Монголчууд европ дахинаас ч өмнө 1400 жилийн тэртээ өөрийн гэсэн бичиг үсэгтэй байсны дурсгал болох “Хүйс толгойн бичээс” гэрэлт хөшөөний хуулбарыг энэ дурсгал олдсон Булган аймгийн Могод сумын сумын төвд залах ёслол боллоо. Түүх соёлын “Хосгүй үнэт дурсгал” болох үүний эх хөшөө нь Төрийн ордонд залаатай байсныг Чингисийн музейд шилжүүлэн, хууль дүрмийн дагуу зөвшөөрөл аван дахин хоёр хувилбар хийлгэж нэгийг нь Төрийн ордонд залсан бол хоёр дахийг нь ийн уугуул нутагт нь залж байгаа юм байна. Энэ дурсгал бидэнд өмнө нь олоод байсан 1224, 1225 оны үед босгосон Чингисийн чулууны бичгээс даруй 600 жилийн өмнө манай эриний 601 оны орчимд монгол брахми бичгээр бичигдсэн гэдгийг эрдэмтэд тогтоожээ.

Олон жилийн туршид олон арван эрдэмтдийн анхаарлыг татаж судлагдсаар ирсэн Хүйс толгойн бичээсийг ӨМӨЗО-ны эрдэмтэн, судлаач Солонгод овогт Л.Хурцбаатар тайлж уншсан байна. Бичээсийн агуулга бол манай эриний 600 оны орчмоор алагдсан эртний Түрэгийн Нири хааны хатад, дүүс “Нэгэн бодисадва шиг шинэ хаан” төрөхийг хүсэн даатгаж, мөргөл тахилгын явцыг тэмдэглэсэн “Бид нар хаан дигиний сүнснээс нэгэн бодисадвагийн шиг шинэ хаан төрөх ба Бода хааны уг угсааг ухааран санаж, Хири, Анакаяа, …, Бидин, Жаха, Боди, Бигиеэ нар нийгмийн долоон гишүүд хуран цуглаж хөг дуу санал нэгдэв. Бид жолоо нар хар ная тувар нартай бөгтөг гэр, цэцэр майхнаа босгон тахилга хийв. Нири хааны хатад дүү нар Нири хаан ба Түрэг хааны учирт ихсийн тайлга өргөв. Хири овгийн Хэрхин удган, Барга овгийн сүнс дуудаач хэвхэн бүжиглэж, ихсийн хишгийг даяар олонд түгээн тарааж, овгийн ахас ухаантан нараас их хаан бага ханд зул өргөн өчив. …бид Нири хаан Түрэг хааны сүнсийг хөжин сэргээн увдислан, зул өргөн өчиж, Дархад Жэеэби уг бичгийг… дархлан бичив” гэсэн байдаг юм байна. Хөшөөний нээлтэд тус нутгийн эрдэмтэн зохиолч Ш.Гаадамбын хүү эрдэмтэн Билгүүдэй, монголч эрдэмтэн, Олон улсын монгол судлалын холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга, академич Д.Төмөртогоо, Чингисийн музейн захирал Чулуун, хөшөөний бичээсийг тайлж уншсан эрдэмтэн Л.Хурцбаатар нар оролцсон юм.