Улс төр
И.Мөнхжаргал: Ардчилсан нам түүхэндээ анх удаа УИХ-д нэр дэвшигчдээ анхан шатны гишүүдээсээ асууна
АН олон удаагийн сонгуулийн ялагдлын дараа намаа шинэчлэх томоохон ажлыг зохион байгуулж байна. Эхний ээлжинд улс орон даяар 330 сум, 9 дүүрэг, 204 хороодынхоо салбаруудад Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт оруулах талаар мөн 2024 оны УИХ-ын нэр дэвшигчдийг анхан шатны гишүүдээс асуух санал асуулгыг эхлүүлжээ. Энэ нь Монголын улс төрийн намд гарч байгаа шинэлэг үзэгдэл аж. Санал асуулгын хуудас тарааснаас хойш намын төв аппаратад намын гишүүдээс гадна дэмжигчид хандах нь нэмэгдэж байгаа гэв. Ардчилсан намын Генсек гэх энэ албан тушаалд томилогдоод хоёр сар болж байгаа ч тэрбээр энэ жилийн дөрөвдүгээр сарын 30-нд 21 аймаг 330 сумын Ардчилсан намын дарга нараа Улаанбаатар хотод цуглуулан түүхэн уулзалт хийсэн нь анхан шат руугаа хандсан ажилд Ардчилсан нам анхаарлаа хандуулж буйг илтгэнэ. Нэг нам олонх болсон өнөө цагт хүчтэй сөрөг хүчин байх ёстой Ардчилсан нам унах сэхэхийн ирмэгт байгаа гэж олон нийт хардаг. Гэтэл намын тогоонд ирж ярилцлага өрнүүлж суухад Ардчилсан нам ажил ихтэй, анхан дунд шатандаа нэгдмэл байгаа нь мэдрэгдэв. Ингээд Ардчилсан нам ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга И.Мөнхжаргалтай хийсэн ярилцлагыг хүргэе.
-Ардчилсан нам өнөөдөр юу хийж байна?
-УИХ-аас Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудал эрчимтэй яригдаж байна. Үүнтэй холбоотойгоор Ардчилсан нам гишүүдээ Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлттэй холбоотой мэдээллээр хангах, тэдний санаа бодлыг сонсох ажлуудыг дэс дараатайгаар хийж байна. Мөн 200 мянга гаруй гишүүнтэй АН-ын Үндэсний бодлогын хороо бодлого боловсруулаад хэрэгжүүлэх ажлууд давхар хийгдэж байна. Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт өөрчлөлт бүрт бид нухацтай хандана. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Төрийн сүлдийг өөрчлөх асуудал дээр хүн бүхний анхаарлыг хандуулж байгаад ардуур нь ямар өөрчлөлт хийх бол гэдэгт Ардчилсан нам туйлын болгоомжтой хандаж байгаа.
-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн асуудлаар гишүүдээсээ санал асууна гэлээ. Ямар ажлууд хийгдэж байна?
-Нийт гишүүд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн талаар ямар бодолтой байгааг мэдэх зорилгоор 21 аймаг 330 сумын нийт гишүүддээ санал асуулгын хуудас явуулсан. Долоо хоногийн хугацаанд хариуг авна. Энэ хооронд намын эрх бүхий байгууллага, Үндэсний бодлогын хорооны гишүүд, системийн судлаачид зэрэг эрдэмтдийн саналыг сонсох хэлэлцүүлгүүдийг зохион байгуулж байна.
-Жишээлбэл…
-Саяхан “Иргэн” Д.Ламжавтай уулзалт зохион байгуулсан. Энэ мэтчилэн долоо хоног бүр хэлэлцүүлэг зохион байгуулна. Үндсэн хууль нь Монголын гурван сая гаруй иргэний амьдралын үндсэн бичиг баримт. Энэ хуулиар л бид яаж амьдрах зарчмаа тогтооно. Тийм учраас нийгмийн нэг хэсэг болсон АН энэ асуудлыг хэлэлцэж, дуу хоолойгоо нийгэмд хүргэх нь бидний эрх бөгөөд үүрэг.
– Хэлэлцүүлэг хэр хугацаа, ямар хүрээнд явагдах вэ?
-Улс орон даяар Ардчилсан намын гишүүдийг бүрэн хамруулах чадавх нөөц бололцоо бидэнд байна. Сөрөг хүчний хувьд бидэнд хэлэлцүүлгийг хэрхэн ямар хугацаанд өрнүүлэх гэх мэт шийдвэр гаргах эрх байхгүй ч Ардчилсан намын гишүүдээсээ системтэйгээр саналыг сонсож, тэдний шийдвэрийг нэгтгэнэ хүргүүлнэ гэж төлөвлөж байна.
-Энэ хугацаанд 200 мянган гишүүддээ хүрч амжих уу, холын сумдууд олон бий?
-Та хуучнаар сэтгээд байна. Орчин цагт та бид хоёрыг ярьж байх энэ мөчид алс аймгуудын сумын гишүүд хуудсаа авчихсан хэдхэн минутын дотор бөглөөд буцаагаад явуулчихна. Хүрэхгүй, амжихгүй гэдэг ойлголт байхгүй. Харин тухайн гишүүн санал асуулгад оролцох эсэх нь хувь гишүүний асуудал.
