Улс төр
Э.Бат-Амгалан: Хэрээс хэтэрсэн улстөржилт дүүргийн хөгжлийг хойш нь татаж байна

Баянзүрх дүүргийн Засаг дарга Э.Бат-Амгалантай ярилцлаа. Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд тус дүүрэг Засаг даргагүй байсан юм. 2016 онд болсон дүүргийн ИТХ-ын сонгуулийн үеэр маргаан гарч, улмаар Засаг даргаа томилж чадалгүй өдий хүрсэн. Эл маргааныг шүүх эцэслэсэн шийдсэнээр өнгөрсөн сарын 23-нд тус дүүргийн хоёр тойрогт дахин сонгууль явуулсан байдаг. Тус сонгуульд МАН ялалт байгуулснаар Баянзүрх дүүрэг албан ёсны Засаг даргатай болсон нь энэ юм.
-Гудамж талбайд үүссэн хур хогноос авхуулаад эмх цэгцэд оруулах ажил овоорсон үед та Баянзүрхийн Засаг дар-гаар томилогдлоо. Ханцуйгаа шамлаад зүтгэхээс өөр аргагүй хариуцлагатай үе гэж болох юм. Анхны ажлаа хаанаас эхэлье гэж бодож байна вэ?
-Таны хэлсэнчлэн хогны асуудлаас л эхлээд цэгцэлнэ гэж төлөвлөж байна. Уг нь сэтгэл гаргаад л шийдчих асуудал. Харамсалтай нь сүүлийн жилүүдэд дүүр-гийн тулгамдсан асуудлын нэг болсон. Би Баянзүрх дүүрэгт 12 дахь жилдээ ажиллаж байна. Хамгийн сүүлд, 2008-2012 онд дүүргийн Үйлдвэр, үйлчилгээний хэлтсийн даргыг албыг хашиж байлаа. Тухайн үед Баянзүрхэд хог хаягдал хоёр том цэг байдаг байсан.
Гэтэл өнөөдөр 28 хороо бүрт зохиомол хур хог хаягдлын цэг бий болжээ. Иргэдтэй уулзаж, судалгаа авахад нэн тэргүүнд хогийн цэгийг цэгцэд оруулж, гудамжны гэрэлтүүлгийг сайжруулах хэрэгтэй гэж байна. Үүнийг цаг алдалгүй шийдвэрлэнэ.
-Газрын харилцаа, төрийн үйлчилгээтэй холбоотой гомдол, саналтай иргэн танай дүүрэгт олон байдаг юм билээ. Аж ахуйн ажил дороосоо ундардаг. Гэтэл дараагийн сонгууль болоход жил хоёр сарын хугацаа л үлдлээ. Ахуйн ажилтай зууралдаж өнгөрүүлэх хэр оновчтой юм бол?
-Иргэд төрөөс амьдрах аюулгүй, тохилог орчин, хөдөлмөр эрхлэх хууль зүйн таатай нөхцөл бүрдүүлж өгөхийг л хүсдэг. Дүүргийн дарга бол иргэдэд үйлчлэх ёстой улс төрийн ажилтан. Тиймээс нэн тэргүүнд цэвэрхэн, тохилог орчин бүрдүүлэхийг зорьж байна. Ажил, амьдралын минь 12 жил энэ дүүрэгтэй холбоотой учир ажил, орчинтойгоо танилцаж хугацаа алдахгүй. Бодож, төлөвлөсөн зүйлсээ төлөвлөгөө гаргаад эхнээс нь ажил болгоно.
ЗАЛУУСТ ЗОРИУЛСАН ЦОГЦОЛБОР, ДЭД БҮТЦИЙН ХОЁР ТӨВ БАЙГУУЛНА
-Тухайлбал?
-330 мянган хүнд тулгамдсан бүх асуудлыг нэг жилийн хугацаанд, нэг далайлтаар цэгцэнд оруулах боломжгүй. Тэр тусмаа ганц төсвийн хөрөнгөөр хийж, гүйцэтгэх бүр ч боломжгүй. Өнгөрсөн хугацаанд зөвхөн төсвийн хөрөнгөөр тулгарч буй бүх бэрхшээлээ арилгах гэсээр их хугацаа алдлаа. Энэ мэтээр гал унтраах зарчмаар ажиллаад ойрын жилүүдэд амжилтад хүрэхгүй.
