Улс төр
Д.Ламжав: Хуулийн дагуу биш л бол төрийн эргэлт болно шүү дээ

Цаг үеийн асуудлаар иргэн Д.Ламжавтай ярилцлаа.
-Ерөнхийлөгчийн зүгээс УИХ-ыг өөрөө тарах шийдвэр гаргахыг УИХ-д санал болгох тухай асуудлыг зөвшилцөхөөр хүргүүлчихлээ. УИХ тарах боломжтой юу?
-Үндсэн хуулиаар УИХ-ыг тараах механизм практикийн хувьд бараг байхгүй гэж хэлж болно. Тийм амаргүй. Учир нь гишүүдийн гуравны хоёр нь таръя гэсэн санал өгсөн нөхцөлд тарна л даа. Дээрээс нь төсвийн хуулийг нэгэнт яриад эхэлчихсэн бол дундуур нь өөр хуулийн төсөл орохгүй хэлэлцэж дуусах ёстой. Хэрэв УИХ тарах талаар ярьдаг юм аа гэхэд төсвийн хуулийн дараа л авч үзэх байх.
-Ерөнхийлөгчийг огцруулах асуудлыг УИХ өргөн барьж болох уу?
-Үндсэн хуульд зааснаар Ерөнхийлөгчийг огцруулахын тулд эхлээд Цэцийн дүгнэлт гарсан байх ёстой. Өргөсөн тангарагаасаа няцсан гэсэн Цэцийн дүгнэлт гарна. Энэ дүгнэлт гарсан нөхцөлд мөн л УИХ-ын гишүүдийн гуравны хоёр нь огцруулъя гэсэн санал өгөх юм бол огцорно. УИХ-ын бүрэлдэхүүнийг харах юм бол 65 нь нэг намаас бүрдсэн байгаа. Энэ нь гуравны хоёр хэсгээс ч давна.
-Ерөнхийлөгч УИХ-ыг бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй гэж үзсэн. Та үүнтэй санал нийлж байгаа юу?
-Ерөнхийлөгч цөөнгүй асуудлуудыг яриад байна лээ. Тэр дундаа нэг гишүүний тойрогт найман тэрбум төгрөг хуваарилж төсөвт тусгасныг шүүмжилж байгаа.
Энэ асуудлыг Ерөнхийлөгч хөндөж байгаа нь зүйтэй хэрэг юм. Гишүүний тойрог бол Засаг захиргааны нэгж биш. Төсвийг Засаг захиргааныхаа хуваарилалтын дагуу захиран зарцуулдаг. Тэгэхээр үүнээс шууд хууль зөрчиж байгаа нөхцөл харагдаж байна. Гишүүнд мөнгө хуваарилдаг асуудал манайд тун муу түүхтэй л дээ. Н.Энхбаярыг Ерөнхий сайд байх үед энэ үйл явц эхэлсэн шиг санагдаж байна. 2000 оны үед гэсэн үг. Тухайн үед МАХН 72 гишүүнтэй олонх байсан. Хамгийн анх олонх 72 гишүүндээ 10 сая төгрөг өгсөн юм. Сүүлдээ бол нийт гишүүддээ өгдөг болсон. Харин 250 орчим сая төгрөгт хүрснээр энэ асуудал Цэцэд очсон. Цэцээс ийм асуудал байж болохгүй гэх шийдвэр ч гарсан юм. Цэцийн шийдвэр ёсоор ийм зүйл байх ёсгүй. Өөрөөр хэлбэл төсвийг захиран зарцуулахад УИХ-ын гишүүд хөндлөнгөөс оролцож болохгүй. Төсвийг эцэслэн батлахад УИХ-ын гишүүн ямар байр суурьтай оролцохыг Үндсэн хуульд заагаад өгчихсөн. Тодруулбал, Үндсэн хуулийн 23.1-т “УИХ-ын гишүүн бол ард түмний илч мөн бөгөөд нийт иргэн, улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн баримтална” гэсэн байгаа. Гишүүд өөрийнхөө тойрогт нийт улсынхаа эрх ашгийг бодож хандах ёстой. Бүтэн харах ёстой юм. Тойрог руугаа л юм хийхгүй бол болохгүй нь гэж яриад байгаа. Ингэж болохгүй ээ. Тэгэхээр Ерөнхийлөгчийн тавьж байгаа энэ санал зарчмын хувьд зөв.