-Гишүүдийн хэдэн хувь нь хамрагдах магадлалтай вэ?
-Сая намын даргын сунгаа явуулахад 117 мянган гишүүн оролцсон. Бидний үзэж байгаагаар ямар ч тохиолдолд гишүүдийн оролцоо 25 хувьтай байна. Энэ нь 50-иас дээш мянган гишүүн оролцоно гэсэн үг.
-Ардчилсан намын даргын сунгаанд 117 мянган гишүүн оролцсон гэв үү?
-Бүртгэлээр 200-гаад мянган гишүүн бий. Сая Ардчилсан намын даргыг сонгох сунгаанд оролцсон 117 мянган гишүүн гэдэг бол намтайгаа байнгын холбоотой байгаа гишүүдийн бодит тоо юм.
-Санал асуулгаар юу асуух вэ?
-Эхнийх нь Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт хийх нь зөв эсвэл буруу эсэх талаар Ардчилсан намын гишүүдийн саналыг сонсож байгаа. Хоёрдугаарт, УИХ-ын 2024 оны сонгуульд АН-аас нэр дэвшиж, ялалт байгуулах магадлалтай нэр дэвшигчийг анхан болон дунд шатны гишүүдийг тодруулах эрхийг нь намын гишүүддээ олгож санал асуулга явуулж байна.
-Ямар хүрээнд нэр дэвшүүлэх санал өгөх вэ?
-Аймаг, нийслэл өөрийн харьяалагдаж байгаа УИХ-ын тойргийнхоо хүрээнд нэр дэвшүүлэх санал өгнө. Намын анхан шатны нэгж дээр гишүүд тухайн тойрогт АН-аас хэн нэр дэвшвэл ялах боломжтой гэж үзэж байгаагаа санал асуулгаар илэрхийлнэ. Нэг гишүүн арав хүртэлх хүний нэрийг санал болгож болно. Ардчилсан нам түүхэндээ анх удаа УИХ-д нэр дэвшигчдээ анхан шатны гишүүдээсээ асууж байгаа юм.
-Яагаад ингэж тодруулах болсон юм. Сонгуульд нэр дэвшигчдийг анхан дунд шатнаасаа тодруулж байсан жишиг сонсоогүй юм байна?
-Ардчилсан нам бол гишүүн төвтэй нам. Ардчилсан намын анхан дунд шатны гишүүд хамгийн үнэнч, бас хамгийн тууштай намынхаа төлөө зүтгэдэг хүмүүс байдаг. Тэдний саналыг сонсох нь Ардчилсан намын зорилго. Зөвхөн дээгүүрээ шийд гаргаад гишүүдээ сонсдоггүй нам байж болохгүй. Цаашид улс төрийн аливаа шийдвэр, алхам бүртээ Ардчилсан намын анхан дунд шат, Үндэсний бодлогын хороо, Улс төрийн зөвлөлийн санал шийдвэрүүдийг сонсож ажиллах болно.
-УИХ-ын гишүүний нэр дэвшилт болон намын дотоод үйл ажиллагаанд шинэлэг үзэгдэл болж хэрэгжиж чадах болов уу?
-Энэ бол үнэхээр шинэ үзэгдэл. Одоо намуудын төв удирдлага энэ эрхийг эдэлж байгаа. Гишүүд төвөөс ирсэн нэрийг дэмжих үүрэгтэй улс төрд оролцож байна. Үнэн хэрэгтээ гишүүд намын удирдлагын зарц, боол мэтээр намынхаа үйл ажиллагаанд оролцож байна шүү дээ. Манай нам үүнийг эрс өөрчилж байгаа юм. Улс төрийн намын хамгийн том эрх нь УИХ-д суудал авах. Энэ эрхийг намын хамт олон эдэлдэг мэт харагддагч, үнэн хэрэгтээ намын удирдлагууд л эдэлсээр өнөөг хүрсэн. Энэ тохиолдолд нэр дэвшигч улс эх орон, намын бодлогын хэрэгжилтийн төлөө биш, намын удирдлагадаа таалагдах юм бодно биз дээ. Нэр дэвшихийн тулд ч ийм ажиллагаа явуулна. Нэр дэвшсэний дараа ч удирдлагадаа л зүтгэх үзэгдэл хэвшсэн байна.
-Анхан шатнаас нэр дэвшсэн танай намын нэр дэвшигчид юугаараа ялгарах вэ?
-Энэ эрхийг эдэлснээр улс төрийн намын хамгийн том эрхийг жирийн гишүүд эдэлж байгаа юм. Үнэн хэрэгтээ манай улс төрийн намуудын жирийн гишүүд улс орны бодлогын хэмжээнд эрх эдэлж чадахгүй өнөөг хүрсэн. Тэд намын их хуралд төлөөллөө явуулж, удирдлагаа сонгох төдий л эрхтэй байгаа. Ихдээ л сум аймаг, нийслэл дүүргийн сонгуульд гүйнэ. Гэтэл намын хамгийн чухал, улс орныг удирдах УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшүүлэх эрхийг хэзээ ч эдэлж байгаагүй. Энэ эрхийг манай нам гишүүддээ анх удаа олгож байгаа юм.
-Олгох гэдэг нь?
