Улс төр
Ж.Ганбаяр: Боомтын сэргэлт, шинэчлэл нь Засгийн газрын урдаа барьж буй бодлогын нэг
Эдийн засаг хөгжлийн яамны Хөгжлийн нэгдсэн бодлогын газрын дарга Ж.Ганбаяртай ярилцлаа.
-Монгол Улсын хөгжлийн дунд хугацааны бодлого болсон “Шинэ сэргэлт”-ийн бодлогын хүрээнд 14 боомтыг сонгож хөгжүүлэх тухай туссан. Гэхдээ бүтээн байгуулалтын ажил эхнээсээ иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулж байна. Жишээ нь, Өмнөговь аймгийнхан Гашуунсухайт, Шивээхүрэн байхад гуравдагч боомт хэрэггүй гэх байдлаар замын ажлыг гацаагаад байгаа. Тэгэхээр боомт эдийн засгийн хөгжилд яагаад чухал вэ гэдэгт та эхлээд мэдээлэл өгөөч?
-Одоогоор манай улс хилийн 40 гаруй боомттой байна. Үүний 2-3 нь бүрэн ажиллаж, нийт эдийн засгаа нуруун дээрээ үүрч явна. Тодруулбал, Замын-Үүд, Алтанбулаг боомтоор импортын гол ачаа, бараагаа оруулж, Гашуунсухайт, Шивээхүрнээр уул уурхайн бүтээгдэхүүн, өмнийн говьд байгаа нүүрсээ гаргадаг. Хүчин чадлын хувьд Шивээхүрэн жилдээ 13-14 сая тонн бүтээгдэхүүн гаргах боломжтой. Ковидын өмнөх 2-3 жилд Шивээхүрэн боомтын гаргасан ачааны хэмжээ 12.6 сая тонн буюу оргил хэмжээндээ хүрсэн. Мөн Гашуунсухайт боомт суурилагдсан хүчин чадлаараа стандарт шаардлагаа хангаад явбал жилдээ 20-22 сая тонн бүтээгдэхүүн гаргах боломжтой. Бидний мэдэхээр хэдэн жилийн өмнө Шивээхүрэн боомтоос урагшаа 150 километр урт нүүрс тээврийн автомашины дараалал үүсч байсан. Энэ нь боомт хүчин чадалдаа тулчихсан учраас дараалал үүсэж, бүтээгдэхүүнээ гаргаж чадахгүй байдалд хүрсэнтэй холбоотой. Тэгэхээр дээрх хэмжээний бүтээгдэхүүн гаргаж, валют олох боломжоо алдаж байсан гэсэн үг. Юуны түрүүнд боомтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлж, валютын орлогоо ахиулж, эдийн засгаа томруулах шаардлага бий. Тиймээс энэ хязгаарлагч хүчин зүйлийг арилгахын тулд боомтын сэргэлт, шинэчлэл нь Засгийн газрын урдаа барьж буй бодлогын нэг болж байна.
-Бодлогын хүрээнд боомтын хүчин чадлыг хэд дахин томруулна гэж төлөвлөж байна вэ?
-Тус зорилгын хүрээнд боомтуудын хүчин чадлыг гурав дахин томруулъя гэдэг зорилго тавьсан. Мэдээж экспортын орлого өссөнөөр ажлын байр бий болно, хүмүүсийн цалин орлого нэмэгдэж, өрхийн амьжиргаа дээшилнэ. Ингэснээр эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг урт хугацаандаа хангах суурь тавигдах юм.