Түүнчлэн ЖДҮ-ийн асуудлыг төрийн тэргүүн хөндсөн. Д.Эрдэнэбат сайдын үед ЖДҮДС-гийн мөнгийг хэнд олгох вэ гэдгийг сайд нь мэддэг байсан юм билээ. Энэ хүнд олгоорой гэсэн бичгийг банкинд хийж өгдөг байсан хэрэг. Харин одоогийн сайд нь шууд хуваарилсан юм байна. Банкинд бүртгэлгүй байдлаар олгожээ. Би тэр, энэ нь буруу гэж ярихгүй. Гэхдээ дээрх хоёр асуудалд эрх зүйн зөрчил гарч байна. Нэгдүгээрт, банк энэ мөнгийг олгодог байх хэрэгтэй. Ямар хүнд өгөх ёстой вэ гэдгээ зээл олгож байгаа банк хариуцах ёстой. Гэтэл энэ хоёр сайд хоёулаа энэ байдлыг зөрчжээ. Сайдуудад л хуваарилчихсан байна. Төв банкны ерөнхийлөгч “Энэ зээлүүдийг бүртгэхгүй байгаа. Бүртгэх хэрэгтэй” гээд яриад байна лээ. 20-иод хоногийн өмнө надад Монголын цахилгаан холбооноос “3000 төгрөгийн төлбөр хийгээгүй байна. Үүнийгээ төлөхгүй бол таныг Монголбанкинд бүртгүүлнэ” гэсэн мэдэгдэл ирсэн. Ийм жижиг төлбөрийг ч ингэж сайн бүртгэж байхад тэрбум шахуу төгрөгийг банк бүртгэхгүй байж болох уу. Арилжааны бүх банк мөнгөнийхөө хөдөлгөөнийг Төв банкинд тайлагнаж байх ёстой юм. Ингэж байж Төв банк мөнгөний бодлогоо барина биз дээ. Энэ бол том зөрчил. Ерөнхийлөгч энэ мэт асуудлыг зарчмын хувьд хөндсөн. Ямарваа нэгэн асуудлыг хөндөж тавихдаа “Миний асуудлыг шийдээгүй учир энэ асуудлыг чинь илчилнэ” гэсэн байдлаар хандаагүй байх гэж бодож байна. Энэ бол зөв юм. Өөр нэг зүйл нь хуульд захирагдах байдал муу байна. Манайд үүрэг гүйцэтгэгч гээд л бүрэн эрхийн хугацаанд ажилладаг хүмүүстэй болчихжээ. Ийм байж хэрхэвч болохгүй. Албан тушаал дээр хариуцлагатайгаар тавьдаг байх ёстой. Энэ нь хууль зөрчсөн, эмх замбараагүй байдал үүсгэсэн маш хортой зүйл юм.
-ЖДҮХС-гаас зээл авсан төрийн түшээдийн нэрс өдрөөс өдөрт нэмэгдсээр байна. Салбарынх нь сайд гэм буруугаа хүлээж албан тушаалаасаа огцрохоо мэдэгдсэн. Энэ тухайд таны байр суурь ямар байгаа вэ?
-Ямартаа ч сайд нь огцорно гээд өөрөө мэдэгдсэн байна лээ. Энэ бол хариуцлага хүлээж байгаа асуудал. Хамгийн гол нь тэрхүү олгогдсон зээлийг богино хугацаанд буцааж олгох ёстой. Эрх мэдлээ ашиглаж улсын мөнгөнөөс хулгай хийх явдал дэлхийн том асуудал болчихоод байна. Авлигалын эсрэг авах хамгийн том арга хэмжээ бол аж ахуйн нэгжүүдийн эзэд, удирдах зөвлөлийг нь ил тод болгох нь маш чухал. Мөнгө хаашаа очиж байгааг мэдэх боломжтой болно гэсэн үг. Их аятайхан болгож өгнө. Манайхан бол одоо тас нууж байгаа. Энэ асуудал нэлээн тэмцэлтэйгээр шийдэгдэх байх л даа.
-Эдгээр нь УИХ-ыг тараах хэмжээний асуудал мөн үү?
-Оронд нь юу тавих гэж байгаа юм бэ гэдгээ үргэлж бодох хэрэгтэй. Ямар механизмаар хийх юм. Одоо байгаа хууль эрх зүйн дагуу явах юм уу гэдгээ бодох нь чухал. Хэрвээ хууль эрх зүйн дагуу биш бол төрийн эргэлт гэдэг зүйл рүү л ордог юм шүү дээ. Ерөнхийлөгчийн санаа зовж байгаа нэг зүйл нь Үндсэн хуулийн асуудал байна. Үндсэн хуулийг ноцтойгоор өөрчилнө гэж хэлсэн. Тэр нь юуг хэлж байгаа юм гэдэг асуудал байна. Юуг хэлж байгаа нь тодорхойгүй байна. Тэгэхээр энэ асуудал тийм хялбар биш л дээ. Ямарваа нэг зүйл харагдаж байгаа шиг ээ амархан байдаггүй юм аа. Асуудал харагдаж байгаагаасаа илүү нарийн, түвэгтэй. Магадгүй асуудлын гүн рүү нь учраас амархан мэтээр харж байж болох юм. Бүх хувьсгал аюултай байдаг. Ялангуяа төрийн эргэлтийн байдалтай хийж байгаа хувьсгал тун аюултай. 1990 оны хувьсгалаар төрийн эргэлт хийгээгүй. Хуулийн дагуу явагдсан. Гэхдээ өөрчилж байгаа зүйл нь хувьсгалын шинжтэй байсан. Төрийн эргэлтийн маягаар хийж байгаа хувьсгалаар өмнөхөөсөө ч мууг орлуулаад тавьчихдаг аюул байдаг. Энэ бол хүн төрөлхтний болон маш олон улсын түүхэнд давтагдсан зүйл. Төрийн эргэлтийн байдалтай хийсэн хувьсгал дур зорго ноёлсон, өмнөхөөсөө ч дор нөхцөлийг үүсгэдэг.
-Ерөнхийлөгч “УИХ тарахгүй бол би өлсгөлөн зарлах уу” гэх зүйлийг ярилаа хэмээн олон нийт эгдүүцэж байх шиг санагдсан. Энэ тухайд?
