НОБГ-ын Гамшгаас урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, хурандаа Г.Нэргүйтэй сүүлийн үед давтамж нь нэмэгдэж, олон нийтийг түгшээгээд байгаа газар хөдлөлтийн талаар ярилцлаа.

-Сүүлийн жилүүдэд газар хөдлөлтийн тоо улам ихсэж байгаа тоо баримт байна. Энэ талаар манай улсад судалгаа хийсэн байсан уу?

-2013 онд Японы Жайка олон улсын байгууллага ОБЕГ-тай хамтран Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн гамшигийн эсрдэлд үнэлгээ хийсэн. Энэ эрсдэлийн үнэлгээгээр 6,6-7,6 магниутын газар хөдлөлт болсон тохиолдолд нийт барилга байгууламжын 22-50 орчим хувь нь нурж, 30-60 орчим хүн гэмтэж бэртэх, амь насаа алдах аюул дагуулна гэсэн үнэлгээ гарсан байгаа. Газар хөдлөлт боллоо гэхэд зөвхөн барилга байшин нураад хүний амь нас хохироод зогсохгүй. Дагалдаад дулааны цахилгаан станцын үйл ажиллагаанд доголдол гарч цахилгаан болон дулаан түгээлтийн саатал үүсэх магадлалтай. Та бүхэн 1995 оны 1-р сарын 17-ны өдөр Японы Кобе хотноо болж байсан газар хөдлөлтийн зургийг харж байсан байх. Гүүрнүүд сууриараа уначихсан, дэд бүтэц нь сүйрчихсэн байсан. Үүнтэй адилхан түүнээс ч дор хохирол манай улсад учрах магадлал байгаа. Улсын хэмжээнд он гарсаар 11 дүгээр сарын байдлаар Улаанбаатар хот орчимд 873 удаа газар хөдлөлт болсон нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 200 орчмоор өссөн үзүүлэлттэй байна.

-Нийслэлд ашиглалтад орсон болон баригдаж буй барилгууд газар хөдлөлтөд хэр тэсвэртэй вэ?

– Монгол Улсын хэмжээнд 125015 ширхэг барилга байгууламж байдаг. Үүний 108464 барилга нь нийслэлд байдаг. 108464 барилгын 1010 барилга 1970 оноос өмнө баригдсан. Хамгийн аюул нь эдгээр барилгууд дотор орон сууцны барилга 349, сургууль 29, эмнэлэг 30, цэцэрлэг 56 ширхэг байна. Гол аюул нь үүнд байна. Үүнийг мэдсээр байж, 2008 онд БНХАУ-ын Сычуань мужид болсон газар хөдлөлтийн улмаас сургууль дээрээ хичээлээ хийж байгаад 10 мянга гаруй хүн дарагдаж нас барсантай адилхан нөхцөл байдал үүсэхийг та нар ч, төр засаг ч хүсэхгүй нь ойлгомжтой. Үүнээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд хуучин барилгуудыг нураах ёстой. 1950-1970 онд баригдсан тоосон барилгууд 8 баллын хүчтэй газар хөдлөлт боллоо гэхэд шууд нурна. 1965-1990 онд баригдсан мэргэжлийн хэллэгээр угсармал барилгууд муудсан байгаа болохоор тодорхой хэмжээний эвдрэл сүйрэл үүсэх магадлалтай. 2000 оноос хойш баригдсан олон давхар барилгууд 8 баллын хүчтэй газар хөдлөлтөд тэсвэртэй гэсэн дүгнэлт гарсан байгаа.

-Газар хөдлөлтийн гамшгаас урьдчилан сэргийлэх чиглэлд хэрхэн ажиллаж байна вэ?

– Газар хөдлөлтийн гамшгаас урьдчилан сэргийлэх байнгын ажиллагаатай зөвлөлөөс 2018 онд аймгуудад салбар зөвлөл байгуулж, орон сууцны барилгуудыг паспортжуулах, гамшгийн үед иргэд цугларах талбай, хоргодох байрыг тогтоож тохижуулах, аюулыг зарлан мэдээлэх, шуурхай удирдлага зохицуулалтаар хангах төв байгуулах, олон нийтийн сургалт, дадлагын танхимтай болох ажлуудыг хийж гүйцэтгэсэн. Харин ирэх 2019 онд хууль эрхзүйн орчинг боловсронгуй болгох, гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, гамшгийн үеийн удирдлага, аврах, эрэн хайх үйл ажиллагааг дэмжих, боловсон хүчин бэлтгэх, мэргэшүүлэх, үйл ажиллагааг сурталчлах, олон нийтийг сургаж дадлагажуулах зэрэг чиглэлээр 40 гаруй ажил хийхээр болсон байгаа.

