Соёл урлагийн газрын соёл, соёлын өвийн хэлтсийн дарга Н.Мөнхзултай уулзаж ярилцав.
-Ойрын үед эрчимтэй хийж байгаа бодлогын чанартай ажлууд юу байна?
-Соёл урлагийн салбарт нэлээд том шинэчлэлтүүд хийгдэж байна. Соёл урлагийн байгууллагуудын менежментийн асуудал шинэ шатанд яригдаж байгаа. Олсон орлогыг буцааж өөрийнх нь хөгжилд зарцуулах асуудал яригдаад, Сангийн яам болон холбогдох салбар байгууллагуудын түвшинд яригдаад, шийдэгдээд явж байна. Энэ ажилтай холбоотой дүрэм журам эрх бүхий байгууллагуудын хамтарсан шийдвэрээр гарч байгаа. Урд нь манай мэргэжлийн урлагийн байгууллагууд орлогоо давуулсан орлоготойгоо нийлүүлээд улсад тушаачихдаг. Буцаагаад тэр мөнгөө зарцуулж чаддаггүй, давсан орлогоосоо тодорхой хэмжээнд үйл ажиллагаандаа зориулдаг байсан. Төсвийн шууд хараат байдал нь байгууллагын хөгжлийг хойш татаж байсан гэж болно. 2019 оноос байгууллага олсон орлогынхоо тодорхой хувийг хүний нөөц, нийгмийн асуудал гээд өөрсдөдөө зарцуулна. Тэгэхээр орлогыг нийтээр нь төвлөрүүлж байгаад, тэр хөрөнгөөс том төслүүд, доголдож буй салбаруудаа санхүүжүүлэх боломж бүрдэж байгаа.
Мөн Монголын соёл урлагийн байгууллагын гадаад харилцааг өргөжүүлэх ажлууд хийж байна. Монгол Улсын гадаад сурталчилгаа, хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх ажлыг соёл урлагийн байгууллагуудаар дамжуулах, соёлын өвийг сурталчлах байдлаар явуулах юм. Ингэхдээ гадаад улсуудад үзэсгэлэн гаргах, яг зорилтот бүлэг рүү чиглэсэн урлагийн тоглолтуудыг зохион байгуулах, буцаад тэр үйл ажиллагаанаас орлого орж ирдэг байдлаар зохион байгуулна. Энэ ажиллагаа нь бусад салбаруудын хөгжилд ч нөлөөлж болно шүү дээ.
-Соёлын өвийг бүртгэлжүүлэх, тоолох, хараа хяналтад авах ажлууд хэр байгаа вэ?
-Манай соёл урлагийн газар байгуулагдаад хоёр жил болж байна. Бид 2018 онд соёлын өвийн асуудлыг цогцоор нь авч үзсэн. Үүнд соёлын биет бус өвийн болон соёлын өвийн, хөдлөх болон үл хөдлөх дурсгалын, музейн асуудал бүгд багтсан. Соёлын биет бус өвийн чиглэлээр “Нүүдэлчин Монгол” наадам хийсэн. Энэ наадмын үеэр ЮНЕСКО-гоос гаргасан зарчмын дагуу, таван ай савын хүрээнд соёлын биет бус өвийг ангилж гаргаж ирсэн. Соёлын биет бус өв нь урт удаан цаг хугацааг туулан хүнээр дамжиж, аман болон бичгээр уламжлагдаж ирдэг. Тэгэхээр Монголчуудын ахуй амьдрал, орчин, урлаг соёл, зан үйл гээд олон зүйл багтана. Бидний амьдралын салшгүй нэг хэсэг юм. “Нүүдэлчин Монгол” наадмаар энэ бүхнийг цогцоор нь харуулж чадсан. Таван ай сав гээд ёс заншил, байгаль ахуй, ардын язгуур урлаг, гар урлал, идээ ундаа гээд энэ бүгдийг нэг дор авчраад наадлаа. Жишээлбэл Сүхбаатар аймгийнхан шилийн сайн эр цайгаа хэрхэн болгож ууж байсныг харуулсан. Чулуугаа гал дээр халааж тагшинд хийгээд цайгаа үйчхэж байгаа нь маш хялбар, ямар ч техник хэрэгслийн тусламжгүй уламжлалт арга зүй байхгүй юү. За тэгээд Монгол эмэгтэй цайгаа чанаж байхдаа хэрхэн суудаг, самрахдаа нар зөв эргүүлэх, идээ ундаагаа дээр нь хийх, байгаль дэлхийдээ ёслол үйлдэж эх дэлхийдээ дээжээ өргөх энэ бүгдийг үзүүлсэн. Тэгээд дээрээс нь өвлөн уламжлагчид маань дараа үедээ уламжлуулж байна уу гэдгийг харуулсан. Ингээд соёлын биет бус өвөө сурталчилж, бүрэн дүүрэн харуулсан наадам хийлээ.
