-Мөнгөлөг шагшуурга наадамд 20 мянга гаруй жуулчид иржээ-

Хайрхан уул Халзан бүргэтэй, Хан жаргалант, Цаст Гималайн уулсаас тасарч сүндэрлэх Сутай хайрхан, цаст Цамбагаравын тойромд үзэсгэлэнт хатан Хар ус нууран дээр өвлийн сувд “Мөнгөлөг шагшуурга”-2023 мөсний баяр энэ сарын 21, 22-нд сайхан болж өнгөрлөө.

Тодруулбал, баруун монгол түмний угсаатны соёлын онцлогыг таниулж, үндэсний өв соёлоороо бахархах, үзэсгэлэнт байгаль дэлхийгээ хайрлан хамгаалах, өвлийн аялал жуулчлал, нийтийн биеийн тамирыг хөгжүүлэх зорилготой “Мөнгөлөг шагшуурга 2023” амжилттай болов. Энэ наадам хоёр жил тутамд болдог байсан бол өнөө жилээс эхлэн жил болгон болохоор болжээ.  “Мөнгөлөг шагшуурга 2023” наадам нь Монгол Улсын Засгийн газраас 2023-2025 оныг Монголд зочлох жил болгон зарласантай холбогдуулан өвлийн аялал жуулчлалын анхны наадам болж байгаагаараа онцлог юм.  Хар ус нуурын мөсний баяраар Ховд аймгийн 17 сумынхан өөр өөрсдийн онцлогийг харуулсан гэрээ барьж, өв соёл үүх түүхээ зорин ирсэн зочид жуулчдад таниулж тайлбарласан юм. Тухайлбал, олон угсаатны баярын жагсаал, олон угсаатны соёлын үзүүлбэр, Монгол туургатны Мөсөн сурын харваа, Мөсөн шагайн харваа, Мөсний барилдаан, Сээр цохих тэмцээн, адуучин тэмцээн, Морин чарганы үйлчилгээ, Морь тэмээ унаж зураг авахуулах үйлчилгээ, Бүргэдийн үзүүлбэр, Тэшүүрийн үйлчилгээ, 4 дугуйт мотоциклийн үйлчилгээ зэрэг сонирхолтой үзвэр үйлчилгээнүүдийг үзэж сонирхууллаа. Энэ жилийн наадмын онцлог гэвэл Хар ус нууран дээгүүр нэг ч машин явуулахгүй, байгальд цэвэрхэн ээлтэй наадав.

Байгаль дэлхийгээ хайрлаж, өв соёлоороо бахархах өвлийн аялал жуулчлалын наадамд хүрэлцэн ирсэн нийт зочид төлөөлөгчид, Ховдчууд бүхэн сайхан аялж наадав. Олон ястны өлгий нутаг хосгүй нандин өв соёл, дуу хуур, бүжиг наадам, бие биеэлгээ үүх түүх гээд холын цэнхэр Ховд нутаг маань аялал жуулчлалын нэгэн том бүс нутаг болох ирээдүйтэйг батлан харууллаа. Хэдий хол ч зам гэж саадгүй сайхан юм, хүмүүсийнх нь зан ааш гэж хайлан юм. Өөр өөрсдийнхөө өв соёлыг сурталчилж таниулахаас гадна урлаг соёлын арга хэмжээгээр бусдын харааг татаж байя. Ялангуяа гадны жуулчид илүү их сонирхож байв. Ийнхүү биет болон биет бус өв соёлоороо гоёсон, өнгө өнгийн дээлээрээ ижилдэн гоёсон Ховдчуудаараа бахархлаа.

Ховд аймгийн Засаг дарга Э.Болормаа:Хар ус нуурын шагшуургаа хамгаалж, мөсөн дээрээ ганц ч машин гаргаагүй

“Мөнгөлөг шагшуурга 2023” наадам маань энэ жилдээ 9 дэхь жилдээ зохион байгуулагдаж байна. Энэ жилийн онцлог бол Монголд зочлох жил болгож зарласан. Хамгийн эхнийх нь манай аймгаас эхэлж байгаад баяртай байна. Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхийн тулд энэ наадам тогтвортой байх үүднээс жил болгоны нэгдүгээр сард энэ наадмыг уламжлал болгон зохион байгуулна. Гадаад дотоодын жуулчдад хэзээ Мөнгөлөг шагшуурга болох вэ гэдэг нь тодорхой боллоо.

