Өмнөговь аймгийн Засаг дарга Р.Сэддоржтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Монгол нутагт өнтэй өвөл боллоо. Өмнөговь аймагт хаваржилт ямар байна. Хөдөө аж ахуйн  тал дээр ямар ололт амжилт гаргав?

-Харин тийм. Өнгөрсөн өвөл өнтэй сайхан байлаа. Одоо шороон шуурга бага, малын тарга тэвээрэг сайн малчдын сэтгэл тэнэгэр байна. Мал аж ахуйн тал дээр бас нэг чухал үйл явдал болсон. Энэ нь ХХААХҮ-ийн  сайдын А-384 дүгээр тушаалаар 2021 онд нутгийн шилмэл сүрэг болох ноолуурын чиглэлийн Цогт-Овоогийн улаан ямааг омог болгон баталгаажууллаа. Шинэ омгийн судалгаа шинжилгээний ажил анх 2007 онд эхэлсэн.  БНМАУ-ын аварга малчин Ч.Бямбаа, ХАА-н мэргэжилтэн, мал зүйч Л.Пунсанцогвоо нарын санаачлагаар анхлан эхэлж Мандал-Овоо сумын харьяат доктор Г.Сувдаагаар ахлуулсан ажлын хэсэг эрдэмтэн, судлаачдын судалгаагаар говийн бүсэд дасан зохицсон, тэсвэр хатуужилтай, ноолуурын гарц сайн биеэ даасан омог хэмээн баталсан юм. Төмс,  хүнсний ногоо, газар тариалан эрхлэгчид маань хаврын тариалалтын бэлтгэлээ сайтар базаасан. Ер нь манай аймгийн хөдөө аж ахуй сайн байгаа. Манай аймаг “Нэг тэрбум” мод хөтөлбөрийн хүрээнд  70 сая мод тарих гэрээг Засгийн газартай хийсэн. Аймгийн төв, сумдуудад мод тарих хөдөлгөөн өрнөж эхэллээ.

-Үр, суулгацаа хаанаас хэрхэн бэлтгэн авч байгаа вэ?

-Манай аймагт төмс, хүнсний ногоо, модны суулгац, үрсэлгээ хийдэг аж ахуйн нэгж, иргэн олон бий. Мөн говьд ургадаг модны үрсэлгээ хаана үржүүлж байна, тэндээс авч байгаа. Жишээ нь хайлаас, сухай хамгийн сайн ургадаг. Хангай нутагт ургадаг мод төдийлөн удаан хугацаанд ургаж чаддаггүй.

-Аймгийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт хэр байна. Өнгөрсөн хугацаанд ямар ямар ажил амжуулав?

-Мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт нэлээд өндөр хувьтай биелэж байгаа. Цар тахлын тархалтыг хумих хатуу хөл хориотой байсан ч бид ажлаа хойш тавилгүй явж ирсэн. Өмнөговь аймаг өнгөрсөн онд улсын төсөвт 80 гаруй тэрбум төгрөг төвлөрүүлэх ёстой байсан. Үүнийгээ бүрэн дүүрэн биелүүлсэн. Гэсэн хэдий ч улсын төсөвт  энэ онд 258 тэрбум төгрөг төвлөрүүлэх ёстой. Иймд татварын өндөр ачаалалтай ажиллаж байна. Энэ онд төсвийн шинэ хууль мөрдөж  байгаа. Уг хуулийн хүрээнд уул уурхайтай таван сумаас татаас авдаг болсон.

-Тэгвэл энэ онд хийхээр төлөвлөсөн ажлаасаа сонирхуулахгүй юу?

-Энэ онд хийхээр төлөвлөсөн ажил графикийн дагуу явж байна. Тухайлбал, Даланзадгад, Баяндалай, Гурвантэс сумд руу буюу Шивээ хүрэн боомт руу чиглэсэн авто замын ажил үргэлжилнэ. Уг зам ашиглалтад орсноор олон талын үр ашиг өгнө. Тухайлбал, аялал жуулчлал хөгжих, иргэдийн бизнес эрхлэлт нэмэгдэх, байгаль орчинд ээлтэй байх болно. Энэ замыг орон нутгийн хөрөнгө оруулалтаар барьж байгаа.

-Өмнөговь аймагт авто зам нэлээд барих төсөл хэрэгжиж байгаа гэсэн. Энэ талаар та тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт орсон Өвөрхангай, Өмнөговь аймгийн төвийг холбох авто замын төсөл хэрэгжинэ. Энэ замыг Булган, Мандал-Овоо сумдаар дамжин өнгөрүүлэхээр зураг төслийг нь гаргаж байна. Мөн Даланзадгад, Хүрмэн сумыг авто замаар холбохоор ажиллаж байгаа. Эдгээр ажил нь  “Нутгийн хишиг” мөрийн хөтөлбөрийн “Нутгийн зам”  дэд хөтөлбөрийн хүрээнд хийгдэж буй юм.