-АТГ-ын дарга, Ерөнхий прокурор хоёрыг дуудсан юмдаг уу даа. Тэдэнд “Акулуудыг барь” гэх утгатай зүйлийг хэлсэн юм шиг байна лээ. “Хэрэв та нар ажлаа сайн хийхгүй бол би өлсгөлөн зарлах юм уу. Ингээд дэлхийд шившиг болох уу” гэж хэлсэн бололтой. Би ярилцлагыг нь үзээд иймэрхүү байдлаар тогтоосон. Миний хувьд Ерөнхийлөгчийг нийгэмд хандаж байгаа хандлага дээрээ том алдаа гаргалаа гэж үзэж байна. Ерөнхийлөгч Ард түмнээ сонсоно гэсэн нэрийн дор улсаа тойроод сөрөг ухуулга хийгээд явсан. Ерөнхийлөгч өөрөө тэртэй тэргүй том институци. Юу болж байгааг харж хийнэ. Асуудлыг өдөөн турхирах байдлаар хандаад байна аа. Төрийн тэргүүн Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч гэсэн Үндсэн хуулийн чухал заалтыг нүдний цөцгий мэт хайрлан, ямар ч хурц асуудлыг зохистойгоор шийдэхийн төлөө уур амьсгалтай ярих ёстой. Дээр дурдсан жишээ бол ямар ч улсын Ерөнхийлөгчийн амнаас гармааргүй үг. Зөвхөн энэ үг чинь өөрөө Монгол Улсыг жижгэвтэр харагдуулж байна. Манай мэдээг тоож ил тавих газар байхгүй л байх. Гэхдээ Ерөнхийлөгч нь ингэлээ гээд элчингийн шугамаар аль хэдийнэ л явчихсан л байгаа. Би Ерөнхийлөгчийг нэг их чимхээд баймааргүй байна л даа, хөөрхий. Гэхдээ төрийн тэргүүн болох хүн ямар нэгэн алба хашдаг бол Ерөнхийлөгчийн тангараг өргөсөн өдрөөсөө л түүнээсээ чөлөөлөгдөх хуультай. Би л лав Жүдогийн холбооны ерөнхийлөгчийн албанаасаа гарлаа л гэж сонсоогүй. Гарахгүй яваад л байсан. Энэ зөрчлүүдээ зас, залруул гэж иргэн хүний хувиар хэлэх байна. Учир нь энэ мэт цуглаад байх юм бол өөрөө дорхноо огцрох зам руу явчихаж мэднэ. Турк багшийг хулгайлахыг завдсан асуудал гарсан. Үүн дээр Ерөнхийлөгчийн зүгээс дэмжиж оролцсон гэж би ойлгосон. Энэ бол ноцтой алдаа гаргаж байна. Турк Монголын талтай хамтарсан гэж хэлсэн. Ерөнхийлөгчийн зүгээс зөвшөөрсөн учраас л ороод ирсэн байна. Хүн хулгай хийх гэмт хэргийг дэмжиж оролцсон болгох гээд байна шүү дээ. Манайх жижиг улс. Бяр чадалдаа харьцангуй бодлого явуулах ёстой. Жижиг улсын оршин тогтнох чухал зүйл нь олон улсын эрх зүйн эсрэг байлдахгүй байх явдал. Харин ч түүнийг дэмжих замаар өөрийгөө хамгаалах ёстой. Гэтэл цаазын ялыг сэргээнэ л гээд байгаа. Энэ асуудал Цэц дээр явж байна. Хэлэлцэх юм гэнэ лээ. Цаазаар авах ялаас татгалзах тухай II нэмэлт протоколд нэгдсэн л бол гарах боломжгүй. Манай Үндсэн хуулийн 10.4-т “Монгол Улс Үндсэн хуультай харшилсан олон улсын гэрээ, бусад баримт бичгийг дагаж мөрдөхгүй” гэсэн байдаг. Олон улсын II нэмэлт протоколд нэгдсэн УИХ-ын хуулийг энэ заалтын дагуу Үндсэн хууль зөрчсөн гэж Цэцэд хандчихсан байгаа юм. Би Бага хурлын гишүүн байлаа. Тухайн үед Үндсэн хуулийн төсөл хэлэлцэж байлаа. Монголын автономийг гурван гүрний хэлэлцээрээр устгасан тухай асуудал гарч ирж, гадны улсууд манай тусгаар тогтнолд халдвал яах вэ гэх яриа өрнөсөн. Ингэж дээрх 10.4 гэх заалт орсон түүхтэй. Энэ нь биднийг юу ч мэддэггүй амьтад байсныг харуулж байгаа юм. Хамгийн сонин нь биднийг энэ хуулийг хэлэлцэж байх үед бид Олон улсын эрх зүйн гэрээний тухай Венийн конвенцид нэгдээд орчихсон байсан. Гэтэл энэхүү конвенцид жинхэнэ хамгаалалт нь байсан. Гайхамшигтай олон заалт тэр дотор байсан. Манай улс захиргаадалтын тогтолцоотой байсан учир олон улсын гэрээ конвенцид нэгдэн орсон ч практик дээр дагах бололцоогүй байж л дээ. Архивлачихдаг л байж. 1990 онд л анх нийтлэгдэж байсан. Гадаад харилцааны гэрээ эрхийн хэлтэс нь ч юугаа хийж байсан юм. Тэрхүү заалтыг оруулахад энэ чинь буруу шүү гэх дохио ирээгүй л юмдаг. Үндсэн хуулиас 10.4-ийг авах хэрэгтэй гэж би хэлдэг. Засахгүй байсаар л байгаа. Монгол Улс олон улсын эрх зүйн өөдөөс байлдах юм бол гурав дахь хөршийн бодлогоо үгүй хийнэ гэсэн үг.
