Барилга, хот байгуулалтын сайд асан   З. Баянсэлэнгэ  “Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөрөөс улсад  ихээхэн хэмжээний хохирол  учруулсан  гэх үндэслэлээр Хорих 461 дүгээр ангид хоригдоод багагүй хугацаа өнгөрөөд байна. Харин тэрбээр “Надад хийсэн хэрэг байхгүй. Улсаас нэг ч төгрөг аваагүй, улсыг хохироогоогүй. Түрээсийн орон сууц  бол  улсын мэдлийнх, түрээслэгчдийн мөнгө улсын төсөвт орж, эдийн засагт ашигтайгаар эргэлдэж байгаа. Иймээс   би давж заалдах шатны шүүхэд хандана,  нэр төрөө сэрээлгэнэ.  Засгийн газар бүрэлдэхүүнээрээ шийдвэрлэсэн тогтоолоор хэрэг үүсгэж,  хэн нэгэн сайдад ял үүрүүлдэг жишиг тогтох гэж байгааг эсэргүүцнэ. Засгийн газар танхимын зарчмаар ажилладаг, гаргасан шийдвэрт нэг сайд ял хүлээх ёсгүй”хэмээн өөрийн байр сууриа илэрхийлсэн  байдаг.  Яг энэ асуудлаар Нийслэлийн МАХН-ын дарга Э.Эрдэнэжамъяантай уулзаж, байр суурийг нь сонслоо. 

МАХН-ын гишүүн З.Баянсэлэнгэ хоригдоод багагүй хугацаа өнгөрлөө. Түүний биеийн байдал ямаршуухан байгаа бол?

Манай  З.Баянсэлэнгэ  бол  эршүүд зантай, хэр баргийн зүйлд  шантраад байх хүн биш.  Намын удирдлагууд түүнтэй байнга  холбоотой байж, сэтгэл санааг нь  дэмжиж байгаа.   Тэрбээр охиндоо л маш их санаа нь зовж буй. Өсвөр насандаа яваа  учраас эл асуудалд эмзэг хандаж, хичээл номоо таслах вий, гутралд орох вий,  анги хамт олон нь буруугаар ойлгож, ганцаардуулах вий  гээд л. Энэ бол эх хүний хамгийн түрүүнд  бодох зүйл. Бидний  хувьд аль болох охинтой нь ойр байж, сэтгэл санаагаар дэмжихийг хичээж байна.  Сэлэнгээгийн маань найз бүсгүйчүүд өдөр бүр гэрт нь очиж буй тул бидний сэтгэл зарим талаар жаахан ч болов тайван  байгаа гэж хэлж болно.

Түүнийг хорих тухай асуудал нэлээн дээрээс яригдаж байсан?

Хоригдоно гэдгийг  нь нуулгүй хэлэхэд, бид   сарын өмнөөс  мэдсэн.  Өөрөө ч  мэдэж байсан.  Баянсэлэнгэ  маань улс төрийн золиос болоод байгаа. Шүүх хурлыг нь даргалсан  шүүгч нь гэхэд л  Зоригийн дүү. МАН-ын хонгилын эзэн. Ямар ч хүсэлт тавьсан хүлээж авахгүй байгаа. Өөрийгөө цагаатгах хүсэлтийг хүртэл буцаасан байсан. Үүний дараа Сэлэнгээ маань “ Одоо намайг авч явах юм байна” гэхэд нь би “Зоригтой байгаарай” гэж хэлсэн. Зургаан сар  сайдаар ажиллахдаа  1524 айлыг түрээсийн орон сууцанд хамруулж чадсан  эмэгтэй. Чадалтай улстөрч.  Ингэж иргэдийнхээ төлөө ажилласан сайд хэд билээ.  Тэднээс  20 нь гай болж МАХН-ын гишүүд байж таарсан.   Нийт орон сууцтай болсон  1524 иргэний  500 нь МАН, 300 нь АН, 20 нь МАХН-аас байсан. Тухайн үед У.Хүрэлсүх шадар сайд байсан.   Тэгвэл 500  иргэнээ орон сууцтай болгосон түүнд хариуцлага тооцохгүй л байгаа биз дээ.  З.Баянсэлэнгэ 1524 айлыг  байранд оруулах эхлэлийг тавьж чадсан. Цаашид баян, ядуу нь хамаагүй  бүх айл  орон сууцанд  амьдардаг болно. Энэ  хуулиа бид “З.Баянсэлэнгийн хууль” гэж нэрлэнэ.  2020 оноос хойш  байранд орох бүх иргэд  “З.Баянсэлэнгийн  зүрх сэтгэл, эрүүл мэндээ золин байж бий болгосон нөхцөлийн үр дүнд   байранд орно. Тэр эхлүүлж чадсан.  Тиймээс би охинд нь “Ээж нь ямар ч буруугүй. Монгол Улсынхаа ядарч зүдэрсэн иргэдэд тусалсан баатар эмэгтэй шүү. Ядуу хүмүүсийг байранд оруулах гэж зүтгэсэн,  хийсэн,  чадсан” гэж хэлсэн. МАХН  одоо 20-30 мянган айлыг байранд оруулах нөхцөлийг судалж, иргэдээ  бүртгэж эхэлсэн.  Хөтөлбөрийг З.Баянсэлэнгэ эхлүүлсэн. Монголын парламент дэх  эмэгтэй гишүүд сүүлийн жилүүдэд амжилттай ажиллаж буй.  Тухайлбал, Эрдэнэчимэг гишүүн гэхэд л  Тамхины  хуулийг батлуулсан. Одоо хэрэгжиж байна. З.Баянсэлэнгийг юу ч гэж ярьж болно. Гэхдээ тэр хүн  хорооны Засаг даргаас ажлынхаа гарааг эхлүүлсэн. Гэр хорооллын иргэдийн ихэнх нь  ядуу аж төрдгийг  мэднэ. Тиймээс зүтгэсээр ядуу хүмүүст зориулсан Засгийн газрын хөтөлбөрийг эхлүүлсэн.