Мөн хаягдаж гээгдсэн, мартагдаж буй биет бус өвийг сэргээн судлах ажлууд байна. Манайд соёлын өвийн улсын нэгдсэн бүртгэл, мэдээллийн сан гэж бий. Биет өвийг хөдлөх, үл хөдлөх гэж хуваадаг. Бид хөдлөх, үл хөдлөх дурсгалын газруудаа бүгдийг бүртгэчихсэн байгаа. 2019 онд орон нутгийн удирдлага, эрдэмтэн судлаачидтайгаа хамтран тухайн нутаг орон бүрт ажиллаж, дахин үзлэг хийгээд шинэчилж бүртгэнэ. Энэ ажлыг эхлүүлсэн. 2018 оны арван нэгдүгээр сарын нэгнээс 2019 оны гуравдугаар сарын 31-нийг хүртэл Монгол улсын хэмжээнд түүх соёлын хөдлөх дурсгалын тооллого зохион байгуулж байна. Ингэж цэгцлээд зургаан сар гэхэд тайлан мэдээгээ Засгийн Газарт танилцуулна. Тэгээд олон нийтэд хэдэн өвтэй юм, бүрэн бүтэн байна уу, хэрхэн хадгалагдаж байна вэ гэдэг талаар мэдээлэл хүргэнэ.
-Соёлын өвийг хөндөж, устгаж байна гэсэн хэл ам их гардаг. Энэ тал дээр ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?
-Энэ бол Соёлын өвийн тухай хуулийн хэрэгжилтийн тухай л асуудал юм. Манай Соёл урлагийн газар хууль хэрэгжүүлдэг байгууллага. Соёлын өвийн тухай хуульд аль шатанд ямар байгууллага юу хийх вэ, ямар үүрэгтэй вэ гэдэг бүгд бичигдсэн байгаа. Харин хуулийн талаарх мэдлэг, салбар бүрт харилцан адилгүй байна. Үүнээс болоод асуудлууд үүсч байна. Жишээ нь энэ жил бид Сонгинохайрхан дүүргийн 19-р хорооны нутаг дэвсгэр дэх Улсын эх дагина Догдогдулам хатны дурсгалт газар дээр авран хамгаалах ажиллагаа явуулсан. Дүүргийн холбогдох албан тушаалтан, мэргэжилтнүүд Соёлын өвийн тухай хуулиа мэдэхгүйгээс болоод тухайн газарт зөвшөөрөл олгосон. Бид ажлын хэсэг байгуулж ажиллаад газрын зөвшөөрлийг цуцлуулж, түүхийн дурсгалаа хамгаалалтад авсан. Энэ бол холбогдох албан тушаалтнуудын хууль, холбогдох журмаа мэддэггүй, уялдаа холбоогүй ажилладгаас үүдсэн асуудал. Цэг нь тогтоогдчихсон, мэдээллийн санд бүртгэгдчихсэн дурсгалт газар дээр л ийм асуудал үүсч байгаа нь шат шатандаа хуулиа судлах, сурталчлах ажлыг эрчимжүүлэх хэрэгтэйг харуулж байна.
-Та бүхэн энэ ажилд хэр анхаарч ажилладаг вэ?
-Бид арваннэгдүгээр сард “Соёлын өвийн анхдугаар зөвлөгөөн“ хийлээ. Зөвлөгөөнд соёлын өвийн чиглэлээр ажиллаж байгаа соёл урлагийн байгууллагын ажилтнууд болон соёлын өвтэй хамааралтай МХЕГ, ГЕГ, цагдаагийнхан, газар олгож буй эрх мэдэл бүхий хүмүүсийг оролцууллаа.
Тэгээд төрөөс түүхэн дурсгалт газруудаа хашаа барих төдийгөөр хамгаалах уу, олон нийтийн оролцоог хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ гэдгийг ч ярьсан. Бид цаашдаа Дондогдулам хатны дурсгалт газрыг жишээ болгож бүр томоор ярина. Тэнд газрын зөвшөөрлийг нь цуцлуулсны дараа Түүх археологийн хүрээлэнгийн судлаачдыг оролцуулж дээж авч судалгаа хийсэн. Тэгэхэд шууд хатантай холбоотой дурсгалууд илэрч гарч ирсэн. Бид энэ газрыг хашаалаад орхивол дахин эрсдэлд орох магадлалтай учраас олон нийтийн оролцоотой хамгаалах, бүх нийтийн цэцэрлэгт хүрээлэн болгоё гэсэн төлөвлөлт хийгээд нийслэлд танилцуулж дэмжлэг авсан. Одоо архитекторын зураг төсөл нь гарч, төсөв нь шийдэгдсэн. Дараа жил энэ ажил бүрэн дүүрэн хийгдэнэ. Энэ бол хамгаалалт юм.
Бид ард иргэддээ соёлын өвийн талаар мэдлэг, мэдээлэл өгч, хайрлах хамгаалах дархлааг тогтоох хэрэгтэй байна. Манай улс маш их соёлын өвтэй. Энэ өвийг хэрхэн хамгаалж, хадгалж өвлөн уламжлуулах вэ гэдэг бидний бодох ёстой асуудал болоод байгаа юм.
-Байгалийн түүхийн музей хаалгаа бариад удлаа. Хэзээ энэ асуудал шийдэгдэх вэ?
-Байгалийн түүхийн музейн бүх үзмэрийг зохих стандарт, нөхцлийн дагуу найдвартай хадгалж хамгаалсан. Байшингийн асуудал яригдаж байна. Жирийн нэг обьект биш учраас зураг төсөл, хөрөнгө санхүүгийн асуудал нь гүйцэд шийдэгдээгүй байна.
Г.ПҮРЭВСҮРЭН