Энэ жилийн хувьд 20 гаруй мянган жуулчдад иржээ. Өмнө нь 13-14 мянган жуулчин ирдэг байсан бол өнөө жил тоо нь нэмэгджээ. Бас нэг сонирхолтой мэдээлэл өгсөн нь Play time наадамд ирсэн хүмүүсийн тооноос давсан жуулчид иржээ гэдгийг Мобикомоос надад өгсөн. Энэ зохион байгуулалтын бэлтгэл ажлын юун дээр анхаарсан бэ гэвэл байгальд ээлтэй байх. Өвлийн био нойл тавьсан. Шагшуургаа хамгаалсан. Нууран дээгүүр нэг ч машин явуулаагүй. Өв соёлоо сайн харуулахыг зорьсон. Монгол үндэсний өв соёл дархлаа бол халдашгүй байх. Ховд аймгийн хувьд бусад аймгуудаас ялгарах ганц онцлог бол олон угсаатны өлгий нутаг 17 сум, 13 ястан угсаатан байгаа. Тийм учраас бүх сумдууд ирж өв соёлоо харуулсан үзүүлбэрүүд байгаа” гэлээ.

Хөсөгтөн хамтлаг “Хатан хар ус нуур” дээр Ховдчуудын бахархал болсон “Буянт гол” дууг эгшиглүүлж байгаль эх дэлхийг баясгалаа.

Мөсний баяр дээр тэмээ, морь унуулах нь 5000 төгрөгийн үнэтэй байв 

“Мөнгөлөг шагшуурга” Хар ус нуурын мөсний баярыг зорин очсон иргэдэд зарим малчид морь, тэмээ, морин чарга унуулах үйлчилгээ үзүүлэв. Тэдний нэг нь Манхан сумын малчин тэмээ унуулах үйлчилгээг сурамгай үзүүлж байв. Үзэсгэлэнт байгаль дэлхийгээ хайрлан хамгаалж, үндэсний өв соёлоороо бахархан сурталчлахаас гадна орлогоо нэмэгдүүлэх боломж бүрдэж байгааг хэлж байлаа. Мөн тэмээгээ уралдуулж долдугаар байранд оруулсан гэв.

Олон угсаатны өв соёлын гоёл, уралдааны “Сайхан морьтой, ганган хос”, “Сайхан тэмээтэй хос”-ууд шалгаруулав

Нойл хогийн савны асуудлыг зөв шийджээ. Иргэд ч соёлтой болсон байна хэмээн ам сайтай байв.

Ховд аймагт байгаа ганц дөрвөдүүд болох Дөргөн сумынхан 

Дөрвөд хааны хошуунаас тасарч үлдсэн дөрвөдүүдтэй ганц сум бол Дөргөн сум. Дөрвөдүүдийн хамгийн анхны гэр музейг авчирсан байна. Монгол гэрт юу байх ёстой вэ бүгд байна. Хуучны дөрвөд айлын эдэлж хэрэглэж байсан бүхнийг авчирсан гэр музейг жуулчдад танилцууллаа. Дөргөн сум аймагтаа таван жил дараалан тэмээгээрээ тэргүүлж байна. Дээрээс нь ингэний хоормог алдартай. Өв соёлоо дагавал дөрвөд бие биелэгээ уртын дуу, дөрвөд аман аялгуугаараа бусад сумаасаа ялгарна. Угсаатан болгон өөрийн гэсэн өв соёлоороо ялгарч байна.

Дарви сумынхан халх угсаатны эдэлж хэрэглэж байсан эд өлгийн зүйлсээ дэлгэжээ

Дарви сумын халх угсаатны гэр буюу эдэлж хэрэглэж байсан эд өлгийн зүйлсийг дэлгэжээ. Өвлийн улиралд халх үндэстэнгүүд алаг мэлхий өрдөг. 5-6 эр ямааны арьсаар хийсэн нэхий дах байна. Эрэгтэй хүний эдэлж хэрэглэж болох мөнгөн эдлэлүүд бүгд байна. Эртний халхчуудын хэрэглэж байсан арслантай авдар, цайны дээж өргөдөг гуулин сав, зэсэн данх гэх мэт эртний эдлэлүүдийг дэлгэн тавьжээ.

Цэцэг сум уран нугаралтаараа алдартай

Тус сум нь Манжийн үед Засагт хан аймгийн Дархан Бэйлийн хошуунд харъяалагдаж байсан бөгөөд Ховд аймгийн гурван Халх сумын нэг юм. Тус сум нь уран нугаралтаараа дэлхийд алдартай. Ард Аюушийн нутаг, аргал янгир, ирвэстэй ажэ

Буянт сум тарвасаараа брэндээ хийдэг

Буянт сум нь газар тариалангаараа алдартай. Буянтын тарвас дэлхийн брэнд. Мөн баруун аймгуудыг хадлангаараа хангадаг. Сүү цагаан идээ нь ч алдартай ажээ.