Энэ хоёроос өөр том төслийг хийсэн хүн байна уу. Байхгүй. Хэрвээ гаргаад ирвэл сая төгрөгийн бооцоо тавъя.

 -Та хавтаст хэрэгтэй танилцав уу?

Нийслэлийн МАХН-ын даргын хувьд  хавтаст  хэрэгтэй нь танилцахад  гурван зүйл л бодогдсон. Хавтаст хэрэгтэй танилцахаас өмнө нийгэмд цацагдаад байсан, түрээслэгчдээс мөнгө авсан байж болзошгүй, тендер зарлаагүй байхад нь зарлаж, Бэрэн гэх барилгын  компанийг  өөрийн үзэмжээр сонгосон байж болзошгүй   гэх зүйлүүд миний сэтгэлийг түгшээж байсан.   Гэвч бүх зүйл өөрөөр эргэсэн. Түүнийг   нэг ч төгрөг аваагүй гэдгийг  гурван шатны шүүх тогтоосон байдаг.  Хоёрдугаарт, тендерийн тухайд  мөрдөн байцаах үйл ажиллагаа энэ сэдэв рүү төвлөрсөн нь анзаарагдсан.   Мөрдөн байгцаагчид, яамдын төлөөлөгчид, Засгийн газрыг төлөөлсөн   гэрчийн мэдүүлгүүд бүгд  тийшээ чиглэсэн байдаг юм. Үнэхээр хөгийн. Төрийн албан хаагчдын үнэн төрх энд харагдсан. Баянсэлэнгэ гэх хүн  ганцаараа тэр яаманд ажиллаагүй. Багаараа ажилласан. Төрийн нарийн бичгийн дарга, дэд сайд, газар хэлтсийн дарга нар гээд зөвлөх, чиглүүлэх ёстой төрийн хариуцлагатай албан тушаалтнууд түүнд шадарлаж байсан биз дээ. Тэдний хэн нь ч     З.Баянсэлэнгэд нэг ч удаа буруу юм хийж байна гэж хэлээгүй. Тэгсэн мөртөө  мөрдөн байцаагчийн өмнө суухдаа “Тэр даргад болохгүй хэлсэн шүү дээ” хэмээн арьсаа хамгаалж үлдсэн байх жишээний.  Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын даргаар ажиллаж байсан эрхэм  хүртэл “Тогтоолынх нь  доор болохгүй юм биш үү”  гэж мэдүүлгээ өгсөн байна лээ. Энэ одоо хайрын захиа юу. Захиа нь З.Баянсэлэнгэд очих уу. Арьсаа хамгаалж үлдэхийн тулд  матсан үйлдэл. Гэрчүүдийн өгсөн мэдүүлэг дотор  ганцхан ширхэг үнэнийг өгүүлсэн  мэдүүлэг байна лээ. Засгийн газар болоод Засгийн газрын гишүүнийг  ажлаа зөв,буруу хийж байгаа эсэх, холбогдох хуульд нийцэж буй үгүйг нь хоёр л субъект хянадаг.  Тэр нь Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар, Хууль зүйн яам. Гэтэл  Хэрэг эрхлэх газрын дарга, мэргэжилтнүүд бүгд “Бид нар буруу байх гэж бодоод протоколынх нь доор юм бичээд үлдээсэн” гэж мэдүүлсэн байна лээ.   Хууль тогтоолыг хэрэгжүүлэх гэж  цалин авч байгаа төрийн албан хаагчдын ажлаа хэрхэн хийж ирснийг ганцхан энэ баримт л нотолж буй хэрэг.  Хуулийн өмнө хүлээсэн үүргээр бол тэд Баянсэлэнгийг буруу шийдвэр гаргахаас нь   өмнө зогсоох учиртай бус уу. Өнөөдөр болохоор протоколынх нь доор буруу гэж бичсэн шүү дээ гээд сууж байгаа нь инээдэмтэй байгаа биз дээ.  Түүгээр зогсохгүй дараагийн Засгийн газар нь юуны учир үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэв. Д.Эрдэнэбатын Засгийн газраас У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар дамжуулан хэрэгжүүлсэн төсөл биз дээ, үнэнийг хэлэхэд.  Буруу гэж үзэцгээж байгаа юм бол шинээр  Засгийн газраа байгуулсан даруйд зогсоохгүй яасан юм.  Зогсоохгүй байгаа нь хууль зөрчөөгүй байгаагийн илрэл бус уу.