Тиймээс хувийн хэвшлийн дэмжлэг авч гаднын хөрөнгө оруулагчдыг дүүргийн бүтээн байгуулалтад татан оролцуулах төлөвлөгөөтэй байна. Хувийн хэвшлийнхэн олон санал санаачилга гаргаж, дүүргийн ЗДТГ-т хандсан байдаг. Тэгэхээр үүнийг боломжтой гэж харж байгаа. Наад зах нь өнөөдөр Баянзүрх дүүрэгт залуучуудад зориулсан үзвэр, үйлчилгээний газар гэж алга.
Залуус маань кино үзэж, номын санд суухын тулд заавал хотын төв рүү явах шаардлагатай болдог. Өнгөрсөн жилүүдэд дүүргийн удирдлага залуусаа мартаж, хувь хүнийх нь хөгжлийн төлөө юу ч хийсэнгүй. Бид залуусын сурч боловсрох, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх, олон нийтэд хүртээмжтэй цогцолбор бий болгохоор гаднын хөрөнгө оруулагчидтай санал солилцож байгаа ажлаа шуурхайлна.
Мөн сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, боловсролын чанарын дээшлүүлэх тал дээр гарч байгаа олон санаачилгуудыг дэмжин, бодит үр дүн гаргах тал дээр анхааран ажиллана.
-Гэр хорооллын орчин нөхцөлийг хэрхэн сайжруулах вэ. Баянзүрх дүүргийн газар нутгийн дийлэнх нь гэр хорооллын бүс байдаг.
-Авто болон явган хүний замын ажил хоцрогдолтой явж байгаа. Энэ нь дээр дурдсан төсвийн хөрөнгийн хүрэлцээгүй байдлаас үүдэлтэй. Үүнээс болж хөрөнгө бага шаардагддаг буюу шороон замыг нь хусах, тэгшлэх зэрэг олон жилийн насгүй, үр дүнгүй ажлууд жил дараалан хийгдсээр байна. Тиймээс байгалийн чулуу болон бусад өртөг бага шаардагдах материалаар гэр хорооллын дунд зам тавих асуудлыг нийслэлийн хэмжээнд эрчимжүүлэх шаардлагатай. Үүнийг нийслэлийн удирдлага анхааралдаа авч ажиллах байх.
Бидний хувьд зөвхөн төсвийн хөрөнгийг хүлээхгүйгээр ямар нөөц боломж байна тэр бүхнийг ашиглаж ажиллана. Мөн гэр хорооллын гудамжны гэрэлтүүлгийг сайжруулахад түлхүү анхаарна. Аливаа ажлыг хийхэд судалгаа, төлөвлөлт чухал.
Өнгөрсөн хугацаанд бид олон төрлийн судалгаа хийсэн. Үүн дээрээ тулгуурлаж, төлөвлөгөө гаргаж байна. Зорьсон бүхнээ биелүүлэхэд дүүргийн өнгө, төрх өөрчлөгдөж иргэдийн маань амьдрах орчин дээшилсэн байна гэдэгт итгэлтэй байгаа. Энэ жил дүүргийн гэр хорооллын хоёр хороонд нийслэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар “Дэд бүтцийн төв” байгуулах ажлыг эхлүүлнэ. Бага оврын цэвэрлэх байгууламж, дулаан, цахилгааны бие даасан эх үүсвэрийг гэр хороололд байгуулснаар иргэдийн амьдрах орчин аяндаа сайжирна.