Дуут сумынхан тууль, алтайн магтаалаараа гайхуулдаг ард түмэн ажээ

Дуут сумын төв нь 1942 онд “Босгын эх” гэдэг газар байгуулагдсан. Дуут сум нь мал аж ахуйтай. Далайн төвшнөөс дээш 2480 гаруй метрт оршдог, Монголын хамгийн өндөр цэгт оршдог суурин газар гэдгээрээ онцлогтой. Хүн амын 80 гаруй хувь нь урианхай 10 гаруй хувийг халх, үлдэх цөөн хувийг бусад ястнууд эзэлдэг.

Булган сумынхан жороо морьдоороо алдартай

Булган сумыхан хамгийн том газар нутагтай, хүн амтай сум бөгөөд жимс жимсгэнэ, жороо морьдоороо алдартай.  Улаанбаатараас 1855 км, аймгийн төв Ховдоос 385 км алслагдсан. Баруун талаараа БНХАУ-тай хиллэдэг. Зүүн болон хойт талаараа өндөр уулсаар хүрээлэгдсэн, баруун болон өмнөд талаараа говь болон Алтайн салбар уулсаар хүрээлэгдэн оршино.

Чандмань сум нь хөөмийгөөрөө Монголдоо төдийгүй дэлхийд алдартай

Чандмань сум нь Монголын баруун хэсэгт оршино. Ховд аймаг нь олон үндэстэн, ястнаас бүрдсэн сумдтай бөгөөд Чандмань сум нь халх ястны сум юм. Мөн халх сумд болох Дарви Цэцэг сумдын хамтаар хуучин Засагт хан аймагт харьяалагдаж байсан. Чандмань сум нь Жаргалант хайрхан, Бумбат хайрхан хэмээн нэрлэгдэх нутгийн ард иргэдийн шүтээн болсон 2 том уултай. Чандмань сум хөмийгөөр Монголдоо төдийгүй дэлхийд алдартай юм. Чандмань сум нь Ховд аймгаас 156-км-т оршдог Жаргалант, Бумбат алтай, Хар усан нуур, Хар нуур, Дөргөн нууруудаар хүрээлэгдсэн говь тал хээр, ой өндөр уул хосолсон байгалийн бүс бүслүүрүүд хосолсон үзэсгэлэнт газрууд олон байдаг.

Мөст сум алтайн өндөр уулстай, сарлагийн ааруулаараа брэндээ хийдэг

Халх, Захчин, Урианхай гурван ястнаас бүрдэнэ. Сарлагийн ааруулаараа алдартай, түмэн сарлагийн баяр хийж байсан удаатай. Тус сумын бэлчээрийн талбай 387 мянган га бөгөөд хуурай хээр, цөлжүү хээр, уулын нугажуу хээр, голын сав давсархаг хужир мараат бэлчээрийн ургамалжилт зонхилдог. Улаан номонд орсон Алтангагнуур, Вансэмбэрүү, Ямаан сэрдэг, Эмийн бамбай, Дөрвөлсөн мүгээ, Ган цэцэгт, Алтанзул болон төрөл бүрийн зээргэнэ, таван салаа, Алтайн сонгино зэрэг олон төрөл зүйлийн ургамалтай.

Эрдэнэбүрэнгийн уртын дуугаараа алдартай

Гал тамгатай, ганзага имтэй, Галданбошигт хааны нутгийнхан болох Эрдэнэбүрэнгийнхэн уртын дуугаараа алдартай. Сумын төв нь аймгийн төвөөсөө 5 км, Нийслэлээс 1552 км-т оршдог ба 268,5 мянган га нутагтай, үүнээс 2431 га тариалангийн, 273 га хадлангийн талбайтай, газарзүйн байрлалын хувьд Их нууруудын хотгор мужид хамрагддаг далайн түвшингээс 1182-4208 метрт өргөгдсөн өндөр уулс, говь тал хосолсон нутагтай. Цамбагарав уулын өвөрт зостын хаданд Нирун улсын үеийн цорын ганц дурсгал, хуягласан морьт цэргийг урласан хадны зураг, Хонгион булан хөшөө, Хөх сайрын ам, Ацын арын хүн дүрст хөшөөнүүд, Ховд голын өндөр довоос Бээжин хүртэл үргэлжилдэг домогт Сартагтайн суваг, булш, хиргисүүр зэрэг түүх соёлын дурсгалт зүйл их бий.