Д.Нэргүй

Хоёр ихэр дуучид болох  СТА Р.Хандсүрэн гуай,  СТА Т. Шануу гуай нар эдүгээ 70 гаруй насандаа уртын дуугаа уянгалуулж, шавь нараа бэлтгэсээр яваа буянтнууд билээ.  Тэд  ардын болон уртын дууны хуурцаг, “Ихэр аялгуу” СD, “Гийнгоо цангинасан ихэр заяа” DVD-гээ гаргаж сонсогчдынхоо сонорыг мялаасан гээд үргэлж уран бүтээл нь ундарч  байдаг. Ингээд СТА Хандсүрэн гуайг Улаанбаатарт охиныдоо ирж өвөлжөөд байхад нь уулзаж ярилцлаа.

Хоёр ихэр дуучид болох Улсын тэргүүний цаг уурч, СТА Р.Хандсүрэн гуай,улсын тэргүүний эх баригч СТА Т.

-Та одоо ч дуулсаар явна. Урлаг тэтгэвэрт гардаггүйн бодит жишээ энэ болов уу?

-Бид хоёр Дундговь аймгийн Баянжаргалан сумын уугуул. Би улсын тэргүүний цаг уурч,Шануу маань улсын тэргүүний эх баригч. Урлагийн  буянаар  олон  сайхан хүмүүстэй уулзаж учирч, тэднийхээ  халуун алга ташилт, эерэг энергиэр тэжээгдэж, тэтгэгдэж яваадаа баяртай байдаг. Сэтгэл санаа ч өөдрөг байх юм.Тэтгэвэртээ гарснаас хойш урлаг уран сайхны ажилдаа  илүү анхаарлаа хандуулж байгаа. Аав ээжээс минь бидэнд дуулах авьяас заяасныг маш их хувь тохиол гэж боддог. Ардын болон уртын дуугаа  дуулахын зэрэгцээ ялангуяа Боржгон уртын дууг сэргээж дуулж байгаа нь бид хоёрын хувьд их амжилт шүү дээ.

-“Ихэр заяа” нэртэй сайхан тоглолт хийж байсан санагдана. Одоогоор урын сандаа хэдэн дуутай болоод байна вэ?

-Тэтгэвэртээ гарснаасаа хойш бид хоёр зүгээр суугаагүй ээ, уран бүтээлийн сангаа арвижуулж 2003 онд сумандаа “Ихэр заяа” тайлан тоглолтоо толилуулж,  хоёр клип хийлгэсэн. 26 дуутай хуурцгаа нэг дор бичүүлчихээд дараа нь  сонсоход алдаа оноо ихтэй байсан. Гэсэн ч зүрх сэтгэл шингэсэн бүтээл учраас цаанаа л сайхан байдаг юм байна лээ. Тухайн үед хоолойны цараа ч  сайн байж дээ. Өнөөдөр Боржгон уртын дуу, тэр дундаа хурдан морины  хүүхдийн гийнгоо мартагдах шахам болоод байгаа. Тиймээс энэ бүгдийг залуу хойч үедээ өвлүүлж, үлдээх зорилгоор багшилж,  өөрийн гэсэн гарын  шавьтай болсон. Хүн үхэн үхтэлээ сурдаг гэдэг шиг сурах зүйл байвал авъя, сургах юм байвал өгье гэсэн бодолтой л явдаг даа.

-Та хоёр маань хэдэн хүүхэд төрүүлж өсгөсөн бэ? 

-Бид хоёр зургаа зургаан хүүхэдтэй, ихрийн геньтэй холбоотой байдаг юм болов уу, нэг хүүхдээс бусад нь бүгдээрээ хоорондоо нас чацуу. Нутагт маань ямар л урлаг соёлын арга хэмжээ болно, тэр бүгдэд уригдаж очиж дуулна. Тухайлбал, сумынхаа 90 жилийн ойгоор ардын болон уртын дуу, хүүхдийн гийнгоог заасан. Багадаа морь унаж өссөн болохоор хурдан морины хүүхдийн зээ татах л биднийг уртын дууч болгосон доо. Манай сум 20 гаруй ихэртэй. Бид “Монголын ихрүүдийн холбоо”-ны урлаг соёлынх нь асуудлыг хариуцдаг болохоор баяр ёслол болохоор холбоондоо ажилладаг.

– Говийн хүмүүсийг уудам тал шигээ уужуу сайхан сэтгэлтэй байдаг гэх  юм билээ. Тэгэхээр та хоёр нутгийнхаа юугаар нь илүү бахархдаг вэ?

-Дуу хуурын өлгий Дундговь гэж  энэ сайхан нутагт төрж өссөндөө бахархдаг. Бид хоёр найран дээр их дуулдаг. Найрын дуу бол залуучуудад их дэг жаягийг сургаж өвлүүлдэг гайхамшигтай зүйл. Тийм  учраас энэ бүгдээс залуучууддаа сургахыг  хичээдэг. Дуутай хууртай нутаг минь  энэ сайхан ардын урлаг,  өв соёлоо бидэнд өвүүлж өгсөн.Нөгөө талаар дуу хуур, ихэр заяа минь биднийг олон түмнээр хүрээлүүлж байгаа гэж боддог. Тухайлбал,  гудамжаар ижил хувцсаа өмсөөд явж байхыг  харсан  хүмүүс  хөөрхөн юм, ямар гоё юм, цоглог байна, өнгөлөг байна гэж хэлж байгаагаас  бид  хоёр маш их аз жаргал, баяр баяслыг авдаг. Энэ хэрээр түмэн олондоо маш их баярлаж явдаг. Тэднийхээ илч энергиэр бид хоёр  70 гаруй насандаа эрүүл саруул, энх тунх явж байна.