ЖИЖИГ, ДУНД БОЛОН ӨРХИЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ ИЙГ ДЭМЖИЖ, АЖИЛГҮЙДЛИЙГ БУУРУУЛНА
-Баянзүрх дүүрэгт ажилгүй иргэн цөөнгүй бий. Үүнээс улбаатай сөрөг үр дагавар ч олон байгаа. Тухайлбал, архидалтаас үүдэлтэй гэмт хэрэг, зөрчлийг дурдаж болно. Гудамж, талбай дахь аюулгүй байдлыг сахиулахын тулд ямар ажил хийхээр төлөвлөсөн бэ?
-Дүүргийн ИТХ-ын дарга Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохицуулах зөвлөлөө удирдан ажилладаг. Би энэ зөвлөлийн гишүүн учир санал оруулах боломжтой. Уг нь Баянзүрх дүүрэг бусдаасаа онцлог ихтэй. Монгол Улсын нийт хүн амын 12, нийслэлийн хүн амын 24 орчим хувь нь энэ дүүрэгт амьдарч байгаа.
Мөн “Нарантуул”, “Өгөөмөр”, “Да хүрээ”, “Дүнжингарав”, “Баянзүрх” гээд төвлөрсөн зах, худалдааны төв олонтой. Үүн дээр төрийн болон хувийн өмчийн 20 гаруй их, дээд сургуулийг оролцуулбал хамгийн их хөл хөдөлгөөнтэй дүүрэг. Энэ байдлыг давуу тал болгоод жижиг, дунд болон өрхийн үйлдвэрлэлийг дэмжиж ажилгүй иргэдийг ажлын байраар хангах тал дээр анхааран ажиллана.
Ер нь дүүргийн удирдлага бүх шатандаа хамтарч, оршин суугчдаа Баянзүрхийн иргэн гэдгээрээ бахархах хэмжээнд хүртэл нь ажиллах ёстой. Харамсалтай нь тэгж чадахгүй байна. Гэмт хэргийн тухайд гарсных нь дараа илрүүлэх бус, гарахаас нь өмнө сэргийлэх нь чухал. Тэгэхийн тулд залуусын сэтгэлгээ, хандлагыг өөрчлөх шаардлагатай юм. Үүн дээр бидэнтэй хамтарч цагдаагийн хэлтсүүд голлон ажиллах ёстой. Мэдээж цагдаагийн хэлтсүүд Нийслэлийн Цагдаагийн газар, ЦЕГ-аас санхүү, техникийн дэмжлэг авдаг ч энэ нь хүрэлцээгүй байдаг.
Энэ онд дүүргийн Цагдаагийн гурван хэлтэс тус бүрт 10 сая төгрөгийн хөрөнгө төсөвлөсөн байгаа юм. Үүнийг нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Цагдаагийн байгууллагатай нягт холбоотой хамтарч, үүнийхээ хажуугаар дээр хэлсэнчлэн гудамжны гэрэлтүүлэг, камержуулалтыг нэмэгдүүлэхэд онцгой анхаарна.
-Улаанбаатарт гарч буй нийт гэмт хэргийн дийлэнх нь Сонгинохайрхан болон Баянзүрх дүүрэгт үйлдэгдсэн байдаг. Нийслэлийн Засаг дарга уушийн газруудын ажиллах цагийн хуваарьт өөрчлөлт оруулна гэсэн. Баянзүрх дүүрэг уушийн газар олонтой. Тэдгээрийг цэгцэд оруулна биз дээ?
-Бүх зүйлийг хүч хэрэглэн дарах угаасаа зохимжтой арга биш. Би социализмын үед төрж, өсөөд зах зээлийн нийгмийн үед ажиллаж, амьдарч байна. Зах зээлийн нийгэмд аливаа зүйлийг хорьж, боох нь сайн үр дүн авчрахгүй. Түүнээс улбаатай сөрөг үр дагавар ч ихэсдэг. Жишээ нь 1990 оны дунд үеэр архичидтай тэмцэхийн тулд архины худалдааг хориглож, үйлдвэрүүдийг хаасан. Гэтэл шагийн архи худалдаанд гарч, иргэд гэртээ архи найруулж зардаг болсон.
