Эдийн засаг
ТӨСӨВ-2023: Зээл, тусламжийн 57 хувийг түнш орнуудаас бүрдүүлнэ

Монгол Улс ирэх онд 1,224.5 тэрбум төгрөгийн зээл, 570.5 тэрбум төгрөгийн тусламж авч ашиглахаар төсвийн төсөлд тусгаад буй. 2022 оны төсвийн тодотголоор гадаад төслийн зээлийн ашиглалт 1,307.6 тэрбум төгрөг, тусламжийн ашиглалт 298.5 тэрбум төгрөгөөр батлагдсан билээ. Ирэх онд авч ашиглах зээл тусламжийн 43 хувийг хөгжлийн түнш олон улсын байгууллага, 57 хувийг хөгжлийн түнш улс орнуудын эх үүсвэрээс бүрдүүлэх нь. Үүнд, өмнөх жилүүдийн адил зээл тусламжийн санхүүжилтэд эзлэх Азийн хөгжлийн банк (АХБ)-ны санхүүжилт 27.4, Дэлхийн банк, Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк (ЕСБХБ)-ных тус бүр 7.1 хувийг эзэлж байна.
БНХАУ-ын зээл, тусламж 19.5 хувийг эзэлж, Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барих, Эрдэнэбүрэнгийн УЦС барих, 1008 айлын орон сууцны хороолол барих томоохон төслийг санхүүжүүлэх юм байна.
Түүнчлэн АНУ-ын тусламжаар санхүүжүүлэх Улаанбаатар хотын ус хангамжийг нэмэх төсөл 19, БНЭУ-ын зээлээр санхүүжүүлэх Газрын тосны үйлдвэр барих төсөл 6, БНСУ-ын зээлээр санхүүжүүлэх 10 аймгийн Дулааны станц барих төслийн санхүүжилт нийт зээл тусламжийн санхүүжилтийн 4.6 хувийг эзлэх нь.
Засгийн газрын 2023 оны гадаад зээл тусламжийн ашиглалтын бүтцийг авч үзвэл, 1,297.5 тэрбум төгрөг буюу 72.3 хувийг хөрөнгө оруулалтын, 310 тэрбум төгрөг буюу 17.3 хувийг дамжуулан зээлдүүлэх зардалд, 187.5 тэрбум төгрөг буюу 10.4 хувийг урсгал зардлын санхүүжилтээр ашиглахаар төлөвлөжээ.
Засгийн газраас ДНБ-д эзлэх өрийн хязгаарыг 2017 онд 72,5 хвьтай байсныг 2020 онд 50.1 хувь болгож багасгасан, цаашид ч бууруулна гэж тооцоолжээ. Гадаад зээлийн төлбөр төлөхөд зээлдэгч зэрэглэлийн В1 үзүүлэлтээ энэ оны 5 болон 7 дугаар сард хийсэн үнэлгээгээр хадгалж үлдсэн нь гадаад эх үүсвэр босгох, бондын төлбөр төлөхөд чухал үүрэгтэйг салбарын сайд онцолсон.
2023 оны төсөвт гадаад зээлийн төлбөр төлөхөд нэлээн их хэмжээний дүнг тооцож тусгажээ. Ирэх жил Засгийн газрын гадаад үйлчилгээнд 1 тэрбум 147 сая ам.доллар төлнө. Үүнээс 533 сая ам.долларыг “Гэрэгэ” бондын, 330 сая ам.долларыг гадаад зээлийн төлбөрт сар бүр хуваарийн дагуу төлөх юм. Гадаад бондын хүүгийн төлбөрт 175 сая, гадаад зээлийн хүүгийн төлбөрт 109 сая ам.долларыг ирэх жил төлнө.
Ирэх онд нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогыг 18.9 их наяд төгрөг буюу дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 34.7 хувь, нийт зарлагыг 20.5 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 37.6 хувь, тэнцвэржүүлсэн тэнцлийг 1.5 их наяд төгрөгийн алдагдалтай буюу ДНБ-ий 2.8 хувьтай тэнцэхээр төсөлд тусгажээ.
Төсвийн алдагдал улсын өрийг нэмэгдүүлдэг. Төсөлд тусгасан 1.5 их наядын алдагдлын 1 их наядыг Засгийн газрын үнэт цаасаар, 417.5 тэрбум төгрөгийг Засгийн газрын зээлээр, 132.7 тэрбум төгрөгийг Тогтворжуулалтын сангийн хуримтлагдсан үлдэгдлээс нөхөхөөр тооцсон байна.
Үндэсний аудитын газраас 2018-2020 оны байдлаарх шинээр олгосон болон үргэлжилж буй гадаад зээл, тусламжийн ашиглалтад аудит хийжээ. Засгийн газрын гадаад зээлийн хэмжээ 2018 онд өмнөх оноос 22.3 хувиар, 2019 онд 14.3 хувиар, 2020 онд 28.9 хувиар тус тус өсчээ. Нийт авсан зээлийн 44 орчим хувь нь төсвийн алдагдлыг нөхөхөд зарцуулагдсан байна.