Өнөөдөр Монгол Улс эдийн засгийн хүнд нөхцөлд байна. Энэ нь эдийн засгийн бүтэцтэй холбогдож тайлбарлагдахаар байгаа. Дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнэ ямар байгаагаас шалтгаалж эдийн засаг, иргэдийн маань орлого хэлбэлздэг. Алт зэсийн үнэ жаахан өсөх юм бол орлого нэмэгдэнэ. Хоёрдугаарт, бүх салбарын хөдөлмөрийн бүтээмж доогуур байна. Хамгийн өндөр бүтээмжтэй нь уул уурхай, санхүүгийн салбар. Үүнээс бусад нь дэлхийн улс орнуудтай харьцуулахад хангалтгүй. Жишээ нь, Монголд нэг барилгачин өдөрт 100 тоосго өрдөг бол Скандинавын орны ажилчин 1500 тоосго өрнө. Ингээд харвал тус хоёр улсын хооронд бий болгох баялаг, эдийн засагт үүсэх нэмүү өртөг зэрэгт асар том ялгаа үүснэ. Дараагийн нэг асуудал бол хууль засаглал. Монгол Улсад хуулийн хэрэгжилт хангалтгүй, шүүхийн шударга тогтолцоо бүрдээгүй байна. Жишээ нь, шүүхэд 10 сая төгрөгийн маргаан үүсгэсэн хүн түүнийгээ авах гэж бараг л тэр хэмжээний зардал, 6-7 жилийг зарцуулах нь бий. Энэ үйл явц, эдийн засаг нь бизнесийн зарчмаар явахгүй, сэргэх боломж өгөхгүй, хөрөнгө оруулалтыг нь боймилсон гэх мэт асуудал үүсгээд байгаа юм. Богино хугацаанд хамгийн түрүүнд бид юу хийж чадах вэ гэвэл уул уурхайн салбараа түшиглэж, эдийн засгаа богино хугацаанд томруулъя, дараа нь “солонгоруулъя” гэсэн чиглэл рүү явна. Ойрын 5-10 жилийн дотор уул уурхайн баялгаа гаргахын тулд боомтуудаа өргөжүүлэн, гадаад зах зээл дээрх харилцаа холбоогоо сайжруулж, үнэ цэнийг нь өсгөх шаардлагатай. Эдгээр ажлыг нэн тэргүүнд хийснээр уул уурхайгаас орж ирсэн орлогоороо бусад салбараа өргөжүүлж, хүндээ хөрөнгө оруулах, нийгмээ сайн сайхан болгох зэрэг ажил руу анхаарлаа хандуулах юм. Эдийн засгаа томруулахын тулд манайх шиг жижиг улс өөрсдөө бүхнийг бүтээх потенциал бага, хүний нөөц болоод бусад нөөцөөр хязгаарлагдмал тул гадагшаа зах зээл руу гарах нь хамгийн эхний сонголт. Бидэнд байгаа эхний ээлжийн боломж нь уул уурхай нөөц, баялаг. Түүнийг ашиглаж богино хугацаанд эдийн засгийн үр ашигтай ажиллах нь чухал болоод байна. Тиймээс л боомт чухал.
-Боомтын эдийн засгийн ач холбогдлыг зөвхөн нүүрснийх эсвэл уул уурхайд зориулсан мэтээр ойлгох тал бий. Цагаандэл уул боомтыг байнгын ажиллагаатай болгох асуудлыг хэр судалгаатай хийсэн юм бэ?
-Одоогоор яригдаж буй боомтуудыг мэдээж тухайн газар ормын уул уурхайн баялгийг экспортлох, цаад талын зах зээлтэй хялбар холбогдох боломж бүхнийг судалж гаргасан. Бидний экспортоо өсгөх эхний зорилгыг хангахад боомтуудын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх нэн тэргүүний зорилт. Түүний дотор хамгийн сайн стратегийн байрлалтай, дэмжиж болох цэг нь Цагаандэл Уулын боомт байна гэдэг агуулгаар нь манай талаас дэмжээд хоёр улсын хооронд тус боомтыг хөгжүүлье гэдэг бодлого гарсан юм.
Боомт өөрөө цогцоороо хөгжөөд явах ёстой. Зөвхөн боомтын байгууламжийг бариад түүгээр бүтээгдэхүүн гаргаж чадахгүй. Тэнд ажиллаж, амьдарч байгаа хүмүүсийн амьдрах орчин тав тухыг хангасан дэд бүтцийг бий болгох хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, уул уурхайн баялгаа боомт руугаа зөөдөг дэд бүтцийг байгуулах ёстой. Гуравдугаарт, зөөлөн дэд бүтцүүд буюу боомтын үйл ажиллагааг хялбар явуулдаг зохион байгуулалтын ажлууд давхар хийгдэх юм. Энэ бүх ажил цогцоороо явах ёстой. Бид цар тахлаас өмнө боомтын асуудлыг төдийлөн анхаардаггүй байж. Харин ковидын улмаас хүн болгон амьдрал дээр, арьсан дээрээ мэдэрлээ шүү дээ. Хил хаагдсанаас болоод будаа, сахар нь тасраад ирэхээр боомт ямар чухал вэ гэдэг талаар мэддэг болох шиг байна. Боомтыг хөгжүүлэх нь том агуулгаараа хийгдэх ёстой. Тиймээс Засгийн газрын боловсруулсан бодлого төлөвлөлт боомтын иж бүрэн бүтээн байгуулалтын хөгжүүлэлт, боомт хүртэлх автозам, төмөр зам дэд бүтэц, зохион байгуулалтын ажлыг цогцоор нь хийе гэдэг байдлаар ажиллаж яваа.