Одоо бол эрх мэдэлтэй хүмүүсийн хамаарал бүхий компаниуд энэ салбарт ноёрхож байна. Баар, цэнгээний газруудыг шууд хаахаас илүүтэйгээр стандарт, үйлчилгээнд нь тавих шаардлагаа өндөрсгөөд, хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй гэж боддог. Чийг үнэртсэн, тухгүй үйлчилгээний газарт одооны залуус орохгүй. Тэгэхээр аяндаа зах зээлийн өрсөлдөөний зарчмаараа үйл ажиллагаагаа зогсоож л таарна.
Архины хэрэглээ өдөр ирэх тусам нэмэгдэж байна. Энэ үед олон нийтийг хамарсан, сэтгэлгээг нь өөрчлөх ажлуудыг шат дараатайгаар хийх нь чухал. Тэр дундаа залуусыг согтууруулах ундаанаас татгалзуулж, нийгэмд эзлэх байр суурийг нь нэмэгдүүлэх тал дээр энэ чиглэлийн ТББ-уудтай хамтран ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаа.
-Дүүргийн онцлогт тулгуурлан жижиг, дунд болон өрхийн үйлдвэрийг хөгжүүлж, ажилгүйдлийг бууруулах боломж байгаа юм байна. Гэхдээ хоёр намын тэмцлийн улмаас жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид зээл ч авч чадахгүй байгаа гэсэн. Энэ ямар учиртай юм бэ?
-Сүүлийн хэдэн жил энэ дүүрэгт улстөржилт хэрээс хэтэрсэн нь нууц биш болсон. Өнөөдөр тулгарч буй бэрхшээлийн уг сурвалж нь энэ. Засаг дарга нар бүрэн эрхийнхээ хугацаанд сонгуульд л бэлдсэн байдаг юм. Хэдийгээр дүүргийн Засаг дарга улс төрийн албан тушаалтан боловч сонгуулиас илүүтэйгээр иргэдийн төлөө ажиллах учиртай. Одоо гэхэд л нийслэлийн Засаг дарга захирамж гаргаж, дүүргийн даргаар миний биеийг томилсон боловч улстөржилт үргэлжилсээр л байна. Сонгуулийн үр дүнд гомдолтой хүн байж болно.
Гагцхүү гомдлоо хууль, хяналтын байгууллагад уламжилж, түүгээр шийдүүлэх нь зөв. Түүнээс биш өнөөдрийнх шиг нөхцөл байдлыг үүсгэж болохгүй. Өнгөрсөн хугацаанд Ардчилсан нам дүүргийг удирдаж байхдаа МАН-аас УИХ-д сонгогдсон гишүүд, зарим газрын дарга нартайгаа ойлголцож чадаагүй. Уг нь дүүргийн хөгжил, иргэдийн эрх, ашгийн төлөө хамтарч ажиллах ёстой хүмүүс шүү дээ, тэд.
Энэ хамтын ажиллагаа байхгүй учраас Баянзүрх гэдэг дүүрэг орхигдчихсон хэрэг. Энэ улстөржилт эцэстээ хороонд өрнөдөг болсон. Улмаар МАН-ын гишүүн бол зээл олгохгүй гээд л эхэлсэн байдаг юм билээ. Та үүнийг л асууж байх шиг байна.
ХУУЛИАС ДЭЭГҮҮР ЭРХ МЭДЭЛТЭЙ ХОРООНЫ ЗАСАГ ДАРГА БОЛОН ТӨРИЙН ШАТ ШАТНЫ АЛБАН ХААГЧ БАЙЖ БОЛОХГҮЙ ГЭДГИЙГ БИ ХАРИУЦЛАГАТАЙГААР ХЭЛМЭЭР БАЙНА
-Нэгэнт энэ сэдэв рүү “орсных” үүсээд буй нөхцөл байдлын талаар танаас хэдэн зүйл лавлая. Дүүргийн нөхцөл байдал өнөөдөр ямар байна вэ. Газрын асуудлаа шийдүүлж чадаагүй иргэдийн өргөдөл овоорч,Баянзүрхийн төсөв, санхүү нэлээд доголдсон сураг дуулдсан. Үнэн үү?