-Намын гишүүдийн эдлэх ёстой эрхийг бусад намуудаас түрүүлж жирийн гишүүддээ нээж өгч байгаа гэж ойлго. Нөгөө талдаа гишүүд намын удирдлагын өмнө хариуцлага хүлээх биш, намын мөрийн хөтөлбөр, намын хамт олны өмнө хариуцлага хүлээдэг болно.
-Анхан шатны гишүүдээс олонхийн санал авсан нэр дэвшигч нар л тодорно гэж ойлгож болох уу?
-Тэгэж ойлгож болно. Мэдээж улс төрийн нам учраас рейтингийн бусад төрлийн судалгаа хийгдэнэ.
Гишүүд нам бус иргэнийг санал болгож болно
-Орон нутгийн санал авсан гишүүдэд төв намаас ямар дэмжлэг үзүүлэх вэ?
-Мэдээж шаардагдах бүх төрлийн туслалцааг үзүүлнэ. Сурталчилгаа, PR, үзэл баримтлал, мөрийн хөтөлбөр дээр нэгдмэл ойлголттой байх гээд олон ажлуудыг хамтран зохион байгуулна. Гэхдээ анхан шатнаас эрхээ авсан гээд нэр дэвшигчид дураараа дургихгүй. Нам дэмжлэгээ ч үзүүлнэ. Намын дүрэм бусад баримтуудын хүрээнд шаардлагаа ч тавина.
-Гишүүд зөвхөн өөрийн намын гишүүнийг нэр дэвшүүлэх үү?
-Мэдээж МАН-ын гишүүний нэрийг дэвшүүлэхгүй байлгүй. Гэхдээ бид нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдсөн нам бус иргэний нэр дэвшүүлэхийг хориглохгүй байгаа. Тухайн иргэн намын гишүүнээр цаашдаа элсээд явах боломжтой.
-Шинэ зарчим ямар үр дүн авчрах бол?
-Гишүүд өөрсдөө саналаараа гаргаж ирсэн гишүүнтэйгээ сайн баг болно. Нэр дэвшигч ч намын байгууллагаасаа тасрахгүй. Төв дангаараа шийдэж илгээсэн нэр дэвшигч нийгмийн бүү хэл намынхаа хамт олны дэмжлэгийг авч чадахгүй тохиолдол олон гардаг. Сонгуульд зүгээр оролцсон төдий ажиллагаа болчихоод байгаа юм.
Би мерит зарчмаар энэ албан тушаалд хүрсэн
-Намд залуучууд ирснээр шинэлэг санаанууд гарч ирж байна. Та яаж энэ албан тушаалд хүрэв?
-Өнөөдөр хаа сайгүй аливаа албан тушаалд доороос шатлан дэвшүүлэх замаар удирдлагыг бүрдүүлэх тухай ярьж байна. Гэхдээ хэрэгжилт нь амьдрал дээр янз бүр байх шиг. Миний хувьд мерит зарчмаар явсан. Анх Өвөрхангай аймгийн ШУТИС-ийн салбарын намын үүрийн дарга, сумын намын хорооны гишүүн, аймгийн намын хорооны гишүүн, Ардчилсан залуучуудын холбооны дарга, аймгийн АН-ын дарга, аймгийн ИТХ-ын гишүүн, ИТХ-ын тэргүүлэгч, ИТХ дахь АН-ын бүлгийн дарга, дотоод сонгуулийн хорооны дарга гээд өнөөдөр АН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга гэсэн албан тушаал дээр ажиллаж байна. Би 18 наснаасаа эхлэн намын бүх шатны байгууллагад өрсөлдөөнөөр гарч ирж байсан. Анх удаа л энэ томилогддог албан тушаалд ажиллаж байна.
-Мерит зарчмын давуу тал нь юу вэ?
-Анхан, дунд шатанд ажиллаад амьдралын туршлага суухаас гадна хамт олон, нийгмийн юу нь болж байгаа, юу нь болохгүй байгаа, хэзээ, хэнд юу хэрэгтэй байгааг мэдрэх чадвартай болдог болов уу.
-Энэ нь УИХ-д тийм чухал уу?
-Маш чухал. Өнөөдөр нэг хууль баталчихаад л, маргааш нь засвар оруулах тухай яриад байна шүү дээ. Энэ чинь амьдралаас тасархай хууль гаргачихаад, хэрэгжихгүй болохоор, маргааш нь засах гээд сууж байгааг харуулж байна.Гурав хүрэхгүй жилийн өмнө Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахдаа амьдрал мэдэрч, суурь судалгааг сайн хийсэн бол өнөөдөр бөөн асуудал оволзуулаад суухгүй л байсан байлгүй дээ. Тийм учраас мерит зарчим чухал болчихоод байгаа. Гадаадад олон сургууль төгссөн сайхан залуу дарга хийж болно. Үүнийг хорих хэрэггүй. Гэхдээ намын анхан шатны амьдралаар мэдлэг боловсролоо баталгаажуулсан бол илүү их үр дүнтэй гэдэг нь амьдрал дээр батлагдаж байна.
-Одоогийн шинэчлэлийн үр дүнд нам хэр төлөвших бол?