-Гэвч Цагаандэл уул боомт ашиглалтад орвол түүнийг дагаад хайгуулын тусгай зөвшөөрөл, ашиглалтын лиценз амилж, малчдын амьдралд төдийгүй байгаль экологид сөргөөр нөлөөлнө гэж буй. Үүнээс болж одоо хүртэл тус боомтын замын ажил гацлаа. Боомтыг авто замаар холбож, бүс нутгийн эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг үе шаттайгаар сайжруулах зорилтууд дотор үнэхээр уул уурхайн лиценз олгох, ашиглах талаар туссан уу?
-Нэгдүгээрт, боомт нээх асуудал нь хоёр улсаас хамаарна. Зөвхөн манай тал юм уу би хүсээд болох асуудал биш. Хоёрдугаарт, Цагаандэл Уулын боомт тухайн нутгийн иргэдийн амьдрал амьжиргаатай шууд холбогдох учраас энэ талыг нь харгалзаж үзэх ёстой. Боомтыг байгуулснаар байгаль орчиндоо үзүүлэх нөлөө нь хэр вэ, иргэдийнхээ амьдралд тустай юу гээд хамгийн гол нь улс орны стратегийн зорилт, эдийн засагт экспорт, импортоо нэмэгдүүлэх зорилготой маань яаж уялдав, энэ хоорондох тэнцвэр нь хэрхэн хангагдаж байна гэдгээс л шийдлүүд гарна. Эдгээр судалгаа эхний түвшинд сайн хийгдсэний үндсэн дээр хоёр улс энэ цэг дээрх байгаль орчны тогтоцыг харгалзан үзэж, дүгнэлтээ гаргаад яриа хэлэлцээрээ хийх дараалалтай юм. Гацаж байгаа ил шалтгаан нь тухайн орчмын иргэдийн эсэргүүцэл, өөр бусад цаагуураа ямар шалтгаан байгааг мэдэхгүй байна.
-Уул уурхайн лицензийн талаар?
-Зам дагасан асуудлын тухайд хайгуулын орд нь тогтоогдож, нөөцийг нь ашиглах боломжтой гээд лиценз нь гараад ирэх юм бол тухайн үед судалгаанууд нь хийгдэнэ. Үнэхээр зөв тогтоож чадвал ашиглах шийдвэр нь гарах байх. Гэхдээ ашиглалтын лиценз олгоно гэсэн юм зорилт дотор байхгүй, одоогоор хэлэхэд эрт байна. Ер нь эдийн засгийн үр ашгаа бодвол нэг дэд бүтэц тавиад түүнийгээ ашиглаад, боломжтой нөөц баялгаа борлуулбал нэгжийн зардал нь бага. Үүний хүрээнд одоо тавьж буй төмөр зам, автозамын төслүүдийг аль болохоор олон жил ашиглах нь тодорхой болсон ордуудыг дамнуулж, тэр бүтээгдэхүүнийг зах зээлд богино хугацаанд хүргэх байдлаар хийж байгаа юм. Харин орд болгоноос зам татах юм бол төсөл үр ашиггүй байдалд хүргэнэ.
Улс төр
БСШУСБХ: Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хуулийн төслийг дэмжлээ
Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хорооны хуралдаан өнөөдөр /2024.05.03/ Төрийн ордны “Үндсэн хууль” танхимд 09 цаг 06 минутад эхэлж, хоёр асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ. Байнгын хорооны хуралдаан даргалагчаар Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхцэцэг ажиллаж, хуралдааны ирц болон хэлэлцэх асуудлын дарааллыг танилцуулав. Хэлэлцэх асуудлын дараалалтай холбогдуулан санал хэлэх гишүүн байсангүй.
Байнгын хорооны хуралдааны эхэнд Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явууллаа. Хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын гишүүн, Ажлын хэсгийн ахлагч Б.Баттөмөр танилцуулсан юм.
Монгол Улсын Засгийн газраас 2024 оны 04 дүгээр сарын 18-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн энэхүүү хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн 31 дүгээр зүйлд 31.4 дэх хэсэгт “Засгийн газар, төрийн болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээд нь энэ хуулийн 3.1.10-д заасан судалгааны үндсэн чиглэлээр шинжлэх ухаан, технологийн төсөл, суурь судалгаа, хэрэглээний судалгаа, технологийн туршилт, зүгшрүүлэлтийн ажлыг төрийн өмчийн эрдэм шинжилгээний байгууллагаар гүйцэтгүүлэх харилцаанд Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил үйлчилгээ худалдан авах тухай хууль хамаарахгүй.” гэж нэмэхийг Ажлын хэсгээс санал болгожээ.