-Та өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдлыг ерөнхийд нь юу гэж дүгнэж байгаа вэ?
-Би бол ерөнхийд нь аль нэг нам руу хазайхгүй ярихыг хүсдэг. Улстөржүүлэх байдлаар биш асуудлыг мөн чанар юундаа байна, яах ёстой вэ гэдэг талаас нь хандахыг хичээдэг. Ямартаа ч бүх зүйлийг Үндсэн хууль руу чихэх нь буруу. Би үүнийг зөвшөөрдөг. Гэхдээ Үндсэн хуулийн асуудлыг засахгүйгээр одоо ирж байгаа зүйлүүдээс ангижирч чадахгүй. Жишээ нь, яагаад гишүүдэд мөнгө хуваарилахаар болов, юунаас үүдсэн бол гээд бодоод үзье л дээ. Засгийн газрыг бүрдүүлэхдээ УИХ-ын гишүүдээр хэлэлцүүлдэг. Сайд нарыг толгой дараалан хэлэлцэж томилдог. Тэгэхээр энэ нь Засгийн газрыг, гүйцэтгэх эрх мэдлийг Их хурлаас хэтэрхий хараат болгочихож байгаа юм. Үндсэндээ улсынхаа эрх ашгийг бодсон төсөв хийчихээд УИХ-ын гишүүд баталж өгөхгүй, шантаажилна гэж айгаад байна. Ингээд ая тал засах зорилгоор Цэцийн дүгнэлт гарчихаад байхад л гишүүдэд мөнгө хуваарилах байдал далд хэлбэрээр үргэлжлээд байна. Үндсэн хуулийн төсөлд энэ санаа явж байгаа. Ямар нэгэн байдлаар төсвийг захиран зарцуулах эрхэд халдаж төсвийг хувиарлаж болохгүй гэдэг заалтыг сайн хийж өгөх ёстой юм.
-Таныг Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дэмжиж байгаа юм байна гэж ойлгож болох уу?
-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дэмжиж байгаа. Төсөв боловсруулах ажлын хэсэгт нь оролцоод явж байгаа. Надад илүү ихийг өөрчлөх сонирхол байдаг. Гэхдээ хамгийн гол нь хамтарч ажиллах хэрэгтэй. Хойш нь биш, урагш алхуулах эерэг өөрчлөлтийг бий болгох ёстой. Би сэтгэл дундуур байгаа ч гэсэн одоогийн байгаа нөхцөл байдлуудаас заримыг нь сайжруулах зүгт алхам хийж байгаасай л гэсэн хүсэл эрмэлзэлтэй байдаг.
-Үндсэн хуулиндаа хамаагүй гар хүрч болохгүй гэсэн хүмүүс олон байх шиг. Үндсэн хуулийг өөрчлөх цаг нь болсон уу?
-Үндсэн хуулийг өөрчлөхөд их болгоомжтой хандах хэрэгтэй. Улсын эрх ашгийн үүднээс л энэ өөрчлөлтөд хандах ёстой. Харанхуйгаар эсэргүүцэх хангалтгүй. Мэдлэгтэйгээр асуудалд оролцох, хамтарч ажиллах чадвар их чухал. Өс хонзон өвөрлөчихөөд асуудалд хандахгүй байвал их сайн.
-Засаглалын хэлбэрийг өөрчлөх боломжтой юу?
-Ардчилсан тогтолцооноосоо ухрахгүй байх гэж бодож байна. Ардчиллын үзэл санаанд сорилт тулгарч байгаа хэрэг юм л даа. Энэ ганцхан Монголд бус дэлхий дахинд тулгарч байгаа. Энэ сорилтыг даваад өнгөрч чадах байх гэж бодож байна. Ерөнхийлөгчийн болон парламентын засаглал Үндсэн хуулиа сайн хийж чадах юм бол хоёулаа ардчиллыг хамгаалах бололцоотой. Гэхдээ нэг зүйлийг хэлэхэд онол байвч өөрийнхөө Үндсэн хуулийг төгс сайн хийсэн нэг ч улс байхгүй. Би үүнд итгэл төгс байдаг. Тэгэхээр энэ хоёр тогтолцооны талаар би юу ч хэлэхийг хүсэхгүй байна. Энэ нь сайн, тэр нь муу гэж хэлмээргүй байна. Парламентын засаглалаа яагаад цааш нь аваад явах ёстой вэ гэвэл энэ бол 1990 онд хийсэн том сонголт юм. Нийгмийн том зөвшилцлийн үр дүн. Үүнийг буруутгахуйц үйл явдал болоогүй. Үүнд ч би итгэлтэй байгаа. Тэгэхээр энэ засаглалынхаа дутагдлыг сайжруулах ёстой юм.
-Эрх баригчид хагарал ихтэй байгаа. Энэ нь байх ёстой зүйл үү?