-Тэгэхээр зам харилцаа сайжирч байгаа юм байна. Өмнөговь аймаг аялал жуулчлалын гол бүс нутгийн нэг. Аялал жуулчлал хөгжүүлэх талаар ямар бодлого баримталж байгаа вэ?

-Тийм. Аялал жуулчлал хөгжүүлэх ажлын нэг хэсэг нь яах аргаггүй зам харилцаа. Хэрмэнцав, Баянзаг, Дэмчигийн хийд, Хонгорын гол гээд дотоод, гадаадын жуулчдын сонирхон очдог бүс нутгуудад цахилгаан эрчим хүч татах, гэрэлтүүлэг хийх, жуулчны баазуудыг дэмжих зэрэг ажил хийж байна. Энэ хүрээнд Өмнийн говийн аялал жуулчлалын төвлөгөө боловсруулсан. Үүнийгээ Засгийн газарт танилцуулахаар төлөвлөж байгаа юм.

-Өмнөговь аймагт Монгол Улсын нийгэм, эдийн засагт томоохон нөлөө үзүүлдэг  уурхайнууд бий. Жишээ нь Оюу толгой, Тавантолгой гээд байна шүү дээ. Эдгээр уурхайнууд нийгмийн хариуцлагаа хэрхэн биелүүлж байна вэ?

-Өмнөговь аймагт өнөөдөр 10 гаруй уурхай ажилладаг. Эдгээр уурхайгаас орон нутгийн өмчийн Тавантолгой уурхай нийгмийн хариуцлагаа биелүүлэх ажил хамгийн өндөр хувьтай явж байна.  Яагаад гэвэл энэ компанийн 51 хувь нь аймгийн төсөв болж ирдэг юм. Өнгөрсөн хугацаанд аймагт хийж буй бүтээн байгуулалт, сумдууд руу тавьж буй зам харгуй гээд бүх зүйлд орон нутгийн өмчийн Тавантолгой уурхай оролцдог. Дээрээс нь Оюу толгой компанитай хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулаад долоон жил болж байна. Жил бүр тус компаниас “Говийн Оюу” хөгжлийг дэмжих сангаар дамжуулаад  маш олон сургууль, цэцэрлэг, спорт заалны бүтээн байгуулалтад хөрөнгө оруулалт хийдэг. Тодруулбал, жилд таван сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт  Өмнөговь аймагт оруулж байгаа. Мөн “Эрдэнэс Тавантолгой” компани “Эрдэнэс Тавантолгой хөгжлийг дэмжих сан” гэж байгуулсан. Энэ ажлийн эхлэл сайн байна. Өнгөрсөн онд  гурван тэрбум төгрөгийн ажил хийсэн. Энэ жил бас олон ажил хийхээр төлөвлөсөн. Бас “Энержи ресурс” компани нийгмийн хариуцлагаа сайн биелүүлдэг. Бусад компаниудтай энэ жишгээр ажиллахаар  төлөвлөсөн. Энэ бүх ажил  Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу явж байгаа.

-Танай аймагт уул уурхай дагасан шилжилт хөдөлгөөн их байдаг байх хүн амын нягтаршил ямар байна.  Ажилгүйдэл хэр байгаа вэ?

-Аймгийн хүн ам сүүлийн жилүүдэд өсч байна. Тухайлбал, 2012 онд 46 мянган хүн амтай байсан. Одоо 73 мянгад хүрлээ. Энэ хэрээр Өмнөговьд шилжин ирж суурьшиж буй хүн ам маш их болсон. Мөн  аймаг орон нутагт бүртгэл, харьяалалгүй  ч бизнес эрхэлдэг,  ажилладаг, үйл ажиллагаа явуулдаг хүн олон бий. Хүн амын шилжилт хөдөлгөөн нэмэгдэхийн хэрээр өссөн үзүүлэлт гарч байгаа. Эдийн засгийн хямралын нөлөө, үнийн өсөлтөөс шалтгаалсан  хүн амын амьжиргааны төвшин буурах асуудал гарах болсон.

-Тэгвэл ажлын байр нэмэгдүүлэх, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх талаар ямар ажил хийж байна вэ?

-Бидний гол зорилго бол “Нутгийн үйлдвэрлэгч” мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн. Ингээд сум бүрт уул уурхайд нийлүүлж болох бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чиглэлээр ажиллаж байна. Эхний ээлжид аймгийн төвд “Үйлдвэр технологийн парк” байгуулаад долоон үйлдвэр нээхээр ажиллаж байгаа. Үйлдвэр технологийн паркийн тухай хууль гэж бий. Энэ хуулиар эхний таван жилд татвараас чөлөөлөгдөх учиртай. Цаашдаа сум болгоноос  өөрсдийнх нь онцлог, түүхий эдэд нь  тохирсон “Өмнөговьд үйлдвэрлэв” гэсэн шошготой бүтээгдэхүүн гаргах төлөвлөгөө бий. Энэ хүрээнд тухайн суманд амьдарч буй 40-өөс дээш насны иргэдийг ажилтай болгох сумандаа сайхан амьдрах боломжийг хангахын төлөө зорин ажиллаж байна.