Ажлын хэсгийн танилцуулгын дараа хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэн, Ч.Ундрам нар асуулт асууж, үг хэлсэн бол Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд Л.Энх-Амгалан Ажлын хэсгийг төлөөлж, асуултад хариулав.
Ингээд Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 42.2.1-д заасны дагуу УИХ-ын даргаас гүйцээн боловсруулах чиглэл өгсөн зарчмын зөрүүтэй нэг саналаар санал хураалт явууллаа. Саналыг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 90,9% нь дэмжсэн юм. Ийнхүү Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэх тухай асуудлыг хэлэлцсэн талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулах төлөөллөөр Улсын Их Хурлын гишүүн, Ажлын хэсгийн ахлагч Б.Баттөмөрийг томилов.
Байнгын хорооны хуралдаанаар Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явууллаа. Уг хуулийн төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэсэн талаарх Ажлын хэсгийн танилцуулгыг Ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн Ч.Ундрам хийв. Улсын Их Хурлын 2024 оны хаврын чуулганы нэгдсэн хуралдаан даргалагчаас хуулийн төслийг гүйцээн боловсруулах чиглэл өгсөн тул Ажлын хэсгээс бэлтгэсэн зарчмын зөрүүтэй хоёр саналын томьёоллыг Байнгын хорооны хуралдаанд танилцуулж, шийдвэрлэж өгөхийг хүссэн юм.
Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Ганхуяг асуулт асууж, үг хэлэв.
Байнгын хорооны хуралдаан даргалагч, Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхцэцэг, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн дагуу Ажлын хэсгээс ирүүлсэн саналыг танилцуулж, саналын томьёолол тус бүрээр санал хураав.
Эхний санал нь хуулийн төслийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д “эрхэлсэн” гэснийг “хариуцсан” гэж, тохиолдол бүрд нийцүүлэн өөрчлөх, 12.4-д “нөхцөл” гэсний дараа “системийн мэдээллийг бүрдүүлэх этгээдэд тавих шалгуур” гэж нэмж, 12.9-д “төрөөс” гэснийг болон 12.10 дахь хэсгийг хасаж, 12.8-д “Энэ хуулийн 12.7-д заасан чиг үүргийг хэрэгжүүлэх хамтын удирдлагын байгууллага нь Оюуны өмчийн тухай хуулийн 17.2-т заасан объектын төрөл тус бүрийн зохиогчийн эрх эзэмшигчийн олонхыг нэгтгэсэн байна.” гэж нэмэхээр тусгасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 90,9 хувь нь дэмжлээ.
Харин хоёр дахь санал буюу хуулийн төслийн 12.9-д “бүтээгдэхүүний зохиогч, зохиогчийн эрх эзэмшигч болон түүнд хамаарах эрх эзэмшигчийн чиглэлээр” гэснийг “асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болон холбогдох бусад байгууллага” нь гэж өөрчилж, 12.6 дахь хэсгийг өөрчлөн найруулахдаа 12.6-д ”Энэ хуулийн 12.3-д заасан систем хөгжүүлэлтийг гүйцэтгэх этгээдийг Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил үйлчилгээ, худалдан авах тухай хуулийн дагуу шалгаруулна.”, 12.7-д ”Соёлын бүтээгдэхүүнийг арилжааны зорилгоор ашиглах, тохиолдол бүрийг бүртгэх, хянах системийн мэдээллийг бүрдүүлэх, хэрэглэх чиг үүргийг хамтын удирдлагын байгууллага эсхүл энэ хуулийн 7.4-д заасан үндсэн чиглэл тус бүрийн мэргэжлийн нэгдсэн холбоо гүйцэтгэж болно. Холбогдох этгээдийг энэ хуулийн 12.4-д заасан шалгуурын дагуу сонгох, санхүүжүүлэх, хяналт тавих чиг үүргийг соёлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хэрэгжүүлнэ.” хэмээн өөрчлөхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 81,8 хувь нь дэмжлээ.
Ийнхүү Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэсэн талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ч.Ундрамыг томилсноор Байнгын хорооны хуралдаан өндөрлөлөө гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээлэв.
Улс төр
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Ахмад настны үндэсний төвд ажиллалаа
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх Төв аймгийн Батсүмбэр сумын нутагт байрлах, халамжийн салбарын ууган байгууллага-Ахмад настны үндэсний төвд ажиллалаа.
