Тэрээр хүч хэрэглэлгүйгээр ардчиллыг цогцлоохдоо Мадиба овгийн (Мандела Мадиба овгийнх бөгөөд ойр дотнынхон нь болон хүндэтгэн харьцагсад нь түүнийг овгийнх нь нэрээр дууддаг байв) удирдагч хүний дагаваас зохих дараах найман дүрмийг ягштал баримталж иржээ. Ёстой, шаардлагатай зэрэг үгсэд тэгтлээ захирагдаж байгаагүй ч удирдагч шиг удирдагч болохын тулд оюун санаа, сэтгэл зүрхэндээ нэгээхэн тиг гортиг тогтоож, түүнээсээ гажилгүй, хазгай гишгэлгүй явсныг нь түүний намтар, туулсан амьдрал гэрчилнэ.

Түүнийг Роббен аралд төмөр торны ард суулгах шийдвэр гаргасан Ривониягийн гэх шүүх хурлын үеэр ч айж түгшиж байснаа өвгөн тэмцэгч дурсаж сууна. “Хэнд ч дийлдэшгүй эр зоригтой мэт дүр эсгэх нь утгагүй. Гэхдээ удирдагч хүнд айдсаа үзүүлэх, бусдыг айлгах эрх байхгүй” гэсэн Мадиба овгийнхны дүрмийг Мандела мөрдсөөр иржээ. Түүний хамт Роббен аралд ял эдэлж байсан хамтран зүтгэгчид нь гав, гинж хангинуулсан шүүх засаглалын өөдөөс зоримог гэгч нь алхах өнгөт арьст залуу эрийн ачаар итгэл найдвараа алдаагүй гэдэг.

Хожим Африкийн үндэсний конгрессийн нарийн бичгийн дарга болсон Рамафоса Манделагийн амжилт хамтрагчдынх нь тууштай дэмжлэг болоод алсын хараатай нь холбоотой гэж үздэг. Олон жилийг торны ард өнгөрөөсөн хүн алс хэтийг төсөөлөн, ирээдүйг хүлээхээс өөр юунд суралцах билээ? Мандела ч өнөө маргааш, долоо хоног гэхээсээ хэдэн арван жилээр ирээдүйг харахыг хичээдэг гэнэ. Тэрээр “Алсдаа бүх зүйл сайхан болно” гэж хэлэх дуртай.

Мандела ч өвгөн удирдагчийн аргаар Иоханнесбург дахь хуучин байшингийнхаа гал тогооны дугуй ширээнээ Рамафоса болон Өмнөд Африкийн өнөөгийн Ерөнхийлөгч Табо Мбеки тэргүүтэй хамтрагч, дэмжигчидтэйгээ уулздаг. Уулзалт заримдаа ширүүсэж, маргаан мэтгэлцээндээ тулдаг ч олны саналыг тусгасан, басхүү хүсэл зорилгодоо нийцсэн эцсийн шийдвэрийг удирдагч л гаргана. Удирдагч дагалдагчдадаа чухам юу хийхийг нь заах, тушаах ёсгүй, харин зөв чигт нь хөтлөх ёстой гэдэг зарчмыг Мандела баримталдаг. “Хүмүүсийг зоригжуул, урам өг. Зохих замд нь оруулсны эцэст үр дүн нь өөрсдөөс нь шууд хамааралтай мэт сэтгэгдэл төрүүл” гэж тэрээр хойч үеийн удирдагчдад зөвлөж байна.

Yзэн ядалтаар эхэлсэн тэмцэл нь аажмаар ухаарал болсон нь энэ. Yнэхээр ч цагаан арьст африканчууд нутгийн уугуул иргэдээс дутахааргүй өөрсдийгөө Африкийн эзэд гэж боддогийг, тэднийг хар арьстнуудаас ялгаагүй соёлын хүчит нөлөөн дор хохирсныг Мандела ухаарчээ. Хуульч мэргэжилтэй тэрээр шоронд байхдаа цагаан арьст хуягуудад хуулийн зөвлөгөө өгдөг байсны дээр шударга, хүнлэг нэгэн болж төлөвшихөд арьсны өнгө, удам угсаа хамааралгүйг торны цаана байхдаа яс махандаа тултал ойлгосон гэдэг.