-Танай аймагт хүн нягтаршил, шилжилт хөдөлгөөн нэмэгдсэн гэлээ. Иргэдийн нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх, төрийн үйлчилгээг хялбар, шуурхай хүргэх талаар хэрхэн ажиллаж байна вэ?

-Олон ажил хийж байгаа. Төрийн үйлчилгээг хурдан шуурхай, хүртээмжтэй болгохын тулд   “e-mongolia” хөтөлбөрийн хүрээнд “Цахим Өмнөговь” гэсэн хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхэлсэн. Жишээ нь эрүүл мэнд, газрын алба, улсын бүртгэлийн үйлчилгээнүүдийг эрчимтэй цахимжуулж  байна. Энэ хөтөлбөр бүрэн хэрэгжсэнээр төрийн үйлчилгээний хурд сайжирна, иргэдийг хүлээлгэдэг, хүндрэл учруулдаг, төрийн хүнд суртал, авлига хээл хахууль  үгүй болно.  Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яам болон “e-mongolia” академийн хамтарсан баг Өмнөговь аймагт ажиллаж  нутгийн захиргааны 12 байгууллагын 46 үйлчилгээг дахин загварчилж, “e-Mongolia” системд нэвтрүүлсэн.  

-Засгийн газраас “Шинэ сэргэлтийн бодлого” хэрэгжүүлж эхэлсэн. Энэ хүрээнд Монгол Улсын нийгэм, эдийн засагт ихээхэн хувь нэмэр оруулдаг Өмнөговь аймаг хэрхэн оролцохоор төлөвлөж байна вэ?

-Өмнөговь аймаг “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-д хэд хэдэн чиглэлээр оролцоно. Жишээ нь “Боомтын сэргэлт”-ийн бодлогод голлон оролцох аймгийн нэг. Энэ хүрээнд авто зам барих ажил бий. Даланзадгад, Шивээ хүрэн боомт хүрэх замыг Засгийн газарт танилцуулна. Үүнээс гадна одоо ажиллаж байгаа хилийн хоёр боомтоо Өмнөговьчуудад ээлтэй, нутгийн иргэдэд хүртээлтэй болгох талаас нь бид санал боловсруулж Засгийн газарт танилцуулна. Өөрөөр хэлбэл Өмнөговь аймгийн ажилгүй иргэд энэ  хоёр боомтод очиж ажилладаг, бизнес эрхлэх, үйлчилчилгээний газрууд нээх орчин нөхцөлөөр хангахын төлөө ажиллана. Өнгөрсөн хугацаанд бидний гаргасан нэг алдаа бол хилийн хоёр боомтоо түшиглээд  ажилгүйдэл бууруулах,  иргэдийн  бизнес эрхлэх, орлогыг нь нэмэгдүүлэх дорвитой арга хэмжээ авч чадаагүй оршино. Одоо энэ алдаагаа засна. Цаашдаа шинээр хилийн боомт   нээгдэх асуудал яригдаж байгаа. Энд Өмнөговьчууд, нутгийн иргэд ажиллах, амьдрах, бизнес эрхлэх, аялал жуулчлал хөгжүүлэхэд давуу эрхтэй байх санал тавина. Өмнөговь аймагт 50 Мвт-ын хүчин чадалтай дулааны цахилгаан станц барих шаардлага бий. Даланзадгад хот  цаашид өргөжин тэлэхэд дулаан, цахилгааны шинэ эх үүсвэр хэрэгтэй байгаа. Иймд “Аж үйлдвэрийн сэргэлт”-ийн бодлогын хүрээнд хэрэгжүүлэхээр ярьж байна.

-Хэдийгээр зарим улс орон хил гаалиа нээж дэлхийн нийгэм, эдийн засагт эерэг хандлага ажиглагдах болсон ч цар тахлын нөлөө буураагүй байна. Хамгийн их хөл хөдөлгөөнтэй гэж болох Өмнөговь аймагт цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх талаар ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?

-Өнгөрсөн хугацаанд бид улс орны нийгэм, эдийн засгийн аюулгүй байдлыг хангахын тулд хилийн хоёр боомт болон ард иргэдийн эрүүл мэндийн төлөө хүч тавин ажиллаж ирсэн.  Энэ хүрээнд гурван тэрбум гаруй төгрөг зарцуулсан. Үүний хүчинд гал алдаагүй, экспортын бүтээгдэхүүн гардаг хилийн боомтын үйл ажиллагаа зогсоогүй.  Цар тахлын нөхцөл байдал, хатуу хөл хорионы үед үйл ажиллагааны хүрээ нь буурсан ч гэсэн байнга ажиллаж ирсэн юм. Цаашид ч цар тахлын нөхцөл байдлыг хянаж, тухайн цаг үед нь тохируулан ажиллах болно.