Ерөнхийлөгч төр, засгаас ахмадуудын тэтгэвэр, тэтгэмж, нийгмийн хамгаалал зэрэгт онцгой анхаарч байгааг хэлээд, удахгүй тохиох тус төвийн 100 жилийн ойн баярын мэнд хүргэж, эрүүл энх, сайн сайхныг хүсэн ерөөв.
Ахмад настны үндэсний төв нь асран хамгаалах, харгалзан дэмжих төрөл садангүй, бие даан амьдрах чадваргүй, ганц бие, байнгын эмчилгээ, асаргаа шаардлагатай болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг байрлуулж, хоол, хувцас, эрүүл мэнд, асаргаа сувилгаа, нөхөн сэргээх, сэтгэл зүй, соёл зэрэг үйлчилгээг хуульд заасны дагуу үзүүлдэг.
Өнөөдрийн байдлаар 14 аймаг, нийслэлийн 182 ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн амьдарч байгаагийн 117 нь эрэгтэй, 65 нь эмэгтэй юм.
Батсүмбэр сумын төвөөс Ахмад настны үндэсний төв хүртэл хатуу хучилттай зам тавих хөрөнгөөс гадна барилгын дээвэр, уурын зуухыг шинэчлэх, ахмадуудад нэн шаардлагатай автобус зэргийг худалдан авах 500 гаруй сая төгрөгийг 2024 оны төсөвт тусгасан байна.
2010 онд 10 хүн тутмын нэг нь ахмад настан байсан бол 2040 он гэхэд таван хүний нэг нь ахмад настан болох тооцоолол бий.
Хүний эрхийн үндэсний комиссын 2022 оны тайлангаас үзвэл, ахмад настны гэр бүл болон хууль ёсны үр хүүхэд, ах дүү нар нь харж хандах үүргээ биелүүлэхээс зайлсхийх, үр хүүхэд нь эцэг, эхээ ялгаварлан гадуурхах, гэрээсээ хөөх, эд хөрөнгө, тэтгэврийг нь завших, хүчээр авах зэргээр эрхийг зөрчих тохиолдол цөөнгүй байна.
Цаашид аймгуудад ахмадуудад зориулсан асрамжийн газар, өдөр өнжүүлэх төв байгуулах, энэ чиглэлээр төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшил, иргэдийн санаачилгыг дэмжих, ахмадуудын хөдөлмөр эрхлэлт, гэр бүл дэх сэтгэл санаа, бие махбодь, үл хайхрах хүчирхийлэлд өртөхөөс сэргийлэх зэргийг тусгасан Ахмад настны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-аар хэлэлцүүлэх гэж байгааг Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Х.Булгантуяа хэллээ.
Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолоор 2024 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс ажилтнуудын үндсэн цалин, орон нутагт ажилласны нэмэгдлийг тодорхой хувиар нэмсэнд төвийн удирдлага, ажилтнууд талархалтай байна. Одоогоор нарийн мэргэжлийн эмч, сувилагч дутмаг байгаа тухай төвийн дарга Л.Эрдэнэхүү хэллээ.
1924 онд маршал Х.Чойбалсан санаачилга гарган Нийслэл хүрээнд “Өнчин ядуусыг тэтгэх газар” байгуулсан нь өнөөгийн үндэсний төвийн суурь болсон түүхтэй. 1956 оноос Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сум, 1967 оноос хойш одоог хүртэл Батсүмбэр сумын Баянголын аманд үйл ажиллагаа явуулж байна.
Улсын хэмжээнд ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний төрөлжсөн асрамжийн чиглэлээр төр, хувийн хэвшлийн 12 асрамжийн газар ажилладаг. Эдгээрт 400 гаруй ахмад настан амьдарч байна.
Улс төр
Л.Оюун-Эрдэнэ: Засгийн газар “20 минутын хот” концепцийг хэрэгжүүлэх эрхзүйн цогц реформыг УИХ-д өргөн барьж байна
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг танилцуулж, УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд үг хэллээ.
Ерөнхий сайдын хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.
Хүндэт нийслэлчүүд ээ,
Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ,
Манай Засгийн газар байгуулагдсан цагаасаа олон жил тулгамдсан суурь реформын асуудалд анхаарал хандуулсаар ирлээ. Суурь асуудал шийдэгдэхгүй бол түүнээс улбаалсан зовлон хэзээ ч арилахгүй нь тодорхой юм.