-Би ирээдүйд ийм, тийм болно гээд шууд хэлж чадахгүй л дээ. Нам гишүүддээ эрх өгч байна. Мерит зарчмыг баримтална. Эдгээр шинэчлэл зөвхөн намыг төлөвшүүлээд зогсохгүй нийгэмд эерэг хандлага үүсгэх байх гэж харж байна. Мерит зарчмыг зөвхөн өнөөдөр ч яриад байгаа юм биш. Аль ч нийгэмд хэрэгжиж л байсан зүйл. Өнөөдөр хувийн хэвшилд илүү сайн хэрэгждэг. Та анзаарсан бол амжилттай яваа олон компанийг үүрч яваа менежерүүд байдаг. Тэдний ихэнх нь “Би энэ компанидаа анхан шатнаас ажиллаж амжилтад хүрсэн” гэж ярьдаг.
-Шинэ санаанууд гарснаар намын гишүүдийн идэвхи сэргэж байна уу?
-Энэ санал асуулгад зөвхөн намын гишүүд биш, дэмжигчдэд оролцох боломж байгаа. Дээр нь түүврийн аргаар өргөн хүрээний социологийн судалгаа явуулна.
-Яагаад?
-Яахав дээ. Намын анхан шатны байгууллага, гишүүддээ ойр байдаг нь давуу эрхээр гарах магадлал байдаг. Тиймээс баталгаажуулалт гэсэн үг л дээ. Эрхийг олгож байгаа боловч хяналт бас байх хэрэгтэй л дээ.
-Ардчилсан нам эрх барихаараа мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэхийн оронд ширээ сандлын зодоон хийдэг гэсэн яриа байдаг. Шинэчлэлийн үр дүнд энэ байдал арилах болов уу?
-Би баталгаа өгөх хэмжээний хүн биш л дээ. Гэхдээ өмнөх туршлагаас харахад нам аливаа асуудал шийдэхдээ фракцын төлөөлөл харгалздаг байсан. Ийм тохиолдолд нэр дэвшигч дэвшүүлсэн субьектдээ л захирагддаг. Энэ шинэчлэлээр нэр дэвшүүлэгч нь анхан шатан дээр байгаа гишүүд боллоо шүү дээ. Жирийн гишүүд нийгмийн амьжиргааг л дээшлүүлэхийг хүсдэг байхгүй юу. Өөрөөр хэлбэл, гишүүд нийгмийн амьжиргааг дээшлүүлэхийн төлөө зүтгэнэ. Гэхдээ зөвхөн АН-ын гишүүдийн амьжиргааг дээшлүүлэх тухай яриад байгаа юм биш. Тэр жирийн гишүүдтэй адил хэмжээнд амьдарч байгаа нийт иргэдийн л асуудлыг шийднэ гэсэн үг. Ямар ч тохиолдолд өмнөхөөс сайжирна гэж бодож байгаа.
-УИХ-ын сонгуулийн хугацаа ойртсон, Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт яригдаж байгаа энэ үед нэг нам хэт олонхи байгаа нь асуудал биш үү?
-Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн хэлэлцүүлэг явагдах байх. Гэхдээ хэлэлцүүлэх, батлах хоёрын хооронд их ялгаа бий. Нэг нам хэт олонхиороо баталдаг ч зүйл биш. Өөрчлөлт орууллаа гэхэд бэлтгэх хугацаа байгаа. Харин сонгуультай холбоотой санаа зовоосон асуудал байна.
-Тэр нь юу вэ?
-Одоо сонгуульд ашиглаж байгаа хар машины ашиглалт, засвар үйлчилгээ, программ хангамжийн хугацаа дуусч байна. Гэтэл энэ чигээрээ ашиглаад, дараагийн сонгуулийг явуулах мэдээлэл бий. Сэтгүүлчдийг үүнд анхаарлаа хандуулахыг хүсэж байна. Цаашдаа лиценз нь дууссан хэрэгслээр яаж сонгууль явуулах вэ гэдэг асуулт гарна. Ямар үр дүн гарах вэ, нийгэм түүнийг нь хүлээн зөвшөөрөх үү гээд маргаан дагуулж болзошгүй асуудал мэднэ.
-Хар машин аль, аль намыг л ялуулсан. Яагаад өнөөдөр энэ асуудал гарч ирэв?
-Хар машин буруу, зөв ажилласан, программ хангамж асуудалтай эсэх тухай яриагүй байна. Машины ашиглах хугацаа дууссан тухай яригдаж байгаа юм. Нийслэлийн нийтийн тээврийн олон автобусыг эдэлгээний хугацаа дууссан учраас их хэмжээний хөрөнгө гаргаж парк шинэчлэл хийж байна. Гэтэл бидний төрөө байгуулдаг чухал хэрэгсэл болох санал тоолох хар машины хугацаа дууссан тухай огт ярихгүй байна. Машин маань хэвийн ажиллаж байгаа бол аль нам ярих нь хамаа алга гэж үзэж болно. Харин хэвийн бус ажиллавал нам биш, нийгмээрээ хохирно биз дээ.
-Тэгвэл хар машиныг яах ёстой вэ?