-Зарим асуудлыг холбогдох байгууллага нь шалгаж, дүн тавих байх. Монголд ардчиллын салхи сэвэлзээд 29 жил болсон. Гэтэл Баянзүрх дүүрэг улс төрийн байгууллага болчихсон байдаг. Бидний үеийнхэн Ардчиллын үнэ цэнийг хадгалж, залуус дүү нартаа өвлүүлэх учиртай юм. Түүнээс биш хэн түрүүлж тугаа хатгасан нь авдаг гэсэн зарчмаар ажиллаж болохгүй.
Төрийн үйлчилгээ, гүйцэтгэж буй ажлаараа Баянзүрх бусдаасаа сүүл мушгиж байгаа нь үнэн. Газартай холбоотой санал, гомдол, маргаан байгаа нь ч үнэн. Монгол Улсад хууль үйлчилдэггүй иргэн, байгууллага, салбар гэж байх ёсгүй. Иргэдийн санал, шүүмжлэлийг сонсож эдгээр асуудлыг шийднэ. Хуулиас дээгүүр эрх мэдэлтэй Хорооны Засаг дарга болон төрийн шат шатны албан хаагч байж болохгүй гэдгийг би хариуцлагатайгаар хэлмээр байна.
-Төрийн үйлчилгээг хүргэж буй хүмүүст арга хэмжээ авах нь ээ?
-Шаардлагатай бол арга хэмжээ авна. Төрийн үйлчилгээг намчирхаж, улстөржихгүйгээр иргэдэд тэгш хүртээх ёстой. Шат шатны байгууллага, газар, хороодод би шаардлага тавьж ажиллана. Бүх халамж, тэтгэмж, санхүүжилтийг намын гишүүнчлэл харж өгөөд, залуусын төрдөө итгэх итгэлийг алдагдуулж болохгүй. Энэ бүхнийг шударгаар явуулж, анхан шатны нэгж дээр ажиллаж байгаа хүмүүсийн намчирхдаг байдлыг таслан зогсоож, сэтгэлгээг нь өөрчлөх ёстой.
Мөн шаардлага тавьж байгаа шиг ээ тэдэнд ажиллах таатай орчин бүрдүүлж өгнө. Баянзүрхийн ИТХ 41 төлөөлөгчтэй. Түүний 21 нь МАН-ын төлөөлөл байна. Тэгэхээр дүүргийн хөгжилд энэ жил мэдэгдэхүйц дэвшил гарах болно. Цөөнхийн бүлгийнхэн бидний ажлыг дэмжиж зөв бол ташуурч өгч, буруу бол зөвлөгөө өгч ажиллах байх гэдэгт итгэлтэй байна.

Улс төр
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан төрийн дээд цол, одон, медаль гардууллаа.
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам байгуулагдсаны 100 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гаргаж, нэр бүхий эрхмүүдийг төрийн дээд цол, одон, медалиар шагналаа.