-Байгаль дэлхий дуу хууранд дуртай. Тэгэхээр та хоёрыг дуулах бүрийд  нутгийн тань  уул ус баярлаж байдаг байх даа?

-Манай Дундговь аймаг бол хиад боржгоны нутаг. Боржгоны уртын дуу Чингэс хааны  ордны дуу байдаг гэж нэрт урлаг судлаач Бадраа гуай тодорхойлсон байдаг. Тийм учраас манай боржгон уртын дуу төв халхын дуунаас маш гоё  нугалаатай, чамин дуу юм. Үүнийгээ өвлүүлэх юмсан гэж боддог. Дээр нь уул устайгаа үргэлж  холбоотой байж, уул усны тахилга, нутгийнхаа уул усанд очих дуртай. Нэг удаа уулын тахилган дээр дуулаад дуусангуут л бороо шаагичихсан, энэ бол хүн байгаль, уул усны зохилдлогоо юм.Манай Баянжаргал суманд хамар цагаан Баянжаргалан гэж гурван  сум нийлж тахидаг ууландаа жил бүр очдог. Бас Цагаан уул, Эрээн уулынхаа тахилганд очих дуртай. Бас бид хоёр зээ хүүтэйгээ Улаанбаатараас гараад нутаг руугаа явж байсан чинь машин маань гэнэт унтарчихлаа. Хүү маань ийш тийшээ  утасдаад засах гээд оролдож байтал бид хоёр хангай дэлхийдээ дуу өргөнгүүт л машин асчихсан. Тэгээд  уул ус баярлуулж дуулна гэдэг ийм ид шидтэй зүйл байдаг юм гэж зээ хүүдээ хэлж байж билээ. Гэтэл гурван туулай жилтэй хүн час өдрөө гараад явчихсан байхгүй юу. Ингээд бодохоор л ус ус учиртай, уул усандаа залбирч байвал илүү их энерги ирдэг юм билээ.

-Цаашдаа уран бүтээлээ өргөжүүлэх, дэлгэрүүлэх тал дээр юу хийхийг зорьж байна  вэ?

-Уртын дуу, ардын дуу, язгуур урлаг, тойго, цойг, морины хүүхдийн гийнгоо энэ бүхэн малчин монголын амьдрал. Эндээс дуучин болох их суурь тавигддаг. Тухайлбал, морины гийнгоо гэдэг нь  морины уяаг  өдөрт өчнөөн удаа тойрч зээ татахад хоолойн ямар их дасгал болж байсан гээч. Энэ сайхан өв соёл, зан заншил монгол түмнийг дууч ард түмэн болгодог юм байна.  Бид Дэлхийн Ихрүүдийн баярт оролцох чин хүсэлтэй байдаг. Хамгийн гол нь энэ тал дээр биднийг  холбож өгөх, дэмжих хүн хэрэгтэй байна. Гэвч болно доо гэж бодоод сайхан хүмүүстэй уулзаж явахад нэг  өдөр хүсэл маань биелэнэ гэдэгт итгэж суух юм даа. УИХ-ын гишүүн, Барилга хот байгуулалтын яамны сайд  байсан Ж.Наранцацралт агсан бид хоёрыг сумандаа тайлан тоглолт, бэсрэг наадам хийхэд, дараа нь хуурцгаа гаргахад маш их тусалж дэмждэг байсан. Америкт болох “Ихрүүдийн баяр”-т оролц, материалаа явуул, виз чинь л гарчих юм бол бусад бүх зүйлийг чинь би хариуцна гэж байсан ч бид хоёр ярилцлаганд ороод тэнцээгүй. Хэрэв өнөөдөр гишүүн  маань амьд сэрүүн байсан бол бид хоёрыг их л дэмжих байсан даа. Юм хийж байгаа хүн бүрийг дэмждэг сайхан өгөөмөр нээлттэй хүн байсан юм. 2006 онд Соёлын яамны уртын дууны сургалтанд сууж “Сургагч   багш” гэсэн үнэмлэх авсан. Одоо дуулах  авьяастай хүүхдүүдэд багшлаад явж байна.

-Сүүлийн үед ямар уран бүтээл хийв?

-2019 онд Говьсүмбэр аймгийн Баян тал суманд  Боржгон даншиг наадам болж  энэ үеэр  Боржгон дууны уралдаан  болсон. Энэ наадамд бид хоёрын сургасан хүүхдүүд  амжилттай оролцсон. Мөн Говьсүмбэр аймгийн 10-н  жилийн сургуулийн сурагчид  давхардсан тоогоор 1000 гаруй хүүхдэд Боржгон Ум –марзай сургалт явуулсан. Эндээс хүүхдүүд өв соёлоо захаас нь мэдэж авч байгаа нь сайшаалтай. Мөн 2020 онд “Боржгон уртын дууны холбоо” байгуулагдаж бид хоёр тэргүүлэгчдийн бүрэлдэхүүнд орсон.