-Хар машинтай ноцолдох гээд байгаа юм биш. Тэнэг л хүн биш бол эдэлгээ, засварын хугацаа дууссан машинаар уулын уруу буухгүй биз дээ. Тийм учраас энэ машины хэвийн ажиллагааг нийлүүлсэн байгууллага нь баталгаажуулж, нийгэмд мэдээллэх ёстой. Өнөөдөр техник технологи ямар хурдтай хөгжиж байгаа билээ. Арван хэдэн жилийн өмнө үйлдвэрлэсэн гар утас барьж байгаа хүн байна уу. Үүнтэй адил энэ машины программ хангамж ч гэсэн хуучирсан байлгүй дээ. Өмнө нь бид зөвхөн программ хангамжийн тухай ярьж байсан бол одоо программ хангамж, тоног төхөөрөмжийн тухай ярьж байна шүү дээ.
-Ардчилсан нам энэ асуудал дээр дуу гаргах уу?
-Гаргалгүй яахав. Гэхдээ энэ шинэ мэдээлэл. Би тантай л хуваалцаж байна. Улстөржөөд байх шаардлагагүй асуудал л даа. Намууд санаа тавих л ёстой асуудал юм.
-Ардчилсан нам сүүлийн сонгуулиудад амжилтгүй оролцож гишүүд, дэмжигчдийнхээ урмыг хугалсан. Шинэчилсэн бодлого тэдэнд ямар нэгэн нөлөө үзүүлж байгаа болов уу?
-Олон намын гишүүд ажилгүй болж байна. Манай нам ч бас ийм үйлдэл хийж байсан байх. Гэхдээ өнөөгийн эмгэнэл нь өөр. Ялсан нам нь ялагдсан намынхаа гишүүдийг хэлмэгдүүлдэг. Бизнесийг булаадаг. Ах дүү нараар нь оролддог. Ийм үзэгдэл гарч байна. Намууд энэ хийрхлээсээ салах хэрэгтэй.
-Энэ нь юу гэсэн үг вэ?
-Эрх баригчид солигдох тусам өширхөл, хонзогнол, улайрал нэмэгдээд байх шиг байна. Өнөөдөр бид гудамжны зовлонг илүү мэдэрч байна. Маргааш эрх баригч болбол өширхөл улам нэмэгдэх магадлалтай болно. Энэ маш аюултай үзэгдэл.
-Ардчилсан нам 2024 онд эрх баривал энэ үзэгдэлтэй дотоод сэтгэлээсээ тэмцэж чадах уу?
-Ардчилсан намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга “Манай нам сонгуульд ялчихаад хүн халахгүй” гэвэл түүн шиг худлаа юм байхгүй. Харин өс хонзон, ах дүү, бизнесийн сэдлээр дайсагнасан үйл ажиллагаа явуулахгүй амлалтыг өгч чадна.
-Ардчилсан нам өнөөгийн нийгэм, эдийн засгийн байдлыг хэрхэн харж байна?
-Дотоодод эрх баригчдын мэдээлж байгаагаар боломжийн тоонууд харагдаад байна. Харин гадныхан хэт их өрийн улмаас дефолт үүсэх вий гэж болгоомжлуулж байна.
-Намын шинэчлэлтэй холбоотойгоор орон нутгаас гишүүд хандах нь нэмэгдэж байна уу?
-Гишүүдээс гадна дэмжигчид, судлаачид хандах нь их болсон.
Улс төр
“Булевиртид” эмийг Гаалийн болон НӨАТ-аас чөлөөлөх тухай хуулийн төслийг эцэслэн баталлаа
УИХ-аас Гепатитын D вирусний эмчилгээнд хэрэглэх зорилгоор импортлох “Булевиртид” эмийг Гаалийн болон Нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийн төслүүдийг эцэслэн баталлаа.
Хууль батлагдсаны ач холбогдлын талаар Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг “Олон улсад хийгддэг нэгдсэн аргачлалаар судалж үзэхэд манай улсад гепатитын D вирусний халдвартай 66 мянган хүн байж болзошгүй гэсэн тооцоолол гарсан. Харин элэгний B, D вирустэй иргэдийн ТББ-ынхан 150 мянга орчим хүн байгаа гэдэг бөгөөд энэ хууль батлагдсанаар D вирусний халдварын эмчилгээг эхлүүлэхэд нэг алхам ойртлоо гэсэн үг юм.
Гепатитын D вирусний халдварыг эмчлэх “Булевиртид” эмийг Европын эмийн агентлаг эмийн бүртгэлд албан ёсоор бүртгэж, гепатитын B, Д вирусний архаг халдварын эмчилгээнд хэрэглэх зөвшөөрөл олгосонтой уялдуулан манай улс уг эмийг өнчин эмийн жагсаалтад оруулж, гепатитын B, Д вирусний эмчилгээний заавраа шинэчлэн баталж, 2024 оноос мөрдөж эхлээд байна.
Гэвч “Булевиртид” нь өндөр үнэтэй учир иргэд уг эмийн эмчилгээнд хамрагдахад хүндрэлтэй байгаа. Тиймээс ЭМЯ “Булевиртид” эмийн албан ёсны патентыг эзэмшигч АНУ-ын “Gilead Science” компанитай эмийн үнийг бууруулах талаар яриа хэлэлцээг үргэлжлүүлэн хийж байгаа бөгөөд гепатитын В ба Д вирусний хавсарсан халдвартай иргэдэд шаардлагатай эмийн үнийг бууруулж, иргэдэд учрах санхүүгийн дарамтыг багасгахад эдгээр хууль чухал ач холбогдолтой” гэлээ.