-Энэ Үндсэн хуультай холбоотой байж магадгүй. Үндсэн хуулийн сонгуулийн тогтолцоотой холбоотой байх. Манай Үндсэн хууль одоо можаритор тогтолцоотой байгаа. Цэвэр можаритор тогтолцоо. Энэ нь жаахан эмх замбараагүй байдал руу оруулаад байдаг. Тэгэхээр Үндсэн хуульд сонгуулийн тогтолцоог нэг мөр тогтоох ёстой. Одоо Үндсэн хуулийн төсөл дотор ямар тогтолцоо сонгож авахыг УИХ шийдэж байхаар хийсэн. Би үүнтэй санал нийлэхгүй байгаа. Би саналаа ч хэлдэг. Ингэж болохгүй гэдгийг өнгөрсөн 20 гаруй жилийн туршлага маш тод харуулсан. Эхлээд янз бүрийн тогтолцоогоор үзсэн шүү дээ. Цэвэр мажоритороор, олон мандаттайгаар, холимогоор гэх мэт. Гарч ирсэн Их хурал бүхэн Сонгуулийн хуулийг өөр, өөр болгоод яваад байсан. Эцэст нь 2016 оны сонгууль болохоос өмнө “Манай Үндсэн хууль можаритор тогтолцоог хуульчилсан байна” гэсэн Цэцийн шийдвэр гарсан. Яахав хялбарчлаад хэлчихэд эрх баригч нам бүхэн ямар сонгуулийн тогтолцоогоор сонгуулиа хийвэл манай нам ялах вэ гэсэн сэдлээр хандаж ирсэн. Урьд сонгогдсон бүх нам тийм байсан. Сонгуулийн тогтолцоог яаж өөрчилбөл би, бид ялах бол гэж баахан цагийг үр ашиггүй зүйлд зарцуулдаг. Хамгийн гайхалтай нь өөрчлөх тоолондоо тэд ялагдаж байсан юм. Тэгэхээр энэ зүйлд санааг нь зовоодоггүй болох хэрэгтэй. Сонгуулийн зохих ёсны тогтолцоог Үндсэн хуульдаа яс хийх ёстой. Тэрхүү тогтолцоонд дасаад улс төр нь төлөвшинө. Намууд нь ч төлөвшинө.
Хүмүүс “Муу хүмүүсээс л болоод байна. Үндсэн хууль дажгүй сайхан байна” гэж хэлэх юм. Манай бүх хуульч академчид “Үндсэн хуулийг өөрчлөх хэрэггүй” гэж ярьж байхыг ч сонслоо. Сайн тогтолцоо гэдэг муу хүмүүсийг ч бариад, хазаарлаад байдаг юм аа. Түрүүний хэлсэн ёсоор АНУ-ын Үндсэн хууль төгс биш байх. Гэсэн ч нэлээд популист нөхрийг яаж барьж, залуурдаад байгааг бид өдөр бүхэн харж, сонсч байна. Сайн тогтолцоо гэдэг ийм байдаг юм. Тэгэхээр нэр төртэй хуульчид нийгэмд хор цацаж болохгүй. Судлаад, мэдэгдээд байгаа зүйлийг харах хэрэгтэй. Нийгэм өөртөө тулгарсан асуудлыг шийдэж чаддаг байх ёстой. Одоо л болохоо байчихсан муухай амьтад гарч ирчихсэн, эдний үед л юм хийвэл сүйрнэ, намайг гараад очихоор л бүх зүйл сайхан болно, тэр үед л өөрчилнө гэсэн сэтгэхүйгээр асуудалд хандаж болохгүй.

Улс төр
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа.
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гаргаж, нэр бүхий эрхмүүдийг төрийн дээд цол, одон, медалиар шагналаа.
Гавьяат эдийн засагч цолоор:
- Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбарын ахмад ажилтан Цэвээний Гэлэгжамц,
Хөдөө аж ахуйн гавьяат ажилтан цолоор:
- ХХААХҮЯ-ны ахмад ажилтан Дамдиндоржийн Батмөнх,
Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан цолоор:
- “Улаанбаатар хивс” ХК-ийн ТУЗ-ийн дарга Цоодолын Зоригт,
Гавьяат механикжуулагч цолоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумын “Хүдэр Хурниад” ХХК-ийн зөвлөх механикжуулагч Юмжилийн Жигмэддорж,
Гавьяат мал зүйч цолоор:
- “Монголын махны холбоо” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал Нанцагийн Батсуурь,
Гавьяат агрономич цолоор:
- “Элит үр” ХХК-ийн агрономич Сүрэнжавын Нямжав,
Малын гавьяат эмч цолоор:
- “Биокомбинат” компанийн Үйлдвэрлэл, технологийн албаны дарга Баянгийн Дуламсүрэн,
Худалдааны гавьяат ажилтан цолоор:
- “Ви интернэйшнл” ХХК-ийн ерөнхий захирал Дэнсмаагийн Батболд,
Сүхбаатарын одонгоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хөдөө аж ахуйн газрын дарга асан, “Түмэн бут” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, Гавьяат механикжуулагч Хандмаагийн Даваахүү,
Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:
- “Говь” ХК-ийн ахмад ажилтан Түвдэнгийн Санжмятав,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын ахмад ажилтан, агрономич Лхамжавын Гантулга,
- ХХААХҮЯ-ны Хүнсний үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Даваасүрэнгийн Довчинсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны Салбарын хяналтын газрын дарга Баясгалангийн Батшагай,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын хэлтсийн дарга Алтангэрэлийн Гэрэлзаяа,
- ХААИС-ийн Агроэкологийн сургуулийн багш Лхамын Даваа,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах шинжээч Хөхөөгийн Алтангэрэл,
Алтан гадас одонгоор:
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн ахлах мэргэжилтэн Ядамцоогийн Отгонбаатар,
- “Доолт жавхлант” ХХК-ийн захирал Багадаваагийн Доржсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны шинжээч Чойжоогийн Долгорсүрэн,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Булган салбарын захирал Бодьгэрэлийн Ариунбаатар,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах мэргэжилтэн Нямготовын Цэгмэд,
Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар:
- “Хөдөө аж ахуйн бирж” компанийн ахлах мэргэжилтэн Соёл-Эрдэнийн Алимаа,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Дархан салбарын захирал Тлеуханы Айгуль,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын Мал аж ахуйн хэлтсийн дарга Наваансамдангийн Наранбаяр,
- ХХААХҮЯ-ны мэргэжилтэн Шагдарын Цэнд-Аюуш,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын Хоршоог хөгжүүлэх сангийн мэргэжилтэн Цэрэндоржийн Батгэрэл нарыг шагналаа.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн дээд цол, одон, медаль хүртсэн эрхмүүдэд болон тэдний гэр бүл, хамт олонд ажлын амжилт, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөв.