Тендер зарлаагүй гэдэг дээр Баянсэлэнгэ буруудаад байгаа. Эл асуудалд “Бэрэн” групп ямар тайлбар хийсэн байх юм?

-“Бэрэн” гэдэг  барилгын компани  хоёр улсын  Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу ажил гүйцэтгэсэн аж ахуйн нэгж юм билээ. Тодруулж хэлбэл,  Хятад, Монголын Засгийн газрын хэлэлцээрийн хүрээнд хэрэгжсэн төсөл. Хятадын Ардын банкаас манай Засгийн газар  хөнгөлөлттэй зээл авсныг та бүхэн мэдэж байгаа шүү дээ.  Ядуу иргэдээ  байранд оруулна гэж.  Хятадын Ардын банк “Бэрэн” группийг  сонгосон. Энэ нь тэдний эрхийн асуудал.  Өөрөөр хэлбэл,  тэд сонгосон учраас Бэрэн  групп   туслан гүйцэтгэгчээр ажилласан хэрэг.  Хятадын Засгийн газраас ядуу иргэдээ  түрээсийн орон  орон сууцаар хангах гэсэн юм, орон сууц бэлэн болохоор Засгийн газар худалдаж авна хэмээн  мөнгө гуйж авчихаад  төсөл хэрэгжих  дээрээ тулахаар тендерт ор гэсэн  байгаа юм.  Эл процессыг мэргэжилтнүүд нь мэддэггүй. Тэгээд  сайд нь буруудаад ирэхээр АТГ-т очоод  ам  уралдан ховлосон байх жишээний.  Мэдүүлгүүдэд  “Бэрэнгийн захирлыг сайдын өрөөнд сууж байхад нь нэг удаа харсан” гэх мэтчилэн хөвөрнө.  Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа том төслийг гардан зохион байгуулах гэж байгаа хүний хувьд  З.Баянсэлэнгэ салбарын сайдын хувьд   ажил гүйцэтгэх аж ахуйн нэгжийн захирлыг нэг биш өчнөөн олон удаа өрөөндөө дуудаж  уулзахгүй гээд яах юм. Тэднийхээр бол  Хятадын Ардын банкны захирлыг дуудаж уулзах ёстой байж. Харамсалтай нь  энэ асуудлыг ойлгоогүй хүмүүсийн нэг нь Барилга, хот байгуулалтын   Төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан   Магнайсүрэн. Тэрбээр мөн л мэдүүлэгтээ “Би болохгүй гэж бодож байсан. Тэгээд үүнийгээ  Болортуяад хэлсэн” гэж мэдүүлсэн байна лээ. Эцэст нь хэлэхэд, анхнаасаа тендер зарлах ёсгүй ажил байсан юм. Ардын банк, Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрт ингэж заагдсан зүйл.

-Болортуяа гэж хэн бэ?