Эрүүл мэндийн сайдын зүгээс 2023-2024 онд гепатитийн D вирустэй иргэдийн тавьсан хүсэлтүүдийг үндэслэж цөөнгүй арга хэмжээг авсан. Тухайлбал,
-Эрүүл мэндийн сайдын 2023 оны 7 дугаар сарын 5-ны өдрийн А/250 дугаар тушаалаар гепатитын D вирусний “”Булевиртид”” эмийг “Өнчин эмийн жагсаалт”-д бүртгэж Монгол Улсад эмчилгээнд нэвтрүүлэх эмийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн.
-Гепатитын D вирусний халдвартай иргэдэд урсофальк эмийг хөнгөлөлттэй үнээр олгох тоо хэмжээг 2 дахин нэмэгдүүлэх хүсэлт ирүүлсний дагуу хөнгөлөлттэй үнээр сард 60 ширхэг олгодог байсныг 120 болгосон нь элэг цэвэршүүлэх, цөс хөөх үйлчилгээтэй эмийн хүртээмжийг нэмэгдүүлсэн.
-Элэг хамгаалах эм “Бидика”-г Монгол Улсын зайлшгүй шаардлагатай эмийн бүртгэлд оруулснаар цаашид Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн.
-Аймаг, нийслэлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудын гепатитын В, D вирусний халдварыг илрүүлэх, ачаалал тодорхойлох шинжилгээний чадавхыг нэмэгдүүлэх, вирусний халдвартай иргэдэд оношилгоо, шинжилгээг үнэ төлбөргүй хийх зорилгоор тодорхой санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж орон нутгийн иргэдийг заавал Улаанбаатар явж шинжилгээ хийлгэхгүй, орон нутагтаа өгдөг байх боломжийг бүрдүүлж байна.
-Эрүүл мэндийн сайд, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын хамтарсан “Даатгуулагч (иргэн)-ийн хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг тогтооход баримтлах өвчний жагсаалт, хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь хэмжээ, хугацааг шинэчлэн батлах тухай” 2023 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдрийн А/441, А/192 дугаар тушаалаар Элэгний эмгэг өвчний “А” заалтын хүрээг өргөжүүлж, гепатитын В, D вирусний шалтгаант архаг үрэвслийн үед D вирусний эсрэг “”Булевиртид”” эмийн эмчилгээг хийж байх хугацаанд хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг 80 хувиар тогтоож байхаар группийн асуудлыг шийдвэрлэсэн. Мөн гепатитын В, D вирусний шалтгаант элэгний циррозын Чайлд-Пьюгийн ангиллаар “А, В зэрэг” 50 хувь байсныг 60 хувь болгон нэмэгдүүлсэн.
– “Элэг бүтэн Монгол” арга хэмжээг эрчимжүүлэх ажлын хүрээнд Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвийн амбулаторийн тасагт гепатитын В, D вирусний халдвартай иргэдэд үйлчлэх хэсгийг өргөжүүлэн шинээр кабинет нээж, D вирустэй иргэдэд тусламж үйлчилгээ үзүүлэх ачааллыг хөнгөлөх арга хэмжээ авсан.
-Гепатитын В, D вирусний халдварыг илрүүлэх, оношлох, эмчлэх тухай эмнэлзүйн зааврыг 21 аймаг, 9 дүүргийн 400 гаруй эмч, мэргэжилтнүүдэд танхим болон цахим сургалтаар хүргэж хүний нөөцийн чадавхийг хангасан.
-Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвийн лабораторийн албыг гепатитын В, D вирусний халдварыг илрүүлэх, вирусийг тоолох, тодорхойлох 30 гаруй нэр төрлийн багаж, тоног төхөөрөмжөөр хангаж оношилгоо, шинжилгээний хүчин чадлыг нэмэгдүүлсэн гэж Эрүүл мэндийн яамнаас мэдээллээ.
Улс төр
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх: Онцгой байдлын алба хаагчид бол энх цагийн эгэл баатрууд
Энэ өдрүүдэд Онцгой байдлын алба байгуулагдсаны 20 жилийн ой тохиож байна. Монгол Улсын Засгийн газрын 2004 оны нэгдүгээр тогтоолоор Гал түймэртэй тэмцэх газар, Улсын иргэний хамгаалалтын газар, Улсын нөөцийн газрыг нэгтгэж Онцгой байдлын албыг байгуулсан юм.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч Ухнаагийн Хүрэлсүх Онцгой байдлын албаны ойн хүндэтгэлийн ёслолд оролцлоо.
Тэрбээр үндэсний аюулгүй байдал, ард иргэдийн амгалан тайван амьдралын баталгаа болсон нийт бие бүрэлдэхүүн, ахмадууд, тэдний гэр бүлд баяр хүргэж, ажлын амжилт, эрүүл энх, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөв.
Өргөсөн тангарагтаа үнэнч байж, бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг авран хамгаалахын төлөө амь биеэ үл хайрлан зүтгэдэг алба хаагчдаа ард түмэн хайрлан хүндэлдгийг хэллээ.