Улс төр
Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийг хүлээн авсантай холбогдуулан боловсруулсан хуулийн төслүүдийг хэлэлцэв

Улсын Их Хурлын чуулганы 2025 оны 04 дүгээр сарын 17-ны үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн зарим хэсэг Үндсэн хуулийн холбогдох хэсэг заалтыг зөрчсөн эсэх маргааныг хянан шийдвэрлэсэн тухай Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны гуравдугаар дүгнэлтийг Улсын Их Хурал хүлээн авсан тухай тэрбээр дурдаад, тус хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсэгт “Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн сонгуульд нэр дэвшихээр бол хийсэн ажлын тайлангаа энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө тарааж болох бөгөөд үүнийг сонгуулийн сурталчилгааны материалд тооцохгүй.” гэж, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсэгт “Энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө Улсын Их Хурлын гишүүн хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор сонгогчидтой хийсэн уулзалт болон энэ хуулиар хориглоогүй арга хэмжээ нь сонгогчдын санал татах зорилгоор явуулж байгаа үйл ажиллагаанд хамаарахгүй.” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “… тэгш байдал, … хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.”, мөн зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Хүнийг … албан тушаал …-аар нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. …”, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх заалтад “… Төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй. …” гэснийг тус тус зөрчсөн байна.” гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг сануулав.
Улсын Их Хурал дээрх дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрсөнтэй холбогдуулан Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн холбогдох хэсэгт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулсныг тэрбээр ахалж ажилласан байна. Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Батбаатар, О.Номинчимэг, Г.Уянгахишиг, Ө.Шижир нар орсон бөгөөд хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгох, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсгийг нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт зохион байгуулах нь аливаа этгээдэд нээлттэй байхаар өөрчлөх хуулийн төслийг боловсруулжээ. Хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан ээлжит сонгуулийн жил эхэлснээр хойш санал авах өдрийг дуустал, нөхөн болон ээлжит бус сонгуулийн тухайд сонгууль товлон зарласан шийдвэр гарснаас хойш санал авах өдрийг дуустал аливаа этгээд өөрөө болон бусдаар дамжуулж сонгогчдын саналыг татах зорилгоор эд зүйл тараахыг хориглосон зохицуулалтад ажлын хэвлэмэл тайлан хамаарахаар байна гэж үзэж 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоор төсөлд тусгасан байна. Харин хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан эд зүйл тараах гэдэгт хийсэн ажлын цахим тайлан хамаарахгүй гэж ажлын хэсэг үзжээ.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоос өөр хувилбар ярилцсан эсэх, төсөлд аливаа этгээд гэсэн өөрчлөлт оруулж байгаа нь өмнөх зохицуулалтаас өргөжүүлж сонгуулийн жил эхэлснээс нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэх хүртэл зохион байгуулсан уулзалтыг агуулга, хэлбэрийн хувьд хянаж чадахгүй байх эрсдэл үүсэх, эсэх талаар асуулт асууж, хариулт авсан байна. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа ажлын хэсгээс боловсруулсан төсөлд аливаа этгээд хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт хийх зохицуулалтыг нээлттэй байхаар тусгасан нь зүйтэй талаар санал хэлжээ. Хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу анхны хэлэлцүүлгээс эцэслэн батлах үе шат руу шилжүүлэх горимын санал гаргасныг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа, Ж.Алдаржавхлан, Ж.Баярмаа, С.Зулпхар, Ц.Мөнхбат, А.Ганбаатар, Ж.Золжаргал асуулт асуув. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа Улсын Их Хурлын гишүүний сонгогч, иргэдтэйгээ уулзсан уулзалтыг сонгуулийн үйл ажиллагаанд хамааруулахгүй гэсэн анхны үзэл баримтлалаар Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд тусгагдсан. Гэтэл аливаа этгээд гэж томьёолон нээлттэй болгосноор сонгуулийн сурталчилгааны 18 хоногийг үгүйсгэж байна гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, хуулийн төсөлд туссан аливаа этгээд, уулзалт зэрэг нь юун тухай өгүүлж буйг тодруулан асуув. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа Үндсэн хуулийн цэц Улсын Их Хурлын гишүүдэд давуу байдал бий болгосон байна гэж үзсэн тул уг боломжийг хэн бүхэнд нээлттэй болгох нь зүйтэй гэж үзсэн гэлээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Алдаржавхлан гишүүдийг эргэх холбоотой байхыг сонгогчид шаарддаг гэдгийг онцлоод, хэн бүхэнд хийсэн ажлаа тайлагнахад нээлттэй болчихвол сурталчилгааны 18 хоногийг байхгүй болгох хэрэгтэй гэв. Тэрбээр орон нутгийн сонгуулийн зохицуулалттай ижилсүүлж чандлах шаардлагатай гэсэнд Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир хуулийн төслийг Үндсэн хуулийн цэцийн гуравдугаар дүгнэлтийн хүрээнд боловсруулсан гэсэн тайлбар өглөө.
Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа сонгуулийн жил Улсын Их Хурлын гишүүд тайлан тавих нь үнэндээ ичгэвтэр зүйл байдаг гээд, аливаа этгээдэд уулзалт хийх эрх олгож байгаа нь дэвшил болж буйг сайшаасан бол Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар гишүүний бүрэн эрх Үндсэн хуульд заасны дагуу төрийн сүлдэндээ тангараг өргөснөөр эхэлж, дараагийн сонгуулиар шинэ сонгогдсон гишүүд тангараг өргөснөөр дуусгавар болдгийг сануулж, хэрэв сонгуулийн жил эхэлснээс хойш иргэд, сонгогчдодоо тайлангаа тавьж чадахгүй бол энэ бүрэн эрхийн хугацаа гурван жил, зургаан сар болчихно гэж тооцож байгаагаа онцлов. Хуулийн төсөлд дурдсан “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүд орно гэдгийг ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир тодотгоод, хийсэн ажлаа тайлагнаж болохоос бус би нэр дэвшинэ, намайг сонгоорой гэж өөрийгөө сурталчилж болохгүй гэсэн тайлбар өглөө. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхбат хэвлэмэл материалуудыг эд зүйл гэж үзэн сонгогчдод тараахыг хориглож байгаа нь зөв гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, сонгуулийн жил эхлэхээс өмнө тайлангаа хэвлүүлж, тарааж болох, эсэхийг тодруулан асууж, хариулт авлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ганбаатар сонгууль бол иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхээ эдлэх тэгш боломж байх учиртайг дурдаад, “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүн орвол тэдэнд заавал давуу байдал үүсэх учир энэ заалтыг бүхэлд нь хүчингүй болгох ёстой гэсэн байр суурьтай байгаагаа хэлсэн юм. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Золжаргал хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, сонгуулийн сурталчилгааны явцад хориглох зүйлс болон тэдгээрийн хугацааны талаар асууж хариулт авав.
Хэлэлцэж буй асуудлаар асуулт, хариулт явагдсаны дараа Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн гишүүн О.Номинчимэг ардчилал, парламентат ёсоо бэхжүүлэхийн тулд шударга, ил тод, нээлттэй сонгуулийг явуулах нь хамгийн чухал гээд үүний тулд сонгуулийн хууль тогтоомжийг шинэчлэх шаардлагатайн дотор ялангуяа зардлыг бууруулах чиглэлээр дорвитой өөрчлөлт хийх хэрэгтэй гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Жаргалсайхан хэвлэмэл материал тараах нь шударга сонгуульд харш зүйл гэдэгтэй санал нэг байгаагаа илэрхийлж, иргэдийн сонгогдох эрхэд эд мөнгөний босго, зардлын дарамт ихээхэн тээг болдгийг ярьж, эрх мэдэлтэй, албан тушаалтай хүмүүс бэлэг тарааж, тууз хайчилж сонгогчдыг татах ажлыг байнга хийдэг тул зөвхөн сонгуулийн жил гэлгүй бусад жилүүдэд ч эд зүйл тараахыг хориглох нь зүйтэй гэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир ч мөн сонгуулийн тухай хууль тогтоомжийг бүхэлд нь шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай гэсэн байр суурьтай байгаагаа онцолж, ялангуяа намын санхүүжилт, хандив тусламж, тэдгээрийн зарцуулалтыг ил тод, нээлттэй болгох ёстойг өнгөрсөн 2-3 сонгуулийн үеийн мөнгөний урсгалын жишээ баримтуудаар нотлон өгүүлсэн юм.
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж дууссан учир санал хураалтыг чуулганы маргаашийн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо.
Дараа нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эхлүүллээ. Хуулийн төслийг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал дүгнэлтийн мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Тэрбээр тус хуулийн төслийн ажлын хэсгийг мөнхүү ахалж ажиллажээ.
Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсгийн холбогдох зохицуулалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн гэсэн Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны хоёрдугаар дүгнэлтийг мөнхүү Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн учир Хууль зүйн байнгын хороо хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсгийг байгуулан ажиллуулсан байна.
Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Ганбат, Б.Заяабал, М.Нарантуяа-Нара, Л.Соронзонболд нар ажиллаж, хуулийн төслийг боловсруулахдаа Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэг болон 47.7 дахь хэсгийг хөндөж, шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаарыг Төрийн албаны тухай хуульд заасан насны хязгаартай нийцүүлэх хүрээнд “60” гэснийг “65” болгох, тэтгэвэр тогтоохтой холбоотой бусад харилцааг холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу зохицуулахаар тусгасныг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр, П.Сайнзориг, Х.Тэмүүжин нар Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтээр Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэгт “…шүүгчээр 30, түүнээс дээш жил ажилласан бөгөөд 55 насанд хүрсэн бол өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоно” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчсөн гэснийг Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн тул Цэцийн дүгнэлтийн хүрээ, хязгаарт багтаан хуулийн төслийг боловсруулах нь зүйтэй талаар асуулт асууж, хариулт авч, байр сууриа илэрхийлжээ. Тэдний саналыг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх зүйтэй гэж үзсэн тул дээрх заалтыг хасаж, хуулийн төсөл боловсруулсан тухайгаа Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир танилцууллаа.
Байнгын хорооны хуралдаанаар уг асуудлыг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эцэслэн батлах үе шаттай нэгтгэн явуулах горимын санал гаргасныг мөнхүү хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжжээ.
Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Тэмүүжин үг хэлэв. Тэрбээр Шүүхийн тухай хуулийн дээрх заалт шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар хүртэл буюу 60 нас хүрэх хүртэл томилох зарчмыг алдагдуулсан гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг тайлбарлаж, хуулийн төслийг энэ хүрээнд боловсруулсныг дурдав. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Сронзонболд ажлын хэсэг насны хязгаарыг “65” гэж төсөлд тусгаад байсныг Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд хамаарахгүй гэж Байнгын хороо үзэж хассаныг тайлбарлан, аливаа иргэдийн тэтгэвэрт гарах нас, цалин тэтгэврийн асуудлыг ийм байдлаар шийдээд байх нь зохимжгүйг Улсын Их Хурал цаашид анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байгаагаа тэмдэглэлээ.
Харин Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа дээр дурдсан заалтыг хассанаар цаана нь үлдэж буй зохицуулалт хуулийн өмнө хүн бүр тэгш байх зарчмыг зөрчсөн байна гээд, шүүгчийн өндөр насны тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар 60 нас байх ба 55 насанд хүрсэн, эс бол шүүгчээр нийт 25 жил ажилласан шүүгч өөрөө хүсвэл өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно гэсэн нь Нийгмийн даатгалын тухай хуулиар тогтоосон тэтгэврийн наснаас таван жилийн өмнө тэтгэвэрт гарах боломжийг шүүгчдэд олгож байгааг тайлбарлалаа. Шүүгчийн тухай хуулийн 40.1-д энэ заалт мөн адил байгаа нь хуулийн зөрчил үүсгэж байна гэж тэрбээр анхааруулаад, тэдэнд давуу байдал үүсгэсэн энэхүү хуулийн зөрчлийг арилгах үүднээс Байнгын хороон дээр унасан ажлын хэсгийн саналыг дэмжиж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэв. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа, ерөнхий хууль болон салбарын хуулиуд хоорондоо зөрчилдөх явдал маш их байна. Иймд энэ удаа асуудлыг гагцхүү Цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд шийдвэрлээд, цааш цаашдаа хууль хоорондын зөрчлүүдийг арилгах асуудлыг иж бүрнээр авч үзэх ёстой гэж үзсэн гэсэн юм. Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Бямбасүрэн шүүхийн хараат бус байдлыг хангах, шүүхийг шинэчлэхийн аль нь илүү чухал вэ гэдэг дээр ажлын хэсэг ямар байр суурьтай байгааг асууж, хариулт авав.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан үг хэлэх Улсын Их Хурлын гишүүн байгаагүй тул санал хураалтыг мөнхүү чуулганы маргаашийн үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
Улс төр
Засгийн газрын дотоод үнэт цаас амжилттай арилжаалагдлаа

Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны анхдагч зах зээлийн арилжаа 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 16-ны өдөр Монголын хөрөнгийн биржээр дамжин амжилттай зохион байгуулагдлаа.
Энэ удаагийн арилжаагаар Өрийн удирдлагын тухай хуулийн 12.1.3-т заасан “Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны зах зээлийг дэмжих” зориулалтын дагуу 6 сарын хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас, 2 жилийн хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг тус тус Монголын хөрөнгийн биржийн Засгийн газрын үнэт цаасны анхдагч арилжааны системээр дамжуулан арилжааллаа.
Өнөөдрийн арилжаанд хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжлийн оролцогчид болох банк, даатгал, үнэт цаасны компаниудаас гадна гадаад, дотоодын иргэд оролцсон бөгөөд зарласан нийт дүнгээс 4.4 дахин их буюу 43.7 тэрбум төгрөгийн санал ирж, 6 сарын хугацаатай үнэт цаасны жигнэсэн дундаж хүү 9.466 хувь, 2 жилийн хугацаатай жигнэсэн дундаж хүү 10.477 хувьтай арилжаалагдлаа.
Цаашид дотоод үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийг дэмжих, хөрөнгийн зах зээлд төгрөгийн бондын өгөөжийн муруйг тогтоох зорилгоор Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны хуваарийн дагуу 2025 оны 2 дугаар улиралд 2 долоо хоног тутамд богино болон дунд хугацаатай тус бүр 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас гаргах ба нийт 60 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг арилжаална.
Засгийн газраас энэ төрлийн үнэт цаасыг тогтмол бага хэмжээгээр арилжаална. Засгийн газрын үнэт цаасанд хөрөнгө оруулах нь хөрөнгө оруулагчдын хувьд хамгийн эрсдэлгүй, хөрвөх чадвар өндөртэй санхүүгийн хэрэгсэл бөгөөд үнэт цаасны хүүгийн орлого нь орлогын албан татвараас чөлөөлөгддөг бөгөөд аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн дагуу гүйцэтгэлийн болон урьдчилгаа төлбөрийн баталгааг Засгийн газрын дотоод үнэт цаасаар гаргах боломжтой зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны 2025.04.16-ны анхдагч зах зээлийн арилжааны үр дүнг ЭНДЭЭС үзнэ үү.
Эх сурвалж: Монгол Улсын Сангийн яам