Бид хамтдаа цар тахлыг даван туулж, өргөн нарийн царигийн маргааныг эцэслэн боомтын боомийг тайлж, авлигын олон асуудлыг ил тод болгож, шүүхийн шатанд шилжүүллээ. Хөгжлийн банкны бондыг өөрийн эх үүсвэрээр нь бүрэн төлүүлж, Эрдэнэт үйлдвэр, Хөтөлийн цемент, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийн хууль бус асуудлыг цэгцэлж, Оюутолгойн 2.3 тэрбум ам.долларын өрийг тэглэж, Нүүрсний худалдааг биржээр нээлттэй арилжиж эхэлснээр далд эдийн засаг ил болж -4.6 хувьтай байсан эдийн засаг, 7 хувийн өсөлтөд хүрсэн нь 10 гаруй функтээр өссөн үзүүлэлт юм. Эдийн засаг хоёр дахин тэлж, валютын нөөцөө таван тэрбум ам.долларт хүргэн, нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг 1,700 ам.доллараар нэмэгдүүлж, 5,875 ам.долларт хүргэлээ.
Нэг үгээр хэлбэл, 2012 оны эдийн засгийн сэргэлтийн цаг хугацаатай ижил түвшинд ирж байна гэж ойлгож болно. Харамсалтай нь нэг гарсан алдааг засах гэж бүтэн 10 гаруй жил зарцуулагддагийг бид өнгөрсөн түүхээсээ суралцаж байна, иймд бид дахин алдахгүй байх ёстой.
Авлигын эсрэг тэмцлийн үр дүнд Үндэсний баялгийн сангийн хууль батлагдаж, эдийн засаг иргэн бүхэнд хүртээмжтэй болох суурь реформ хэрэгжиж эхэллээ. Баялгийн сангийн Хуримталын санд төвлөрүүлэх энэ жилийн орлогыг ипотекийн зээлийн эх үүсвэрт нэмэгдүүлснээр 10 гаруй жилийн дараа авахаар дараалалд орсон байсан 10 гаруй мянган иргэдийн орон сууцны асуудлыг шийдвэрлэнэ гэдэг бидэнд ямар боломж нуугдаж байсны энгийн нэг жишээ юм.
E-Mongolia цахимжилт амжилттай хэрэгжиж, шилэн ажиллагааны хүрээнд төрийн үйлчилгээ гар утсанд шилжиж, аливаа ашиг сонирхлын асуудал хэн нэгнээс хамааралгүй, ил тод болсоор байна. Нийгэм ч авлигыг үл тэвчих сэтгэлзүйтэй болж төлөвшлөө. Энэ нь өнгөрсөн хугацааны тэмцлийн хамгийн чухал үр дүн билээ. Бид хүрсэн ёсзүйн өндөрлөгөөсөө доош унахгүй, харин цааш тэмүүлж чадвал авлигагүй нийгэм бүрдэх хугацаа хол биш ойр байна.
Дүр эсгэсэн хуурамч байдал өдрөөс өдөрт хүчгүйдэж, бодитой прагматик шийдлийн мэтгэлцээн өрнөж эхэлж байна.
Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр парламентын 126 гишүүн бүхий сонгуулийн холимог тогтолцоонд шилжиж, хүйсийн тэгш байдлыг бүрдүүлэхэд томоохон алхам хийж, нийгмийн салбар төлөөлөл парламентад дуу хоолойгоо илэрхийлэх бодит боломж нээгдлээ.
Дэлхий дахинд манай энэхүү дэвшлийг сайн загвар болгон судалж байна. Бид сонгодог парламентын засаглалыг төлөвшүүлэхийн төлөө илүү хичээх учиртай.
Монгол Улс “Алсын хараа-2050” урт хугацааны бодлоготой болж, 560 гаруй салангид баримт бичгүүдийг нэгтгэж чадсан нь мөн л олон улсад үнэлэгдэж улс орнууд туршлага судалж байна.
Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал амилж, сонгуулийн тойрог бүсчлэгдэн томорлоо.
Тухайн үед биелэгдэшгүй мэт сонсогдож байсан ч, эргээд харахад ард нь гарч чадсан Шинэ сэргэлтийн бодлогын реформыг дэмжсэн Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд Та бүхэнд талархал илэрхийлье.
Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,
Давшгүй даваа бий гэнэм
Хэрхэн давах хэмээн бүү сэтгэ
Давъя хэмээн сэтгэвээс давагдъюу
Гэтлэшгүй мөрөн бий гэнэм
Хэрхэн гэтлэх хэмээн бүү сэтгэ
Гэтэлье хэмээвээс гэтэлъюу гэсэн эцэг өвгөдийн минь сургааль бий.