Эх орон, ард түмнийхээ төлөө алтан амиа өргөсөн аврагчдын баатарлаг үйлс, гэгээн дурсгал ард түмэн, хамт олных нь зүрх, сэтгэлд мөнх оршиж, үүрд дурсагдах болно гэдгийг тэмдэглэлээ.
“Цар тахалтай тэмцэх, Хөвсгөл нуурын экосистемийг хамгаалах, Турк-Сирийн газар хөдлөлтийн гамшгийн голомтод үүрэг гүйцэтгэсэн нь гамшиг, ослын олон зуун тохиолдолд үүргээ нэр төртэй биелүүлж яваа тус албаны 20 жилийн хүч хөдөлмөр, хичээл зүтгэлийн үр дүн, үнэлгээ” гэв.
Цаашид алба хаагчдын амь нас, аюулгүй ажиллагааг мэргэжлийн түвшинд хангахад бүх талаар онцгой анхаарах ёстойг онцоллоо.
Ерөнхийлөгч албан үүргээ гүйцэтгэж яваад амь эрсэдсэн алба хаагчдын ар гэрийн нийгмийн баталгааг хангах зорилгоор Цэргийн алба хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл санаачлан боловсруулж, УИХ-д өргөн мэдүүлээд байна.
Үүрэг гүйцэтгэх чадавх, арга тактик, стратеги төлөвлөлт, бэлэн байдал, бэлтгэл, сургалтаа сайжруулан, техник хэрэгсэл, үйл ажиллагаандаа технологийн дэвшил нэвтрүүлж, алба хаагчдын аюулгүй байдлыг бүрэн хангах нөхцөл, боломж бүрдүүлэх нь нэн тэргүүний зорилт.
Газар хөдлөлтийн гамшиг, цар тахал болон аюулт үзэгдэлтэй тэмцэх үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавхыг хамтдаа богино хугацаанд бүрдүүлэн бэхжүүлэх шаардлагатайг тэмдэглэв.
Улсын Иргэний хамгаалалтын газар, Гал түймэртэй тэмцэх газар, Улсын нөөцийн газрын залгамж болж, эх орон, ард түмнийхээ өмнө хүлээсэн үүргээ нэр төртэй биелүүлж байгаа Онцгой байдлын ерөнхий газрыг Сүхбаатарын одонгоор шагналаа.
Анх 120 салбар нэгжтэй байсан онцгой байдлын алба өнөөдөр 190 салбар нэгжтэй, агаараас эрэн хайх, аврах ангитай болон өргөжиж, техник хэрэгслийн хангалт 40 гаруй хувиар нэмэгдээд байна.
Өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд 37 мянга гаруй иргэний амь нас, аюулгүй байдал, байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэний 1.2 их наяд төгрөгийн өмч хөрөнгийг авран хамгаалжээ.
АХЛАХ АХЛАГЧ Д.ТЭМҮҮЖИН “ОНЦГОЙ БАЙДЛЫН АЛБАНЫ АНХНЫ САЙДЫН НЭРЭМЖИТ ШАГНАЛ” ГАРДЛАА
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч Ухнаагийн Хүрэлсүх Хан-Уул дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 14 дүгээр ангийн аврагч-гал сөнөөгч, ахлах ахлагч Д.Тэмүүжинд “Онцгой байдлын албаны анхны сайдын нэрэмжит шагнал”, 20 сая төгрөг гардууллаа.
Ахлах ахлагч Д.Тэмүүжин Онцгой байдлын байгууллагад 22 дахь жилдээ ажиллаж байна. Энэ хугацаанд 3,400 орчим удаагийн дуудлагад ажиллаж, 2,056 хүний амь нас, 256 тэрбум төгрөгийн өмч хөрөнгийг авран хамгаалжээ.
Тэрбээр 2014 онд Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан Улс дахь НҮБ-ын энхийг сахиулах “ANMMISS” ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ үеэр 16 улсын 3,000 гаруй алба хаагчийн дунд зохиосон 10 км гүйлтийн аварга, улмаар Монгол Улсын батальоны шилдэг ахлагч болж байжээ.
Д.Тэмүүжин Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тусгайлсан чиг үүрэг бүхий байгууллагуудын дунд зохиодог “Марш тактик тусгай бэлтгэлийн тэмцээн”-д гурван удаа мөнгөн медаль хүртсэн.
2002 оноос улсын чанартай тэмцээнүүдэд оролцож, 53 алт, 27 мөнгө, 16 хүрэл медаль хүртэн, 2018 онд гүйлтийн спортын Олон улсын хэмжээний мастер болжээ.
Улс төр
Онцгой байдлын алба хаагчдад төрийн дээд цол, одон, медаль хүртээлээ
Онцгой байдлын алба байгуулагдсаны 20 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гарган, гамшгийн аюулаас ард иргэдийн амь насыг авран хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх үүргээ нэр төртэй биелүүлж, үр бүтээлтэй ажиллан, эх орноо хөгжүүлэх үйл хэрэгт хувь нэмэр оруулж буй эрхмүүдэд төрийн дээд цол, одон, медаль хүртээлээ.