Суллагдсаныхаа дараахан тэрээр шоронгийн хамсаатнуудаа хүрээндээ багтааж, анхны Засгийн газрынхаа гишүүдийн эгнээнд өөрийнх нь эрх чөлөөг хассан хүмүүсийг хүртэл оруулж байв. Өрсөлдөгчдөө хүндэтгэх нь тэднийг хараандаа байлгах арга гэдэгт Мандела итгэдэг. Зөвлөх, зөвшилцөх хүнгүй үедээ л хүн хамгийн аюултай адгуус болдог гэдгийг ч мэддэг. Энэ бүхнээс илүүтэй хувийн ашиг сонирхлынхоо төлөө шийдвэр гаргах нь хүний сул дорой юм уу, адгийн чанар биш, гагцхүү байгалийн араншин гэдгийг тэрээр эрт ойлгожээ.

Гэхдээ хүн бүрт найрсаг ханддаг ч Мандела нийтэч хүн биш гэнэ. Тэрээр чадварлаг илтгэгч ч биш. Гагцхүү инээмсэглэл, энгийн байдал нь л олныг татдагийг түүний эргэн тойрны бүх хүн хэлэх биз ээ. Тиймээс ч Африкийн үндэсний конгрессийн сонгуулийн сурталчилгааны хуудас ердөө л түүний инээмсэглэсэн төрх байв. Суллагдсаных нь дараа Манделаг хахир хатуу болоогүйг биширсэн хүн олон байсан. Түүнд нухацтай хандах зүйл бишгүй. “Гэсэн ч ихэнх тохиолдолд олны өмнө өөрийгөө инээмсэглэхээс өөрөөр илэрхийлэх шаардлага бараг л гардаггүй юм” хэмээн ярих аж.

Улстөрчийн хувьд Мандела дэлхий ертөнц олон үзэл санаанаас бүрдэх учиртай гэдэгт бат итгэдэг. Тэрээр Ливийн тэргүүн Муаммар Каддафи, Кубын удирдагч Фидель Кастро нарыг хүндэтгэдэг. АНУ Манделаг террорист гэж үзэж байсан үед тэд л түүнд тусалж байж. Тэдний тухай яриа өрнөх бүрт Мандела америкчуудын аливаа зүйлийг олон талаас нь харах чадваргүйг ямагт шүүмжилж иржээ. Бүхнийг хараар, эсвэл цагаанаар харах нь эцэстээ гамшиг авчирна гэдгийг Мандела хойч үеийнхэнд сануулсаар байна. Түүний эл үзэл өдөр бүр хар уу, цагаан уу гэсэн асуулттай тулгардаг байсан апартейд дэглэмийн үед өсөж хүмүүжсэнтэй нь ч холбоотой биз.

Шоронд өнгөрөөсөн 27 жил нь Мадибаг ойлгох, нууцыг нь нээх гол түлхүүр юм. 1964 онд шоронгийн хаалга татсан сэтгэлийн хөдөлгөөнтэй, зүрх зоригтой ч туршлагагүй, амьдралын ухаангүй залуу эр эрх чөлөөгөө олохдоо хашир, хүлээцтэй нэгэн болжээ. “Шоронгоос суллагдсан эр өмнөх мөрөөдөмтгий эрээсээ юугаараа өөр байв?” гэсэн асуултад Мандела хэзээнээс тавгүйрхдэг, хариулахаас зайлсхийдэг нь нууц биш. Харин намайг ийн асуухад 90 насны сүүдэр зооглож байгаа тэрээр “Би эрийн цээ, хүний зэрэгт хүрчихээд гарсан юм” гэж хачин дөлгөөхөн хариулав аа.