Өглөө эртхэн гараад ажилд явах замдаа хөнгөн цай уучихъя гэтэл замд онгорхой цайны газар, гуанз олддоггүй “за яахав хоол цайгаа бэлтгэх гээд арай нээгээгүй юм байлгүй, тэгвэл печень жигнэмэг ч юмуу хөнгөн юм аваад ажил дээрээ цайлчихъя” гэтэл бас л нээлттэй дэлгүүр мухлаг таардаггүй.

Үүнээс үүдээд нэг аймгийн төвд барилгын дотоод засал хийдэг нэгний ярьсан нэг түүх санаанд оров. Өглөө хийж байгаа ажил дээрээ очоод ажиллаж байтал бас нэг юм дутаад  ойролцоо байх хашаандаа  мухлагтай айлд 10,00 цагийн үед очтол  нээгээгүй байна гэнэ. Хашааны нь хаалгыг нүдэж байтал дээлээ нөмгөн хэдэрсэн авгай гарч ирснээ “хар үүрээр хаалга балбаад хаашаа юм бэ” гэж загнасан гэдэг.

Ер нь энэ зах зээлийн харилцааны үед бид ямаршуухан наймаачин юм бэ. Чухам үнэнийг хэлбэл өнөөгийн нийгэмд бид бүгдээрээ наймаачин. Төр хувийн хэвшилд ажилладаг бичиг хэргийн хүмүүс ч мэдлэг оюун чадвараа л худалдаж, цалин авч амь зууж байгаа наймаачин. Энэ хүмүүс мэдээж сайн бүтээгдхүүнтэй  /мэдлэг чадвартай/ бол худалдан авагч буюу ажил олгогч нь өндөр л төлбөр төлнө. Өөрт байгаа бүтээгдхүүнээ үнэ хүргэхийн тулд мэдлэг чадвараа дайчилж, цаг баримталж, худалдан авагчийн хүссэн хэмжээний бүтээгдхүүн нийлүүлэх ёстой.

Төрөл бүрийн салбар дахь ажилчид ч гэсэн биеийн хүчээ үнэлэн худалдаж байгаа наймаачин.

Үүн лүгээ  дэлгүүр мухлаг, гуанз, цайны газар мөн ялгаагүй худалдан авагч үйлчлүүлэгчид таалагдахуйц сайн бүтээгдхүүн худалдаж борлуулах, тэгэхдээ энэ бүхнээ борлуулахын тулд хүмүүсийг өөртөө татаж, үнэ хүргэхийн тулд  хүмүүсийн сонирхлыг татахуйц хичээл зүтгэл гаргах ёстой.

Та биднээс хятадын хамгийн ойроор бодоход Эрээн хотод очиж үзээгүй, тэгээд дэлхийн улс орнуудаар явж худалдаа наймаа хийж үзээгүй хүн бараг үгүй. Зах дэлгүүр, уушийн газар ер хаа ч худалдагч, үйлчлэгч нь  худалдан авагч, үйлчлүүлэгчээ ороод очмогц л өмнө нь  бөхөлзөж нахилзаад л бараа бүтээгдхүүн, хоол зуушаа танилцуулаад л энэ нь ийм, тэр нь тийм, ийм ч давуу талтай, ийм ч чанартай гээд байдаг. Нэгийг нь үзээд тавихаар “өөр бас ийм байгаа шүү” гээд л гаргаж ирээд байх.

Харин манайд л болохоор ихэнх худалдагч  гар утсаа маажаад суучихна, асуусан юманд ганц нэг үгээр хариулсан болчхоод утас руугаа анхаараад байх жишээний. Зарим нь бүр дуугарна гэж байхгүй, цаашаа өөр нэгэнтэй утсаар яриад анхаарах ч үгүй. Өөр нэг бэрхшээл нь аль ч үйлчилгээний газар өглөө онгойно гэж байхгүй, 10, 11 цаг хүргэж байж сая нээнэ. Худалдагч үйлчлэгч нь ирнэ гэж байхгүй, дуудаж байж арай гэж нэг юм ирэхдээ  бүр нэг төвөгшөөсөн байдалтай.

Том худалдааны төв, үйлчилгээний газар өөрийн гэсэн хуваарьтай түүндээ захирагддаг байж болох ч  жижиг дэлгүүр, цайны газар бол эрт нээж болмоор доо. Нэгэн амжилттай бизнесмэнээс “Яаж амжилтад хүрэх вэ” гэж асуухад ердөө товчхоноор “Зардаг юмаа л сайн зараач дээ” гэсэн байдаг. Нэг үгээр хэлбэл бараа бүтээгдхүүн зарж борлуулдаг нь түүнийгээ л аль болох хүнд хүргэж, сайн сурталчилж борлуулах, мэдлэг чадвар оюун ухаанаа худалдаж цалин авдаг нь хийх ёстойгоо чанартай сайн хий л гэсэн үг. Харин өнөөдөр бид яг ингэж чадаж байгаа билүү.

Худалдаа үйлчилгээний газруудаар явж байхад “юу хэрэгтэй вэ, юу хайж байна” гэсэн үг хааяа сонсогдох. Энэ мэдээж өөрийн бүтээгдхүүнээ зарж борлуулж байгаа хүний үг. Харин томоохон дэлгүүр, худалдааны төвд гэрээ байгуулан ажиллаж цалин авдаг худалдагчид бол нэг их хөнгөн шингэн уриалгахан биш дээ. “Эзний бараа зарагдана уу, байна уу, юуны хамаа, би тэртэй тэргүй цалингаа авах юм чинь” гэсэн төрхтэй.

Монгол Улс зах зээлийн харилцаанд шилжээд бүхэл бүтэн 30 жилийг үдлээ.  Та бид мэдлэг чадвар оюун ухаан ч бай, бараа эд материал ч бай өөрт байгаа тэр бүтээгдхүүнээ зарж борлуулж сурах цаг уг нь болсон баймаар даа.