Нийтийн номын сан бол ардчилсан нийгмээ тулах багана юм.

Мэдээлэл авах боломж нэг талаас хүний эдэлбэл зохих эрх төдийгүй нөгөө талаас ядуурлын үе дамжсан тойргийг таслах, тогтвортой хөгжлийг дэмжих тулгуур юм.

Номын сан бол нийгмийн янз бүрийн бүлэг, хувь хүмүүс мэдээлэл авах боломжтой газар бөгөөд өөрийн боловсролоо дээшлүүлэх, шинэ ур чадвартай болох, ажил хайх, аж ахуйгаа төлөвлөх, мэдээлэлд тулгуурлан эрүүл мэнд, газар тариалан, хөдөө аж ахуй зэрэг олон салбарт хамаарах шийдвэр гаргах, байгаль орчны асуудлыг илүү таньж мэдэх боломж бүрддэг онцлогтой.

Номын сангийн бүх хэлбэрээр мэдээлэл түгээх, үйлчилгээ үзүүлэх, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх онцгой үүрэг нь асар хурдтай хувиран өөрчлөгдөж, улам харилцан хамааралтай болж байгаа нийгэмд хэрэгцээтэй мэдээллийг олгохуйц хөгжлийн чухал түнш болгодог ажээ.

Шотландын Эдинбург хотноо 1927 оны 9 дүгээр сарын 30-ны өдөр анх байгуулагдсан, өдгөө 140 орчим улсад 1,300 гаруй гишүүдтэй Номын сангийн нийгэмлэгийн олон улсын холбооноос “Номын сан, хөгжлийн талаарх мэдэгдэл”-дээ номын сангийн үүргийг дараах байдлаар тодорхойлжээ:

• Номын сан хүн бүрд боломж олгодог;
• Номын сан хүмүүс өөрөө өөрийгөө хөгжүүлдэг болгохын тулд  мэдэлжүүлдэг (empowerment);
• Номын сан дэлхийн мэдлэгт нэвтрэх гарц болдог;
• Номын сан шинжээчийн зааварчилгаа олгодог;
• Номын сан бол олон оролцогч талуудтай нийгмийн нэг хэсэг;
• Номын санг хөгжлийн бодлогын хүрээнд хүлээн зөвшөөрөх ёстой.

Лионы тунхаглал бол Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын (НҮБ) гишүүн улсуудаас хүн бүр мэдээлэл авах боломжийг хангах, тухайн мэдээлэл нь ойлгохуйц байх, тогтвортой хөгжил, ардчилсан нийгмийг хөхиүлэн дэмжихэд шаардлагатай мэдээллийг ашиглах, хуваалцахдаа хичээл зүтгэл гаргахыг уриалж, 600 гаруй байгууллага гарын үсгээ зурсан нөлөөллийн баримт бичиг билээ. Уг тунхаглалд мэдээлэл авах боломжийг бүрдүүлэх нь хүмүүсийг мэдэлжүүлж, улмаар хөгжлийг дэмждэг болохыг бүрэн илэрхийлсэн юм. Хүн бүр эрх мэдэлжсэнээр:

• Өөрийн иргэний, улс төрийн, эдийн засгийн, нийгмийн, соёлын эрхээ эдлэх;
• Шинэ ур чадвар сурах, ашиглах;
• Шийдвэр гаргах, идэвхтэй, оролцоог дэмжсэн иргэний нийгэмд гар бие оролцох;
• Хөгжилд тулгарч байгаа асуудлыг хүй олонд (community) тулгуурласан шийдлээр шийдвэрлэх;
• Эгэх хариуцлага, ил тод байдал, сайн засаглал, мэдэлжих үйл явцыг баталгаажуулах;
• Тогтвортой хөгжлийн талаарх төрийн болон хувийн хэвшлийн зүгээс гаргасан хичээл зүтгэлийг хэмжих болно.

Гурван жил гаруй хэлэлцэж, 2015 оны 9 дугаар сард баталсан Тогтвортой хөгжлийн 17 зорилго нь НҮБ-ын нийт 179 зорилт бүхий, эдийн засгийн, байгаль орчны, нийгмийн хөгжлийг багтаасан 2030 он хүртэлх хөгжлийн хөтөлбөр билээ. Энэ нь Улс бүр өөрийн ард түмнийхээ төлөө дэлхий ертөнцөө сайн сайхан болгоход идэвхтэй оролцох, хэнийг ч ардаа үлдээхгүй байх төлөвлөгөөг агуулсан байдаг.

Номын сан бол эдгээр зорилгод хүрэхэд чухал үүрэгтэй байгууллага бөгөөд соёлын өвийг сахин хамгаалах, бүх нийтээр бичиг үсэг тайлагдах, мэдээлэлд хүн бүрийг тэгш хамруулах, мэдээлэл, харилцаа холбооны технологид (МХХТ) нэвтрэх зорилтыг хэрэгжүүлэхэд үндсэн чиг үүрэг гүйцэтгэнэ. Ялангуяа 16.10 (мэдээлэл авах боломж), 11.4 (соёлын өв) 17.8 (МХХТ), 5b (МХХТ-иор эмэгтэйчүүдийг мэдэлжүүлэх), 9c (МХХТ-ийн хүртээмж) дэх зорилтдоо нарийвчлан тодорхойлсон билээ. Тэр дундаа дэлхийн хүн амын талаас илүү хувь нь цахим орчноос мэдээлэл авах боломжгүй үед өнөөгийн мэдлэгийн нийгмийн маань номын сан нь хүн бүрд мэдээлэл авах боломж, хүртээмжийг хангах болно.

Дэлхий дахинд 320,000 гаруй нийтийн номын сан, сая гаруй парламентын, үндэсний, их сургуулийн, судалгааны, ерөнхий боловсролын сургуулийн, тусгай номын сан нийтлэгээр мэдээлэл олж авах, түүнийг ашиглах ур чадварыг аливаа этгээдэд олгох, цахим эринд хүмүүст чухал дэмтэй байгууламж гэж тооцвол зохино. Номын сан нь МХХТ-ийн дэд бүтэц болж, мэдээллийг үр дүнтэй ашиглах хүний чадавхыг боловсруулах, дараагийн үедээ зориулан мэдээллийг хадгалж дамжуулахад гол үүрэгтэй гэж болно. Өөрөөр хэлбэл хүн амын бүх хэсэгт, нийгмийн бүхий л бүлэгт нээлттэй, хүрч чадахуйц, үр дүнтэй орон нутгийн мэдээлэл түгээх, хадгалах, дамжуулах итгэлтэй сүлжээ гэж дүгнэж байна.

Манай улсад 15 мянга гаруй сохор, сул хараатай хүмүүс ажил эрхлэхгүй, мэдээлэлд тэр бүр ойр байхгүй байгаа арилгах үүднээс 2010 онд Улаанбаатар хотын нийтийн номын сан, Монголын хараагүйчүүдийн үндэсний холбоо хамтран, тоон DAISY формат бүхий номыг бүтээхээр хоёр дуу бичлэгийн студи байгуулсан ажээ. Энэ бол харааны бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан мэдээллийн хэлбэрийг нэмэгдүүлэхээр санаачилсан нэг л санаа болно. Мөн Монголын Номын Сангуудын Консорциум хэвлэмэл бүтээгдэхүүн хүртэх боломжийг хялбаршуулах зорилготой 2013 оны Маракешийн гэрээг соёрхон батлахад үнэтэй хувь нэмэр оруулсан билээ.

Номын санг Тогтвортой хөгжлийн зорилгыг хэрэгжүүлэхдээ татан оролцуулснаар:

• Чин сэтгэлтэй ажилтнуудын тусламжтайгаар тоон, дамжуулгын, мэдээлэлд нэвтэрсэн байдал, ур чадвар зэрэг бүх нийтээр бичиг үсэгт тайлагдах явдлыг хөхиүлэн дэмжиж;
• Мэдээлэл авах боломжгүй зааг, ялгааг улам арилгаж, төр, иргэний нийгэм, бизнесийн зүгээс орон нутгийн мэдээллийн хэрэгцээг ойлгоход улам тусалж;
• Төрийн хөтөлбөр, үйлчилгээнд зориулсан мэдээлэл түгээх цахим хуудсыг нэг дор нэгтгэж, сүлжээ байдлаар хангах;
• МХХТ-д нэвтрэх боломжийг улам тэлж, тоон хэмжигдэхүүнд татан оролцуулах нөхцөлийг сайжруулж;
• Судалгаа, шинжилгээ, академик төлөөллийн төв байдлаар үйлчилж;
• Дэлхийн өв, соёлыг хадгалах, түүнд нэвтрэх боломжоор хангах болно.