-Одоо хэрэгт татагдаад байгаа Барилга,хот байгуулалтын яамны  Төрийн Захиргаа удирдлагын газрын дарга.  Магнайсүрэнгийн жинхэн үүрэг нь яамны ажлыг хуульд нийцүүлэх явдал. Түүний мэдүүлгээс үзэхэд,  болохгүй гэдгийг өөрөө бус өрөөлд хэлчихээд сууж байсан хэрэг.  Ийм хүн төрийг төлөөлөөд яаманд сууж байж.  Нөгөөтэйгүүр,  З.Баянсэлэнгэ л ганцаараа Засгийн газраа дэмжиж, төслийг хэрэгжүүлэхийн төлөө  зүтгэсэн.  Бусдын тухайд Хуульзүйн яам, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар, яамныхан, Төрийн нарийн бичгийн дарга нь ажлаа хийгээгүй,хийхийг ч хүсээгүй бололтой. Надад ийм л сэтгэгдэл төрсөн.

– Та “Мөрдөн байцаах үйл ажиллагаа бүхэлдээ  Баянсэлэнгэ  рүү чиглэсэн” гэж дээр хэлсэн. Үүнийгээ тайлбарлавал?

-Чиглүүлж байцаасан байгаа юм. Мэдүүлэг өгсөн бүх хүний хэлсэн, ярьсан зүйл нь адилхан. Сайдаа ажлаа өгч буусны дараа биш байхад нь буруу зөвийг нь  хэлж, ярих ёстой асуудлууд байсан. Тэр хүмүүс З.Баянсэлэнгийн төлөө биш монгол төрийн төлөө ажлаа хийх ёстой.

 – Ах дүү, намынхаа гишүүдийг орон сууцанд оруулсан тухай асуудлыг  нь шүүх нотолж уу?  

Уг нь бол 1000 айлыг төсөлд хамруулах ёстой байсан юм билээ. Сангийн сайд 50 тэрбум төгрөг хүссэн авч  Ардын банк 15 тэрбумын  зээл өгсөн. Тэндээс З.Баянсэлэнгэ нэг төгрөг ч идээгүй бас халааслаагүй. Мөн түрээсийн орон сууцанд ах дүүсээ оруулсан гэж хардагдсан.  Бодит амьдрал дээр  манай Сэлэнгээ   мянгаар тогтохгүй дээр нь нэмээд нэг ч болов иргэнээ орон сууцанд оруулж, үнснээс нь салгая гэж л хичээсэн бас хөөцөлдсөн.  Сайд, улс төрч хүний боддог л бодол. Хөөцөлдөж явсаар  230  айлыг нэмж орон сууцанд  оруулахаар болж улмаар  долдугаар сард сугалаанд хамруулсан. Сугалааг ТОСК явуулсан. Энэ хугацаанд Барилга, хот байгуулалтын яамны нэр дээр иргэдээс  170 гаруй өргөдөл иржээ. Гуравдугаар сард явуулсан сугалаанд оролцож чадаагүй хүмүүсийн өргөдөл ирсэн гэсэн үг. Өнөөдөр ч  Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, нийслэлийн Засаг дарга, Барилга хот байгуулалтын яаманд “Байранд оруулж өгнө үү” гээд өргөдөл ирсээр байгаа. Тэдгээр  өргөдлийг сугалаанд хамруулъя гээд ТОСК-д хүсэлт өгөхөд нь “Тэгье” гэсэн байгаа юм. Тэгээд сугалаанд хамруулахаар болсон. Тэр үед манай нам дээр сугалаанд хамруулж өгнө үү гэсэн   маш олон  өргөдөл  ирсэн.  Намын удирдлагын зүгээс  өргөдлөө өгөөд үз,  аз таарвал тэр биз хэмээгээд  ТОСК руу  явуулсан. Нийт өргөдлөө өгсөн  иргэдийн  дунд сугалаа явуулахад МАХН-аас өргөдөл өгсөн 20 хүнд аз таарсан  байсан. Азтай л байхгүй юу.  Тэд бүгд  цэвэрлэгч, жолооч. Тийм хүмүүст мэдээж орох орон хэрэгтэй. З.Баянсэлэнгэ нөлөөлөөгүй гэдгийг нотлох нэг зүйл бол нөхрийнх нь дүү сугалаагаар байранд орж чадаагүй.  З.Баянсэлэнгэ хамаатандаа түрээсээ төлөөд амьдар. Төр ашиг олж байгаа шүү гэж хэлээд сугалаанд оруулахад нөгөөх нь хасагдсан байсан. Тэгтэл хууль зүйн сайд хүүдээ нөлөөлж, тендер авч өгсөн шүү дээ. Тэгэхээр ямар сайд нь тендер авч өгчихөөд ажлаа хийдэг ямар нь мөрөөрөө ажлаа хийсэн  байж шоронд ордог юм бэ.