Гавьяат эдийн засагч цолоор:
- Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбарын ахмад ажилтан Цэвээний Гэлэгжамц,
Хөдөө аж ахуйн гавьяат ажилтан цолоор:
- ХХААХҮЯ-ны ахмад ажилтан Дамдиндоржийн Батмөнх,
Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан цолоор:
- “Улаанбаатар хивс” ХК-ийн ТУЗ-ийн дарга Цоодолын Зоригт,
Гавьяат механикжуулагч цолоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумын “Хүдэр Хурниад” ХХК-ийн зөвлөх механикжуулагч Юмжилийн Жигмэддорж,
Гавьяат мал зүйч цолоор:
- “Монголын махны холбоо” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал Нанцагийн Батсуурь,
Гавьяат агрономич цолоор:
- “Элит үр” ХХК-ийн агрономич Сүрэнжавын Нямжав,
Малын гавьяат эмч цолоор:
- “Биокомбинат” компанийн Үйлдвэрлэл, технологийн албаны дарга Баянгийн Дуламсүрэн,
Худалдааны гавьяат ажилтан цолоор:
- “Ви интернэйшнл” ХХК-ийн ерөнхий захирал Дэнсмаагийн Батболд,
Сүхбаатарын одонгоор:
- Сэлэнгэ аймгийн Хөдөө аж ахуйн газрын дарга асан, “Түмэн бут” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, Гавьяат механикжуулагч Хандмаагийн Даваахүү,
Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:
- “Говь” ХК-ийн ахмад ажилтан Түвдэнгийн Санжмятав,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын ахмад ажилтан, агрономич Лхамжавын Гантулга,
- ХХААХҮЯ-ны Хүнсний үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Даваасүрэнгийн Довчинсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны Салбарын хяналтын газрын дарга Баясгалангийн Батшагай,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын хэлтсийн дарга Алтангэрэлийн Гэрэлзаяа,
- ХААИС-ийн Агроэкологийн сургуулийн багш Лхамын Даваа,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах шинжээч Хөхөөгийн Алтангэрэл,
Алтан гадас одонгоор:
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн ахлах мэргэжилтэн Ядамцоогийн Отгонбаатар,
- “Доолт жавхлант” ХХК-ийн захирал Багадаваагийн Доржсүрэн,
- ХХААХҮЯ-ны шинжээч Чойжоогийн Долгорсүрэн,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Булган салбарын захирал Бодьгэрэлийн Ариунбаатар,
- ХХААХҮЯ-ны ахлах мэргэжилтэн Нямготовын Цэгмэд,
Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар:
- “Хөдөө аж ахуйн бирж” компанийн ахлах мэргэжилтэн Соёл-Эрдэнийн Алимаа,
- “Хөдөө аж ахуйн корпорац” компанийн Дархан салбарын захирал Тлеуханы Айгуль,
- Дорноговь аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын Мал аж ахуйн хэлтсийн дарга Наваансамдангийн Наранбаяр,
- ХХААХҮЯ-ны мэргэжилтэн Шагдарын Цэнд-Аюуш,
- Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын Хоршоог хөгжүүлэх сангийн мэргэжилтэн Цэрэндоржийн Батгэрэл нарыг шагналаа.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн дээд цол, одон, медаль хүртсэн эрхмүүдэд болон тэдний гэр бүл, хамт олонд ажлын амжилт, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөв.
Улс төр
Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийг хүлээн авсантай холбогдуулан боловсруулсан хуулийн төслүүдийг хэлэлцэв

Улсын Их Хурлын чуулганы 2025 оны 04 дүгээр сарын 17-ны үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн зарим хэсэг Үндсэн хуулийн холбогдох хэсэг заалтыг зөрчсөн эсэх маргааныг хянан шийдвэрлэсэн тухай Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны гуравдугаар дүгнэлтийг Улсын Их Хурал хүлээн авсан тухай тэрбээр дурдаад, тус хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсэгт “Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн сонгуульд нэр дэвшихээр бол хийсэн ажлын тайлангаа энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө тарааж болох бөгөөд үүнийг сонгуулийн сурталчилгааны материалд тооцохгүй.” гэж, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсэгт “Энэ хуульд заасан нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө Улсын Их Хурлын гишүүн хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор сонгогчидтой хийсэн уулзалт болон энэ хуулиар хориглоогүй арга хэмжээ нь сонгогчдын санал татах зорилгоор явуулж байгаа үйл ажиллагаанд хамаарахгүй.” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “… тэгш байдал, … хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.”, мөн зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Хүнийг … албан тушаал …-аар нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. …”, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх заалтад “… Төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй. …” гэснийг тус тус зөрчсөн байна.” гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг сануулав.