Энэ удаа Монгол Улсын Засгийн газраас хот, хөдөөгийн сэргэлтийн хүрээнд “20 минутын хот” концепцийг хэрэгжүүлэх эрхзүйн цогц реформыг Улсын Их Хуралд өргөн барьж байна.
Энэ эрхзүйн реформд хот тосгоны эрхзүйн байдал, нутаг дэвсгэрийн нэгж, зарим шинэ хотуудын эрхзүйн орчин, УИХ-аас гаргах санхүүгийн эх үүсвэрийн зарим тогтоол багтсан болно.
Монгол Улс нийслэл Улаанбаатар хотын засаг захиргааны бүтцэд 1960 оны долдугаар сарын 06-нд дөрвөн районтойгоор, түүнээс 32 жилийн дараа 1992 оны нэгдүгээр сарын 13-нд, есөн дүүрэгтэйгээр өөрчлөн зохион байгуулсан бол тэр цагаас хойш өнөөдөр мөн 32 жил өнгөрчээ.
Энэ нь нийслэл Улаанбаатар хотод эрс, мөн цогц реформ хийх цаг хугацаа болсныг харуулж байна.
Нийслэл Улаанбаатар хот Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн 0.3 хувь ч нийт хүн амын 50 гаруй хувь нь төвлөрөн амьдарч байна.
Нийслэлд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 63 хувь үйлдвэрлэгдэж, худалдаа үйлчилгээний 84.0 хувь, аж ахуйн нэгжүүдийн 70.0 хувь, их, дээд сургуулийн 90 хувь, бүртгэлтэй авто машины 84 хувь нь төвлөрч байна.
Нийслэлийн 35,206 га эдэлбэр газрын ердөө 700 га газар буюу Их тойрууд төрийн 140 байгууллага, Төрийн ордны байрлах хэсгийн 86-хан га талбайд Монгол Улсын хууль тогтоох, шүүх, гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллагын эрх мэдэл бүхэлдээ төвлөрсөн байна.
Засаглал бүхэн харилцан хяналт тэнцэлтэй байхын тулд эрх мэдлийн байршил салангид байх учиртай.
Ингэж байж сайн засаглал бүрдэх, эрхзүйт төр төлөвших суурь зарчим хангагдахаас гадна, аюулгүй байдал, мөн хэт төвлөрлийн асуудал бүрэн шийдвэрлэгдэх болно.
Товчхондоо Ерөнхий сайдын хувьд нийслэлийн хэт түгжрэл бол эрх мэдлийн хэт төвлөрөл гэдэг улс төрийн дүгнэлт хийж байна.
Нийслэлд тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд асуудлын илэрч буй шинж тэмдэгт төвлөрөх бус асуудлыг үүсгэгч шалтгаанд төвлөрөх нь хамгийн чухал байна.
Нийслэлийн асуудал шийдэгдэхгүйгээр улсын асуудал шийдэгдэхгүй ээ. 11-11 төвд ирж байгаа гомдлын 70 гаруй хувь нийслэлтэй холбоотой асуудал байсаар байна.
Нийслэлийн асуудал Улсын Их Хурал, Засгийн газрын асуудал биш гэж галаас зугтсаар байвал Та бид асуудлаа бүр л илүү хуримтлуулна.
Нийслэлд асуудлаа бие даан шийдвэрлэх эрх мэдэл ч, төсөв ч байхгүй байсныг бид хүлээн зөвшөөрөх шаардлагатай.
Нийслэлийг харах ойлголтоо өөрчлөхгүйгээр бид асуудлын шийдлийг бүтэн олж харахгүй.
Нийслэлчүүд, иргэдийн маань хувьд ч асуудлыг харахаас илүү асуудлын уг үндэс дээр нийгмийн мэтгэлцээнийг өрнүүлмээр байна.
Үүнд дөрөв дэх засаглал болсон хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд ч онцгой анхаарал хандуулахыг хүсье. Энэ дашрамд, нийт хэвлэл мэдээллийнхэндээ дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийн мэнд дэвшүүлье.
Нутаг дэвсгэрийнхээ 0.3-хан хувийг хот, бусдыг нь хөдөө гэж нэрлэчихээр нийслэлийн иргэн байх гэсэн энгийн өрсөлдөөн ч иргэдийн дунд байсаар ирсэн нь нууц биш ээ.