Товчхон  хэлэхэд,  ийм л гурван үндэслэлээр шалгагдаж байна. Авилга авсан уу гэхээр нэг ч төгрөг аваагүй. Тендерийн тухай  хууль зөрчсөн үү гэхээр зөрчөөгүй. Угаасаа тендер зарлагдах  ёсгүй байсан. Монгол Улсын Засгийн газар  З.Баянсэлэнгээс өмнө  Ардын банктай гэрээ хийсэн байсан. Өөрөө өөрийнхөө хамаатан саданг түрээсийн байранд оруулсан юм уу гэвэл үгүй.

-Тэгвэл З.Баянсэлэнгэдээ  бус асуудал өөр зүйлд байгаа юм биш үү. Таны ярьж буйгаас ийм л бодол төрж  байна?

-Бид  байнга улстөрийн мэдээлэл дунд аж төрдөг. Даргыг чинь хорино шүү, цагдана шүү гэх мэтийн заналхийлэд сүүлийн арван жил амьдарч байна. Үүндээ ч дасчихаж.  Өнгөрсөн УИХ-ын  2016 оны сонгуулийн өмнөхөн  Засгийн газар Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийг хувийн  компаний мэдэлд өгсөн.  Бүх мөнгийг   Засгийн газраас гаргасан атлаа  ард түмэндээ зориулах мөнгө байхгүй гээд сууж байсан.  Энэ асуудлаар  З.Баянсэлэнгэ тухайн үеийн  Ерөнхий сайдтай  уулзахад  “Барилгын сайдад хамаагүй асуудал. Чи амаа тат” гээд хөөгөөд гарсан байгаа юм.Тэгэхээр нь манай намынхан хэвлэлийн хурал зарлаж, ард түмэндээ үнэнийг  хэлж байсныг мартаагүй болов уу. Үүнээс хойш удалгүй  элдэв янзын заналхийлэл ирсэн. “Хохино шүү. Хариуг нь амсуулна шүү ” гэх мэтээр. Би хувьдаа  үүнийг З.Баянсэлэнгээс авч буй улс төрийн өс хонзон гэж бодож байна.

 – Яллах дүгнэлтээ гаргахдаа юуг үндэс болгосон байх юм?  

-Яллах дүгнэлтээр байцааж байгаа.   Асуултууд нь маш инээдэмтэй.  Хэдхэн хүний арьсаа хамгаалж үлдэх гэсэн  мэдүүлгийг үндэслэл болгосон байна лээ.

Бэрэнгийнхэн одоо ч гэсэн “ Ардын банкны  ажлыг бид  хийж гүйцэтгэж  байгаа” хэмээн мэдүүлж байгаа юм билээ. Өнөөдөр ийм зан гаргах байсан юм бол ядуу иргэдийнхээ нэрийг барьж  яах гэж урд хөршөөс  хөнгөлөлттэй зээл авсан юм бэ. Тухайн үед Бэрэнгийн  зах зээлд нийлүүлж  байсан орон сууц м2 нь  1.880000 төгрөгөөр зарагдаж байж.  Гэтэл  ТОСК 1.5 саяар айлуудад зарсан. ТОСК  бүх асуудлаа төрөөр шийдүүлдэг. “Бэрэн” групп  болохоор  Долоон буудлын нэг айлын газрыг 2-3 өрөө байраар сольж авч байгаа. Дэд бүтцээ өөрөө шийддэг аж ахуйн нэгж.  Дээр нь  Ардын банкинд  хүү,  Монгол Улсад татвараа төлөх учиртай.  Тэгэхээр яаж ТОСК-той  адилхан үнээр орон сууцаа  зарах юм бэ. Одоо тэгсэн чинь үүнийг үнийн зөрүү гэж үзэж буй аж.

Зайсанд л гэхэд м2 нь  1.5 саяар байтугай гурван саяар ч байр олдохгүй шүү дээ. Хувийн компани ашиг олохын  тулд ажилладаг биз дээ. Нөхцөл байдал ийм л байна.

Ч.Чулуунцэцэг