Гавьяат эдийн засагч цолоор:
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын ахмадын хорооны гишүүн, бэлтгэл хурандаа Пунцагийн Батаахүү,
Үйлчилгээний гавьяат ажилтан цолоор:
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын ахмад ажилтан, бэлтгэл хурандаа Чимэддоржийн Батчулуун,
- Булган аймгийн Онцгой байдлын газрын ахмад ажилтан, бэлтгэл хурандаа Доржготовын Ууганбаяр,
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын дэргэдэх 09 дүгээр ангийн Эрэн хайх, аврах салбарын аврагч, ахлах ахлагч Пүрэвдоржийн Хатанболд,
- Нийслэлийн Баянгол дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 18 дугаар ангийн гал сөнөөгч, ахлах ахлагч Түмэнбаярын Даваадорж нарыг шагналаа.
Сүхбаатарын одонгоор:
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга асан, хошууч генерал Түвшингийн Бадрал,
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын Ахмадын хорооны дарга, бэлтгэл хурандаа Жавзангийн Цогтоо,
Цэргийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын Ахмадын хорооны Удирдах Зөвлөлийн гишүүн, бэлтгэл хурандаа Сэнгээгийн Цогтбаатар,
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын ахмад ажилтан, бэлтгэл хурандаа Жадамбын Амарсанаа,
- Нийслэлийн Баянзүрх дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 35 дугаар ангийн гал сөнөөгч, ахлах ахлагч Дондовцэрэнгийн Ууганбаатар,
Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын ахмад ажилтан, бэлтгэл хурандаа Шаазангийн Алтанчимэг,
Цэргийн гавьяаны одонгоор:
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын ахмад ажилтан, бэлтгэл хошууч Ядамсүрэнгийн Отгончимэг,
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын дэргэдэх 185 дугаар ангийн нөөцийн барааны нярав, ахлах ахлагч Дуламжавын Лувсан,
- Дорнод аймгийн Онцгой байдлын газрын Эрэн хайх, аврах ангийн аврагч-тэсэлгээчин, ахлах ахлагч Сумъяагаравын Цог-Эрдэнэ,
- Өвөрхангай аймгийн Онцгой байдлын газрын Гал түймэр унтраах, аврах 12 дугаар ангийн аврагч, гал сөнөөгч, ахлах ахлагч Батсайханы Өлзий-Орших,
Цэргийн хүндэт медалиар:
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын Захиргааны удирдлагын газрын Захиргаа, цэргийн алба хариуцсан мэргэжилтэн, дэд хурандаа Пүрэвсүрэнгийн Чинзориг,
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын Гал түймэртэй тэмцэх газрын барилгын зураг төсөл, техникийн гүйцэтгэл хариуцсан мэргэжилтэн, дэд хурандаа Мягмарсүрэнгийн Батсайхан,
- Гамшиг судлалын хүрээлэнгийн Аюулгүй байдлын үнэлгээний нэгдсэн төвийн дарга, хошууч Энхбаярын Энхбат,
- Нийслэлийн Багахангай дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 80 дугаар ангийн захирагч, хошууч Гончигийн Отгонбаатар,
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын дэргэдэх 111 дүгээр ангийн Эрэн хайх, аврах салбарын захирагч, хошууч Дэмиддагвын Батсүмбэр,
- Шуурхай удирдлага, зарлан мэдээллийн төв 119 дүгээр ангийн ахлах нягтлан бодогч, ахлах дэслэгч Амарсанаагийн Отгонжаргал,
- Үндэсний аврах бригадын аврагч-холбоочин, ахлах ахлагч Цогтбаатарын Саранчимэг,
- Нийслэлийн Налайх дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 28 дугаар ангийн салааны захирагчийн туслах, ахлах ахлагч Баасангийн Батбаяр,
- Архангай аймгийн Онцгой газрын Гал түймэр унтраах, аврах 51 дүгээр ангийн дуудлага хүлээн авагч, ахлах ахлагч Отгонцэрэнгийн Саранцэцэг,
- Нийслэлийн Багануур дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 64 дүгээр ангийн салааны захирагчийн туслах, ахлах ахлагч Насанбуянгийн Буян-Эрдэнэ,
- Говь-Алтай аймгийн Онцгой байдлын газрын Гал түймэр унтраах, аврах 59 дүгээр ангийн гал унтраах автомашины жолооч, ахлах ахлагч Энхбатын Мөнхбаатар,
- Нийслэлийн Багануур дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 64 дүгээр ангийн салааны захирагчийн туслах, ахлах ахлагч Лхагвын Нямбадрах,
- Орхон аймгийн Онцгой байдлын газрын Гал түймэр унтраах, аврах 56 дугаар ангийн салааны захирагчийн туслах, ахлах ахлагч Нарангийн Эрдэнэбаяр,
- Хэнтий аймгийн Онцгой байдлын газрын Эрэн хайх, аврах салбарын аврагч жолооч-холбоочин, ахлах ахлагч Цогтбаатарын Ууган-Эрдэнэ,
Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар:
- Онцгой байдлын ерөнхий газрын дэргэдэх 115 дугаар ангийн сантехникийн ажилтан Дугарын Сумъяа нарыг шагналаа.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх төрийн дээд цол, одон, медаль хүртсэн эрхмүүдэд болон тэдний гэр бүл, хамт олонд сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөлөө.