Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотод тулгамдсан асуудал олон бий. Эдгээр ийн заримыг нь нийслэлийн удирдлагууд шийдвэрлэж, заримыг нь шийдвэрлэхийн төлөө ажиллаж байна. Гэхдээ аль ч цаг үед шийдэж чадаагүй өнөөдрийг хүрсэн асуудал бол агаар болон хөрсний бохирдол юм. Үүнийг хэрхэн шийдвэрлэх ёстой  талаар амтай болгон ярьдаг ч төдийлөн үр дүнд хүрч чадаагүйг өнөөдрийн бодит байдлаас харж болно. Агаарын бохирдлыг гэхэд өвлийн улиралд эрчимтэй яриад нэг хэсэгтээ чимээгүй болдог. Харин хөрсний бохирдлын талаар тэр бүр хэлэлцээд байдаггүй ч яалт ч үгүй  шийдвэрлэх асуудлын эхэнд эрэмбэлэгдээд буй. Хөрсийг бохирдуулж буй гол хүчин зүйл нь гэр хорооллынхны нүхэн жорлон, бохир усаа гудамж, талбайд асгах, ил задгай талбайд автомашин угаах зэрэг юм.  Тодруулбал, айл өрхийн бие засах газар, бохир усны нүх зэрэг ариун цэврийн байгууламжийн хүрэлцээ, ашиглалт муу, бохир ус зайлуулах шугам хангалтгүйн зэрэгцээ иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын зүй бус үйлдлээс болж  хөрс ихээхэн бохирдоод байгаа билээ.  Тиймээс хөрс бохирдуулж буй олон хүчин зүйлийг цувралаар хүргэх болно. Энэ удаад бид хөрс болон ундны усыг зүй зохисгүй хэрэглэж байгааг онцолсон юм.

Хүйтнийг үл ажран автомашин угаагчид зам даган зогсч, алчуураараа далалдаг уламжлал тогтоод олон жилийн нүүрийг үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, тэд явган хүний зам дээр савтай ус байрлуулж, мотороор шүршин автомашин угаадаг юм. Харамсалтай нь тэдний энэхүү үйлдэл автозамын эвдрэл, хөрсний бохирдолд сөргөөр нөлөөлдөг. Хүйтний улиралд мөс болон тогтож хүний амь насанд ч аюул учруулахад хүрээд байна.  Үүнийгээ тэд өөрсдөө мэддэг, холбогдох байгууллагынхан шаардлага тавьдаг ч өдийг хүртэл цэгцрээгүй л байна. Харин ч хүрээгээ тэлж, бохир усаа ил задгай талбайд асгаж, ургасаар л байна. Тухайлбал, алчуураар даллагсадын цуваа Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвийн арын зам дагуу, мөн Баянбүрдийн аюулгүйн тойргоос Цагаан байр, 32-ын уулзвар хүртэл үргэлжилнэ. Тиймээс юун түрүүнд ил задгай талбайд автомашин угааж буй иргэдтэй уулзаж зарим зүйлийг тодрууллаа. Тэдний ярьж буйгаар автомашин угаалгын үйлчилгээ эрхлэхэд  хэн нэгнээс тусгай зөвшөөрөл авах шаардлагагүй,  бас амьдралаа залгуулахын тулд ийм ажил хийж буй талаар учирлав.  Автомашиныг жижиг, томоос нь шалтгаалан харилцан адилгүй үнэтэй угаадаг бөгөөд зарим нь аяга таваг угаагч шингэнээр усаа хөөсрүүлдэг аж. Автомашин угаасан ус нь ховил үүсгэн зам, гудамж, талбай руу урсаж, явган хүн явахад хүндрэлтэй болжээ. Үүнийг гэр хорооллынхон сайн мэднэ.
Хөрс өөрөө цэвэрших чанартай ч нийслэлийн хувьд ийм боломжгүй

Улаанбаатар хотын суурьшлын бүсэд хамаарах 50 гаруй цэгээс жил бүрийн тав, аравдугаар сард дээж авч, шинжилгээ хийлгэг хөрсний бохирдлын төвшинг тогтоодог байна. Тус судалгаагаар Зуун айл орчимд хром, хар тугалга, никель, Сонгинохайрхан дүүргийн Сонгины амралт орчим бактер, мөөгөнцөр их хэмжээтэй харин Нарантуул захын орчим аммоний азот 50 дахин их гарчээ. Хөрс хүний буруутай үйл ажиллагааны нөлөөгөөр бохирддог ч өөрөө цэвэрших чанартай аж. Гэхдээ энэ нь бохирдлын хэмжээ, ямар төрлийн зүйлээр бохирдсон, цаг агаарын байдал, хөрсний бүтэц зэргээс хамаардаг бол нийслэлийн хувьд өөрөө цэвэрших хэмжээнээс давсан гэдгийг холбогдох мэрэгжилтэн тодотгов. Тэрбээр бохирдсон хөрсөнд цусан суулга өвчин үүсгэгч нян 25-100, балнадын нян 100-400, саажилтын вирус 100-150 хоног хадгалагдаг, мөн эвгүй үнэр гарч, индол, хүхэрт устөрөгч, метан зэрэг хорт хий ялгарч агаарыг бохирдуулдаг гэдгийг сануулав.  Иймд угаадас, хогоо ил задгай, гудамж, талбайд асгахгүй,  нүхэн жорлон гаргахаас татгалзах, автомашин ил задгай угаахгүй, ус зайлуулах зориулалтын шугамтай байхыг зөвлөв.
           Т.Эрдэнэболор: Автомашин угаалгын газруудын стандартыг  шинэчилж,                                                                  мөрдүүлэх ёстой
Ил задгай талбайд автомашин угааж буй иргэн, аж ахуйн нэгжид нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газраас хэрхэн хяналт тавьж байгаа талаар тус газрын Байгаль орчин, геологи, уул уурхайн хяналтын улсын байцаагч Т.Эрдэнэболороос тодрууллаа.  
-Ил задгай талбайд автомашин угааснаар байгаль орчинд ямар сөрөг нөлөө үзүүлдэг вэ?
-Автозамын эвдрэл болон хөрсний бохирдолд тодорхой хэмжээнд нөлөөлдөг. Тухайн газарт үргэлж автомашин цуглардаг учраас тэр орчинд утааны бохирдол үүсч хүхрийн хүчил, нүүрсний хий ялгардаг. Түүнчлэн хар тугалга зэрэг хүнд металл бий болдог учраас хорт хавдар үүсгэх аюултай. Тортог, тоосонцор нь хүний амьсгалын замд сөрөг нөлөөтэй.
-Танайхаас автомашин угаалгын газруудад шалгалт хийдэг байх. Тухайлбал, ямар зөрчил илэрсэн бэ?
-Эдгээр газарт төлөвлөгөөт болон төлөвлөгөөт бус шалгалт хийдэг. Өнгөрсөн оны шалгалтаар цахилгааны утасны холболтыг ил задгай хийснээс галын аюул гарах нөхцөлийг бүрдүүлж, автозамын зорчих хэсэг болон зогсоол, ногоон байгууламж, зүлэг талбайг бохирдуулан, хөрсний эвдрэл үүсгэж байгааг тогтоосон.  Энэ мэт зөрчил ихэвчлэн гэр хороолол дунд болон зам дагуу үйл ажиллагаа явуулж буй автомашин угаалгын газруудад илэрч байна. Үүнээс гадна дийлэнх нь байгаль орчны үнэлгээ хийдэггүй зөрчил илэрсэн. Тухайн үйл ажиллагаа нь байгаль орчинд ямар нөлөө үзүүлж буйг тогтоож, сөргөөр нөлөөлсөн хүчин зүйлийг бууруулах төлөвлөгөөг гаргах ёстой. Өөрөөр хэлбэл хөрс, агаар бохирдуулж байгаа бол бууруулах арга хэмжээ авна гэсэн үг. Утаа хаяж байвал янданд шүүлтүүр тавих, хөрс бохирдуулбал бохирыг нэвтрүүлэхгүйн тулд хатуу хучилт тавих, дуу шуугиан ихтэй бол хаалт тавих зэргээр үнэлгээг тусгаж өгөх ёстой. Мөн автомашин угаалгын газруудын гол зөрчил нь маш их хэмжээний цэвэр ус ашиглаж байгаа явдал.
-Энэ асуудалд хэрхэн хяналт тавьж,  ямар шаардлага хүргүүлж байна вэ?
-Саарал ус ашиглах шаардлага тавьдаг. Тодруулбал,  ашигласан усаа тунгаагаад, дараа нь цэвэршүүлж үйл ажиллагаандаа хэрэглэх ёстой.Энэ талаар Автомашины угаалгын газрын үйл ажиллагаа явуулах  ерөнхий шаардлага, стандартад тусгасан байдаг. Үүнийг тэд огт мөрдөгдөхгүй байна.
-Ил задгай талбайд автомашин угааж буй газруудыг хэрхэн цэгцлэх ёстой гэж харж байна вэ? 
-Дээр дурдсан стандартыг 2003 онд баталсан юм билээ. Эхний ээлжид үүнийг  шинэчилж, сайжруулж тэр дагуу үйл аижллагаа явуулах шаардлагыг хатуу тавих  хэрэгтэй. Ингэхдээ байгаль, орчин талаас нь тухайн газруудыг бохироо гадагш урсгахгүй байх талаар тодорхой тусгах нь зүйтэй. Хоёрдугаарт,  ус цэвэршүүлэх овор багатай, хямд үнэтэй технологийг Монголд нэвтрүүлэх шаардлагатай.
               

                 Автомашиныг цэвэр усаар угааж буй нь хэтийдсэн хэрэглээ

Автомашин угаагчидтай холбоотой бас нэгэн асуудал нь ундны буюу цэвэр усыг ашиглаж буй  явдал юм. Улаанбаатар хотын хэмжээнд автомашин угаалгын 170 газар үйл ажиллагаа явуулж байна. Нэг автомашин угаахад дунджаар 40-50 литр цэвэр ус ашигладаг бөгөөд замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа суудлын 400 мянга  гаруй автомашиныг нэг удаа угаахад 16 сая литр цэвэр ус шаардлагатай. Тэгвэл саарал усны технологийг автомашин угаалгын газрууд хэрэглээндээ нэвтрүүлснээр энэ тоог 9-10 сая литрээр багасгах боломжтой аж. Манай улсын цэвэр усны нөөц багасч буй өнөө үед бохироо зайлуулахаас эхлэн бүх цэвэр ус ашиглах нь хэтийдсэн хэрэглээ юм. Тодруулбал, Улаанбаатар хотын гүний усны нөөц 330 мянган шоо метр байдгаас ашиглах боломжит нөөц нь 253.7 мянган шоо метр. Тиймээс нийслэл хотын хүн амын өсөлт, ашиглалтаас үүдэн гүний усны нөөцийг хамгаалах, хэрэглээг бууруулах шаардлага жилээс жилд нэмэгдэж байна. Тухайлбал, ундны уснаас бусад хэрэглээнд гадаргын болон цэвэршүүлсэн буюу саарал усыг ашиглах, зарцуулалт багатай техник технологийг нэвтрүүлэх замаар асуудлыг шийдвэрлэх боломжтой. Тиймээс ил задгай талбайд автомашин угаалгын үйлчилгээ үзүүлж буй иргэн, аж ахуйн нэгжийг нэгдсэн зохион байгуулалтад оруулж, ажиллах орчин нөхцөлийг өөрчлөх, саарал ус ашиглах шаардлагыг дүүргийн болон нийслэлийн удирдлагууд тавьдаг байна.
                                    Саарал ус ашиглах шаардлагатайг сануулав
Нөгөө талаар Улаанбаатар хотын усны үйлчилгээний тариф автомашин угаалгын газарт литр тутамд нэг төгрөг 50 мөнгө бол бохир усны үйлчилгээний тариф шоо метр тутамд 1700 төгрөг байна. Иймд цаашид бохир усны үйлчилгээний тарифыг шатлан өсгөх, стандартаас давсан бохир ус төвлөрсөн шугам, хүрээлэн буй орчинд нийлүүлсэн тохиолдолд хариуцлага тооцож, таслан зогсоох шаардлагатайг нийслэлийн Байгаль орчны газраас мэдэгдлээ.

Түүнчлэн автомашин угаалгын газрууд гүний буюу цэвэр ус ашиглаж байгаа нь ундны усны хэрэглээнд ихээхэн сөрөг нөлөө үзүүлдэг учраас тэдэнд саарал ус ашиглах шаардлагатайг сануулсан юм. Зарим газар энэхүү шаардлагыг хүлээн авч, үйл ажиллагаандаа хэрэгжүүлж байгаа талаар ч дурдлаа.  “Мөн хэн илүү бохирдуулна тэр хэмжээгээр илүү төлбөр төлдөг байх зарчмаар бохирдуулагчийн төлөх хэмжээг тогтоох хэрэгтэй. Байгаль орчноо хамгаална гэдэг техник, технологио шинэчлэхийг хэлээд байгаа юм” гэж ярьлаа.  Иймд үйл ажиллагаандаа саарал болон цэвэр ус ашигладаг автомашин угаалгын газруудаар орсон юм. Автомашин угаалгын газрууд цэвэр ус ашиглаж байгаа нь хөрөнгө мөнгө, саарал усны тухай эрх зүйн зохицуулалт байдагүй,  мөн хэрхэн ямар аргаар саарал ус ашиглах талаар мэдлэг хомс байдаг аж. Тоног төхөөрөмж нь өндөр үнэтэй учир зарим нь авч чаддаггүй байна. Тухайлбал, “Солонгын долоо” автомашин угаалгын менежер Б.Эрдэнэбаяр “Одоогоор бохир ус  цэвэршүүлэх технологийг 20-30 мянган ам.доллараар худалдаалж байна. Ийм хэмжээний мөнгийг шууд гаргах боломжгүй урчаас цэвэр ус ашигладаг.  Уг нь саарал ус ашиглах бодол байв ч олон шалтгааны улмаас нэвтрүүлж чадаагүй. Хэрэв өртөг багатай, ашиглахад хялбар технологи байвал ашиглахад бэлэн” гэсэн юм.  “Khangai car wash” автомашин угаалгын газрын захирал Л.Золжаргал “Өндөр үнэтэй технологи нэвтрүүлбэл угаалгынхаа үнийг нэмэх шаардлагатай болно. Тэгвэл автомашинаа угаалгах хүн олдохгүй. Тэр тусмаа гэр хороололд үйл ажиллагаа явуулж буй угаалгын газруудад эрсдэлтэй. Сард усны төлбөрт 300-400 мянган төгрөг өгдөг.  Хэрэв саарал ус ашиглавал усны төлбөр ч хоёр дахин буурна гэсэн тооцоо бий” гэсэн юм. Бохир ус цэвэршүүлэх технологийг нэвтрүүлээд гурван жил болж буй “Eco car wash” автомашин угаалгын газраар орлоо. Тус газрын менежер Я.Пүрэвдорж “Машин угаасан усаа эргүүлээд хэрэглэж байгаа болохоор цэвэр ус огт ашиглахгүй байгаа. Машин угаасан ус дөрвөн худгаар дамжиж нүүрсэн шүүлтүүрээр шүүгдээд дахин ашиглах боломжтой болдог. 70-80 хувьтай цэвэрлэдэг. Америк технологи учраас багагүй үнэтэй. Гэхдээ үүнээс илүү хямд зардлаар усаа цэвэршүүлж дахин ашиглах боломж бий” гэлээ.
Ил задгай талбай, зам дагуу алчуур даллан зогсогч автомашин угааж буй хүмүүст саарал ус ашиглах шаардлага тавих нь хэтийдсэн хэрэг байж болох юм. Гэхдээ  ядаж хөрс бохирдуулахгүй, бохир усаа гадагш урсгахгүй, цэвэр усыг ариг гамтай шаардлага тавьж, зөрчил гаргаж буйд нь хатуухан хариуцлага тооцох хэрэгтэй болжээ. Тэгэхгүй бол эрүүл хөрсгүй, цэвэр усгүй болох нь.

С. Анирлан