монголбанк нь банк, төлбөрийн системийн нийт оролцогчидтой хамтран ажилласан.

Энэ хүрээнд иргэд, аж ахуйн нэгжийн дансны хуучин дугаарыг дөрөвдүгээр сараас эхлэн ашиглагдахгүй болж харин IBAN дансны дугаарлалтын зааврын дагуу шинэчлэгдсэн бүтэцтэйгээр төлбөр тооцоо дамжиж эхэлсэн.

Та бүгдийн үндсэн дансны дугаарт өөрчлөлт орохгүйгээр улсын код, хяналтын орон, банкны болон дансны дугаар гэсэн бүтэцтэй нийт 20 оронгийн урттай болж байна. IBAN дансны дугаарлалттай болсноор олон улсын гүйлгээ илүү хурдан, найдвартай, эрсдэлгүй болж, алдаатай гүйлгээ буцаагдах эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэхийн зэрэгцээ аль банкны данс вэ гэдгийг шууд мэдэх боломжтой зэрэг давуу талтай боллоо.

Дэлгэрэнгүй ...

Бусад

АТГ: Эрүүгийн 2 хэрэгт нийт 18 объектод нэгжлэгийн ажиллагаа хийв

Нийтэлсэн

2 долоо хоног өмнө

2025-03-24

Нийтэлч

24barimt

Авлигатай тэмцэх газрын Мөрдөн шалгах хэлтэс 2025 оны гуравдугаар сарын 17-23-ны өдрүүдэд гэмт хэргийн шинжтэй 60 гомдол, мэдээллийг шалгав.

Үүнээс 10 гомдол, мэдээлэлд хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээх, 6 гомдол, мэдээлэлд хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээхээс татгалзах саналтайгаар прокурорт шилжүүлсэн бөгөөд одоогоор 44 гомдол, мэдээллийг хянан шалгаж байна.

Түүнчлэн эрүүгийн 888 хэрэгт мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулснаас өнгөрсөн долоо хоногт 11 хэргийг шүүхэд шилжүүлэх, 10 хэргийг хаах, 1 хэргийг харьяаллын дагуу шилжүүлэх саналтай прокурорт хүргүүлж, 2 хэргийг нэгтгэн шалгаж байна. Мөрдөн шалгах ажиллагаанд одоогоор 864 хэрэг шалгагдаж байна.

Гэмт хэргийн шалтгаан, нөхцөлийг арилгуулахаар мөрдөгчийн 1 мэдэгдэл хүргүүлж, хэрэг бүртгэлтийн болон мөрдөн байцаалтын 2 хэрэгт нийт 18 объектод нэгжлэгийн ажиллагаа хийв гэж АТГ-аас мэдээллээ.

Дэлгэрэнгүй ...

Бусад

Нийслэлд үйл ажиллагааа явуулж буй 770 нийтийн байранд хяналт шалгалт хийлээ

Нийтэлсэн

4 долоо хоног өмнө

2025-03-12

Нийтэлч

24barimt

Нийслэлийн Засаг даргын 2025 оны А/214 дугаартай захирамжаар нийслэлийн нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж буй нийтийн байрны орчин, нөхцөл байдалд хяналт шалгалт хийлээ. Тодруулбал, ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн нийслэлийн есөн дүүргийн 770 нийтийн байрнуудын нөхцөл байдалтай танилцаж, газар дээр нь ажиллав. Тус ажлын хүрээнд нийтийн байрны эрүүл ахуй, гал болон цахилгааны аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн халдвар хамгаалал зэрэг нь шаардлага хангаж буй эсэхийг шалгаж, шалгалтаар илэрсэн зөрчил дутагдлыг арилгуулан, цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний санал, дүгнэлтийг боловсруулах юм.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд нийтийн 770 байр байдгаас 754 нь иргэнд, үлдсэн нь аж ахуйн нэгжид бүртгэлтэй байна. Мөн үүнээс зөвхөн 285 нь татвар төлдөг болохыг хяналт шалгалтын үеэр илрүүллээ. Галын аюулгүй байдал алдагдсан 11 төрлийн нийт 5730 зөрчил илэрч 132 буюу 2.3 хувийг тухайн цаг мөчид арилгуулж цаашид хэрэгжүүлэх арга хэмжээг даалгалаа.

2025 оны 02 сарын байдлаар 770 нийтийн байр шалгалтад хамрагдсан бөгөөд давхардсан тоогоор 26 төрлийн 7,985 зөрчил илэрч, хууль тогтоомжийн хэрэгжилт 45,6%-тай байна.

Галын аюулгүй байдал 40%
Эрүүл ахуйн 34%
Байгаль орчин 57%
Гэмт хэрэг, хэв журам 75%,
Барилга байгууламж 22.3%

НЦУГ-аас гаргасан 2025 оны 02 дугаар сарын мэдээгээр гэмт хэрэг, зөрчлийн дуудлага, мэдээлэл бүртгэгдсэн 120, гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эрх зөрчигдсөн дуудлага, мэдээлэл бүртгэгдсэн 142 нийтийн байр байна. Мөн Нийтийн байр түрээслэгч 11129 иргэнийг бүртгэсэн. Нийт есөн дүүргийн 383 иргэн аж ахуйн нэгжээс 175 буюу 45.8% нь хөрсөнд шингээдэг нүхэн жорлонтой бөгөөд стандартад нийцсэн, бохир сордог нүхэн жорлонгийн тоо 201 буюу 52,5% харин төвлөрсөн шугамд холбогдсон 7 буюу 2% байна. Шалгалтаар дүүргийн худалдаа үйлчилгээг зохицуулах зөвлөлд 96% огт бүртгэлгүй байгаа нь хууль тогтоомжийн хэрэгжилт хангагдахгүй явж ирсэн юм.

Дэлгэрэнгүй ...