-Улаанбаатар газар хөдлөлтийн хэр идэвхитэй бүсэд байдаг вэ?

-2005 оноос Улаанбаатар орчим газар хөдлөлтийн идэвхжил харьцангуй өссөн. Энэ идэвхжил одоо хүртэл буураагүй. 2005 оноос өмнө жилдээ 100-200 удаагийн газар хөдлөлт бичигддэг байсан бол үүнээс хойш хамгийн оргил үедээ 2300 хүрсэн. Урьд нь Улаанбаатарын ойр орчимд хүчтэй газар хөдөлж байсан зургаан голомтыг тогтоосон.Энэхүү голомтуудыг яаж тогтоох вэ гэвэл хүчтэй газар хөдлөлтөөр газрын гадаргууд томоохон хэмжээний цууралт үүсдэг. Жишээ нь Говь-Алтайд газар хөдлөхөд 8 м хүртэл газар зөрж шилжсэн байдаг. Босоогоор бол 3 м хүрсэн шилжсэн. Энэ нь хүчтэй газар хөдлөлт нь газарт заавал нэг ул мөр үлдээдэг гэсэн үг. Өмнө нь үүссэн зургаан хагарал нь 2005 оноос дахиад идэвхжээд эхэлсэн. Газар хөдлөлтийн идэвхжилт нь хагарлын дагуу тогтмол явагддаг шилжилт хөдөлгөөнд өөрчлөлт орох өөрөөр хэлбэл чөлөөт хөдөлгөөн нь саарч эхэлбэл эвдрэл эрчимтэй ядагдаж байдагтай холбоотой. Дэлхийн радиус нь 6400 км үүнээс хайлмаг хэсэг буюу манти нь 2800 гаруй км-ийн зузаантай. Гадуурх чулуулаг мандал нь 30-70 км-ийн зузаантай. Энэ өндөгний хальс шиг нимгэн давхарга нь харьцангуй шингэн хэсэг дээр байнгын хөдөлгөөнд оршидог. Хөвж явахдаа нимгэн давхарга нь урьд нь хагарсан, цуурсан байдаг. Тэр цууралын дагуу байнгын газрын шилжилт хөдөлгөөн явагдаж байдаг.

-Улаанбаатарт яг хэдийд газар хөдлөхийг урьдчилж мэдэх боломж бий юу?

-Энэ нь өөр сэдэв болно. Газар хөдлөлт гэдгийг илүү өргөн хүрээгээр ойлгох хэрэгтэй болж байгаа юм. Дэлхий өөрөө урьдны газар хөдлөлтөөр энд тэндээ цуурчихсан байдаг. Тэр цууралтын дагуу байнга газар хөдлөлт, хөдөлгөөн шилжилт явагдаж байдаг. Хэзээ шилжилт хөдөлгөөн явагдахаа больж, хөдөлгөөн хийж чадахаа больхоор барьцалдсан хатуу биеэ эвдээд эхэлнэ. Царцас мандал, уул нуруудаа эвдээд эхэлнэ. Чөлөөтэй хөдөлж байснаа хөдөлж чадахаа болин эвдрэлүүд үүсч, түүнээс тархсан долгион нь газрын гадарга дээр мэдрэгдэж байгаа үйл явцыг л газар хөдлөлт гээд байгаа юм. Хөдөлгөөн хаана явагдаж байна, хаана хоригдож байна тэр хэсэгт газар хөдлөлт идэвхтэй байдаг. Газар хөдлөлт тэдийд болно гэсэн урьдчилж хэлэх боломж байгаа л байх. Гэхдээ өнөөдрийн шинжлэх ухааны түвшин хүрээгүй байна. Нарийн судалгаа хийх боломж байхгүй. Маш өндөр өртөг гарна. Дэлхийн бүх мөнгийг нийлүүлж байж Монголыг бүрхсэн нэг метр, метрийн зайтай багаж тавьчих юм бол яахав магадгүй тэдийд газар хөдлөх юм байна аа гэж хэлж магадгүй.

Т.Гэрэл