Эдийн засаг
Үхрийн цул махны үнэ өсөж 22947 төгрөг болжээ

Нийслэлийн статистикийн газраас махны үнийн мэдээллийг танилцууллаа. Тодруулбал, 2025 оны 04 дүгээр сарын 14-ны өдрийн байдлаар хонины ястай мах нэг килограмм нь дунджаар 17498 төгрөг, үхрийн ястай мах нэг килограмм нь дунджаар 19990 төгрөгийн үнэтэй тус тус худалдаалагдаж байна.
Өмнөх долоо хоногтой харьцуулахад үхрийн ястай махны үнэ 0.4 хувиар өсөж 19990 төгрөг, үхрийн цул махны үнэ 1.4 хувиар өсөж 22947 төгрөгийн дундаж үнэтэй байна.
Эдийн засаг
Уул уурхай олборлолт 857.6 тэрбум төгрөгөөр өсжээ

Аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэл 2025 оны эхний улирлын урьдчилсан гүйцэтгэлээр 7.9 их наяд төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеэс 1.1(17.0%) их наяд төгрөгөөр өсчээ. Үүнд уул уурхай олборлолт 857.6 (18.6%) тэрбум төгрөг, цахилгаан хий, уур, агааржуулалтын салбар 169.5(27.2%) тэрбум төгрөгөөр тус тус өссөн нь голлон нөлөөлжээ.
Уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэл 2025 оны эхний улирлын урьдчилсан гүйцэтгэлээр 5.5 их наяд төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеэс 857.6 (18.6%) тэрбум төгрөгөөр өсөхөд металлын хүдэр олборлолт 614.0(27.2%) тэрбум төгрөг, чулуун болон хүрэн нүүрс олборлолт 234.4(11.8%) тэрбум төгрөгөөр тус тус өссөн нь голлон нөлөөлсөн байна.
Уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарт хүрэн нүүрс, цайрын баяжмал, төмрийн хүдэр, зэсийн баяжмал металл агуулгаараа, хайлуур жонш, хайлуур жоншны баяжмалын биет хэмжээ өмнөх оны мөн үеэс 3.2-38.8 хувиар өсөж, харин цэвэршүүлээгүй алт, газрын тос, мөнгөний баяжмал, чулуун нүүрс, баяжуулсан нүүрс, төмрийн хүдрийн баяжмал 8.5-32.0 хувиар буурчээ.
Боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарт ус, ундаа жүүс,шингэн сүү, янжуур тамхи зэрэг гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн биет хэмжээ 6.4-56.0 хувиар өсөж, харин металл бэлдэц, самнасан ноолуур, шохой, нүүрсэн шахмал түлш, цэвэр спирт, цагаан архи, катодын зэс,гурил, цемент, ноолууран сүлжмэл эдлэл, малын мах зэрэг гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 2.3 -28.9 хувиар буурсан байна.
Эдийн засаг
Нүүрсний экспортын биет хэмжээ багасжээ

Нүүрсний экспортын биет хэмжээ энэ оны эхний 3 сарын байдлаар 15.8 сая тоннд хүрч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 1.9 сая тонноор багасжээ.
Дэлхийн зах зээлд нүүрсний үнэ буурснаас экспортын орлого өмнөх жилийн мөн үеийнхээс 934 сая ам.доллароор багассан байна. Энэ оны эхний 3 сарын нүүрсний экспортын орлогыг өмнөх оныхтой харьцуулахад үнийн нөлөөгөөр 715 сая, биет хэмжээний нөлөөгөөр 220 сая ам.доллараар багассаныг Гаалийн Ерөнхий газар мэдээлсэн.
Дээрх хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр гадаад валютын эрэлт ч нэмэгджээ. Банкуудаас гадаад валютын дуудлага худалдаанд өнгөрсөн оны 4 дүгээр улиралд 7 хоногт дунджаар 165 сая ам.доллар худалдан авах санал ирж байсан бол тус хэмжээ нь энэ оны эхний улиралд 192.0 сая ам.доллар болж, 27 сая ам.доллароор өсөв. Монголбанк энэ оны эхний улиралд эрэлт, нийлүүлэлтийн богино хугацааны зөрүү, түүнээс үүдэлтэй ханшийн огцом хэлбэлзлийг багасгах, стратегийн ач холбогдолтой бараа бүтээгдэхүүний төлбөрийг саадгүй хийхээр валютын дуудлага худалдааг долоо хоногт 2 удаа зохион байгууллаа. Улирлын шинжтэй валютын урсгалын богино хугацааны зөрүүнээс үүдэлтэй төгрөгийн ам.доллартой харьцах ханш энэ оны эхний улиралд оны эхнээс хойш 2.5 хувиар суларсан байна.
Түүнчлэн, манай улсын гадаад валютын улсын нөөц 5 тэрбум ам.доллар байна. Монголбанкны төсөөллөөр энэ он дуустал улирлын онцлогоо дагаад уул уурхайн салбарын идэвхжил, ноос, ноолуур, аялал жуулчлалын үйлчилгээнээс орох валютын урсгал нэмэгдэх, ирэх оны 4 дүгээр сар хүртэл төлөхөөр хүлээлгэж буй томоохон гадаад өр төлбөр байхгүй учир цаашид төлбөрийн тэнцлийн алдагдал буурах хүлээлттэй байгааг төв банк мэдээлжээ.