Тиймээс бид ойлголт болон хандлагын түгжрэлээ мөн тайлах шаардлагатай болж байна.
Хүндэт нийслэлчүүд ээ,
Улс төрийн намын удирдлагууд аа,
Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,
Засгийн газраас өнөөдөр өргөн барьж буй 20 минутын хот эрхзүйн цогц реформ хэлэлцэн батлагдсанаар дараах асуудлууд шийдвэрлэгдэх болно.
Нэг. Нийслэл Улаанбаатар хотоос гадна Хөшигийн хөндий буюу Шинэ зуун мод хот, Шинэ Хархорум, Дархан, Эрдэнэт, Багануур, Налайхыг улсын зэрэглэлтэй хот болгон хөгжүүлэх, цаашид бүс бүхэн, боомт бүр улсын зэрэглэлтэй хоттой болох эрхзүйн боломж нээх юм.
Хоёр. Нийслэл Улаанбаатар хотыг дараах 14 хотод хуваан бие даан хөгжүүлнэ. Үүнд:
-Хан-Уул хот
-Яармаг хот
-Буянт-Ухаа хот
-Сонгинохайрхан хот
-Толгойт хот
-Баянхошуу хот
-Өнөр хот
-Баянгол хот
-Чингэлтэй хот
-Сэлбэ хот
-Сүхбаатар хот
-Дарь-Эх хот
-Баянзүрх хот
-Амгалан хот,
Эдгээр хотод иргэн бүр төрийн үйлчилгээг 20 минут дотор авахаар их өгөгдөлд тулгуурласан цахим төлөвлөлт бүхий нэгдсэн стандарт тогтоох юм.
Гурав. Нийслэлийн 204 хороог 42 нэгж болгон орон нутгийн хотын статустай томсгох, ингэснээр манай хороодын удирдлагууд шууд төсөв захиран зарцуулах эрх мэдэлтэй болно. Нэг үгээр хэлбэл, дамжуулагчийн үүргийг эцсийн шийдвэр гаргадаг нэгж болгоно.
Эрүүл мэнд, боловсрол, онцгой, цагдаа, нийтийн тээвэр, нийгмийн хөгжил, соёлын цогц үйлчилгээнд явган, дугуйн зам, усан бассейн, фитнесс клубээс эхлээд амьдралын чанарын бүх үйлчилгээ 20 минутын дотор очих байдлаар шинэчлэн зохион байгуулах, шаардлагатай хөрөнгийг улсын төсвөөс шийдвэрлэх, мөн төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн эрхзүйн орчныг хангаж өгөхөд чиглэнэ.
Дөрөв. Бага тойруугийн төвлөрсөн эрх мэдлийг задлахын тулд Засгийн газрын харьяа байгууллагуудыг Хөшигийн хөндийд шилжүүлэн байршуулахаар төлөвлөсөн.
Бага тойруугаас-Хөшигийн хөндийг Дүүжин гүүр болон туннелээр шууд холбож 20 минутийн дотор Төрийн ордны Чингисийн хөшөөнөөс Чингис хаан нисэх онгоцны буудалд шууд очдог байх юм.
Энэхүү холбоос гүүрийг “GoMongolia” буюу Өөдлөн тэмүүлэх Монгол гэж нэрлэнэ. Энэ хуулийн хүрээнд энэхүү гүүрэн байгууламжид Засгийн газрын баталгаа гаргах асуудал хамт орж байгаа гэдгийг хэлье.
Тав. Аймгийн төвүүдийг орон нутгийн чанартай хот болгон өөрчлөх, томоохон суурин газруудыг хотын статустай бие даан хөгжүүлэх асуудал энэ хуулийн хүрээнд мөн туссан болно.
Энэхүү хууль батлагдсанаар:
– Дагуул хотын бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлэх хүрээнд хөрөнгө оруулалт, татварын таатай орчныг бий болгоно.
– Тээвэр логистикийн нэгдсэн төвийг байгуулж, хөгжүүлснээр орон нутаг, бүс, олон улсын логистикийг сайжруулна.
– Орон сууцжуулах төсөл хэрэгжүүлж, нийслэлээс иргэд шилжин суурьших, төрийн байгууллага, их, дээд сургууль, коллеж, шинжлэх ухааны байгууллагуудыг нүүлгэх нөхцөл бүрдэнэ хэмээн үзэж байна.
Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ,
Засгийн газраас өргөн барьж буй шинэ хотууд байгуулах, 20 минутын хотын стандартад шилжих эрхзүйн цогц реформыг дэмжиж өгөхийг хүсье.