2006 оны зургаадугаар сард Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумын нутаг Улаан даваа, Олон гүүрийн голд ШУА-ийн Археологийн хүрээлэн, Оросын ШУА-ийн Сибирийн салбарын Археологи, Этнографийн хүрээлэнгийн Баруун Сибирийн археологийн отряд, Германы Археологийн хүрээлэнгийн хамтарсан хээрийн шинжилгээний анги академич Д.Цэвээндорж, В.И.Молодин, проф. Х.Парцингер нарын удирдлагаар ажиллан нийт 4 булш малтан судалсны Олон гүүрийн гол 10 дурсгалын 1-р булшнаас онц сонирхолтой олдворуудыг илрүүлэн олжээ.

Уг булш дугуй дараастай, түүний дотор талаар бага зэргийн хотгор бөгөөд төв хэсэгтээ мэдэгдэхүйц овгор, захын хүрээ орчимд гол төлөв том, бусад талбайд нь жижгэвтэр голын хайрган чулуун дараас зонхилж байна.

Булшнаас гуалингуудыг цавчин засаж углуургадан зангидаж хийсэн модон бунханд оршуулсан дайчин эрийн оршуулга илэрсэн.

Бунхны хэмжээ: 180×180×240 см урт, өндөр нь 98×86 см. Бунхны дээр 2 морийг тоног хэрэгсэл болох эмээлийн модон бүүрэг, эмээлийн эсгий зөөлөвч, эмээлээс зүүсэн модон бамбай, ташуур, төмөр амгай, модон зуузай, хазаарын чимэглэл болох жигүүртэн амьтны дүрстэй модон зүүлт, соёо хэлбэртэй 18 ширхэг модон зүүлт, уяаны хамт дагалдуулсан нь сайн хадгалагдан үлджээ.

Модон бунхны урд хананы дагуу нас барагчийг зүүн урд зүг хандуулж толгой дор модон дэр дэрлүүлж баруун хажуугаар нь хэвтүүлэн, хөлийг өвдгөөр нь нугалж 2 гарыг нь өвдөг рүү чиглүүлэн сунгасан байдалтай оршуулжээ.

Уг хүнд тарваганы арьсан дээл, морь, бугын сийлмэл модон чимэглэл бүхий шувууны дүрстэй өндөр малгай, богино өмд, урт түрийтэй арьсан гутал зэргийг өмсгөн хүний хүзүүнд Скифийн амьтны загварт урлагийн аргаар хийсэн архирч буй чонын дүртэй модон зүүлт зүүлгэсэн ба дээлийг нь бүсэлж байсан бололтой 2 буландаа уяа уях зориулалт бүхий дөрвөн нүхтэй бүсний сийлбэртэй модон даруулга гарсан. Нуруун талд нумыг таван ширхэг бургасан сумын хамт, бүсэлхий орчимд байлдааны зээтүү, модон хуйтай төмөр хутга, эсгий гэртэй хүрэл толь зэргийг дагалдуулан хийжээ.

Хүний толгой талд бунхны хананы дагуу модон сав, улаан хүрэн өнгийн шавар ваар сав байрлуулсны зэрэгцээ эвэр аяга, дөрвөн хөлтэй модон тэвш, түүн дотор бог малын ууцыг төмөр хутганы хамт тавьжээ. Мөн бунхны шалыг хар өнгийн эсгий дэвсэж бүржээ.

Уг оршуулгын дурсгалыг түрүү төмрийн үе буюу НТӨ VI-II зууны үед хамаарагдахыг эрдэмтэд тогтоогоод байна.

Энэхүү оршуулгаас илэрсэн эд өлгийн зүйлс нь одоо ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнгийн сан хөмрөгт хадгалагдаж байна.

Эх сурвалж: ШУА-ийн Археологийн хүрээлэн