Улсын Их Хурал дээрх дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрсөнтэй холбогдуулан Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн холбогдох хэсэгт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулсныг тэрбээр ахалж ажилласан байна. Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Батбаатар, О.Номинчимэг, Г.Уянгахишиг, Ө.Шижир нар орсон бөгөөд хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгох, 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсгийг нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэхээс өмнө хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт зохион байгуулах нь аливаа этгээдэд нээлттэй байхаар өөрчлөх хуулийн төслийг боловсруулжээ. Хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан ээлжит сонгуулийн жил эхэлснээр хойш санал авах өдрийг дуустал, нөхөн болон ээлжит бус сонгуулийн тухайд сонгууль товлон зарласан шийдвэр гарснаас хойш санал авах өдрийг дуустал аливаа этгээд өөрөө болон бусдаар дамжуулж сонгогчдын саналыг татах зорилгоор эд зүйл тараахыг хориглосон зохицуулалтад ажлын хэвлэмэл тайлан хамаарахаар байна гэж үзэж 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоор төсөлд тусгасан байна. Харин хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1 дэх хэсэгт заасан эд зүйл тараах гэдэгт хийсэн ажлын цахим тайлан хамаарахгүй гэж ажлын хэсэг үзжээ.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар 41.9 дэх хэсгийг хүчингүй болгохоос өөр хувилбар ярилцсан эсэх, төсөлд аливаа этгээд гэсэн өөрчлөлт оруулж байгаа нь өмнөх зохицуулалтаас өргөжүүлж сонгуулийн жил эхэлснээс нэр дэвшүүлэх ажиллагаа эхлэх хүртэл зохион байгуулсан уулзалтыг агуулга, хэлбэрийн хувьд хянаж чадахгүй байх эрсдэл үүсэх, эсэх талаар асуулт асууж, хариулт авсан байна. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа ажлын хэсгээс боловсруулсан төсөлд аливаа этгээд хийсэн ажлын тайлангаа танилцуулах зорилгоор уулзалт хийх зохицуулалтыг нээлттэй байхаар тусгасан нь зүйтэй талаар санал хэлжээ. Хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу анхны хэлэлцүүлгээс эцэслэн батлах үе шат руу шилжүүлэх горимын санал гаргасныг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.
Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа, Ж.Алдаржавхлан, Ж.Баярмаа, С.Зулпхар, Ц.Мөнхбат, А.Ганбаатар, Ж.Золжаргал асуулт асуув. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа Улсын Их Хурлын гишүүний сонгогч, иргэдтэйгээ уулзсан уулзалтыг сонгуулийн үйл ажиллагаанд хамааруулахгүй гэсэн анхны үзэл баримтлалаар Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд тусгагдсан. Гэтэл аливаа этгээд гэж томьёолон нээлттэй болгосноор сонгуулийн сурталчилгааны 18 хоногийг үгүйсгэж байна гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, хуулийн төсөлд туссан аливаа этгээд, уулзалт зэрэг нь юун тухай өгүүлж буйг тодруулан асуув. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа Үндсэн хуулийн цэц Улсын Их Хурлын гишүүдэд давуу байдал бий болгосон байна гэж үзсэн тул уг боломжийг хэн бүхэнд нээлттэй болгох нь зүйтэй гэж үзсэн гэлээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Алдаржавхлан гишүүдийг эргэх холбоотой байхыг сонгогчид шаарддаг гэдгийг онцлоод, хэн бүхэнд хийсэн ажлаа тайлагнахад нээлттэй болчихвол сурталчилгааны 18 хоногийг байхгүй болгох хэрэгтэй гэв. Тэрбээр орон нутгийн сонгуулийн зохицуулалттай ижилсүүлж чандлах шаардлагатай гэсэнд Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир хуулийн төслийг Үндсэн хуулийн цэцийн гуравдугаар дүгнэлтийн хүрээнд боловсруулсан гэсэн тайлбар өглөө.
Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа сонгуулийн жил Улсын Их Хурлын гишүүд тайлан тавих нь үнэндээ ичгэвтэр зүйл байдаг гээд, аливаа этгээдэд уулзалт хийх эрх олгож байгаа нь дэвшил болж буйг сайшаасан бол Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар гишүүний бүрэн эрх Үндсэн хуульд заасны дагуу төрийн сүлдэндээ тангараг өргөснөөр эхэлж, дараагийн сонгуулиар шинэ сонгогдсон гишүүд тангараг өргөснөөр дуусгавар болдгийг сануулж, хэрэв сонгуулийн жил эхэлснээс хойш иргэд, сонгогчдодоо тайлангаа тавьж чадахгүй бол энэ бүрэн эрхийн хугацаа гурван жил, зургаан сар болчихно гэж тооцож байгаагаа онцлов. Хуулийн төсөлд дурдсан “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүд орно гэдгийг ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир тодотгоод, хийсэн ажлаа тайлагнаж болохоос бус би нэр дэвшинэ, намайг сонгоорой гэж өөрийгөө сурталчилж болохгүй гэсэн тайлбар өглөө. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхбат хэвлэмэл материалуудыг эд зүйл гэж үзэн сонгогчдод тараахыг хориглож байгаа нь зөв гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, сонгуулийн жил эхлэхээс өмнө тайлангаа хэвлүүлж, тарааж болох, эсэхийг тодруулан асууж, хариулт авлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ганбаатар сонгууль бол иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхээ эдлэх тэгш боломж байх учиртайг дурдаад, “аливаа этгээд”-д Улсын Их Хурлын гишүүн орвол тэдэнд заавал давуу байдал үүсэх учир энэ заалтыг бүхэлд нь хүчингүй болгох ёстой гэсэн байр суурьтай байгаагаа хэлсэн юм. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Золжаргал хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, сонгуулийн сурталчилгааны явцад хориглох зүйлс болон тэдгээрийн хугацааны талаар асууж хариулт авав.
Хэлэлцэж буй асуудлаар асуулт, хариулт явагдсаны дараа Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн гишүүн О.Номинчимэг ардчилал, парламентат ёсоо бэхжүүлэхийн тулд шударга, ил тод, нээлттэй сонгуулийг явуулах нь хамгийн чухал гээд үүний тулд сонгуулийн хууль тогтоомжийг шинэчлэх шаардлагатайн дотор ялангуяа зардлыг бууруулах чиглэлээр дорвитой өөрчлөлт хийх хэрэгтэй гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Жаргалсайхан хэвлэмэл материал тараах нь шударга сонгуульд харш зүйл гэдэгтэй санал нэг байгаагаа илэрхийлж, иргэдийн сонгогдох эрхэд эд мөнгөний босго, зардлын дарамт ихээхэн тээг болдгийг ярьж, эрх мэдэлтэй, албан тушаалтай хүмүүс бэлэг тарааж, тууз хайчилж сонгогчдыг татах ажлыг байнга хийдэг тул зөвхөн сонгуулийн жил гэлгүй бусад жилүүдэд ч эд зүйл тараахыг хориглох нь зүйтэй гэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир ч мөн сонгуулийн тухай хууль тогтоомжийг бүхэлд нь шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай гэсэн байр суурьтай байгаагаа онцолж, ялангуяа намын санхүүжилт, хандив тусламж, тэдгээрийн зарцуулалтыг ил тод, нээлттэй болгох ёстойг өнгөрсөн 2-3 сонгуулийн үеийн мөнгөний урсгалын жишээ баримтуудаар нотлон өгүүлсэн юм.
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлж дууссан учир санал хураалтыг чуулганы маргаашийн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо.
Дараа нь Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эхлүүллээ. Хуулийн төслийг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал дүгнэлтийн мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцуулсан юм. Тэрбээр тус хуулийн төслийн ажлын хэсгийг мөнхүү ахалж ажиллажээ.
Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсгийн холбогдох зохицуулалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн гэсэн Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны хоёрдугаар дүгнэлтийг мөнхүү Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн учир Хууль зүйн байнгын хороо хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсгийг байгуулан ажиллуулсан байна.
Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Ганбат, Б.Заяабал, М.Нарантуяа-Нара, Л.Соронзонболд нар ажиллаж, хуулийн төслийг боловсруулахдаа Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэг болон 47.7 дахь хэсгийг хөндөж, шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаарыг Төрийн албаны тухай хуульд заасан насны хязгаартай нийцүүлэх хүрээнд “60” гэснийг “65” болгох, тэтгэвэр тогтоохтой холбоотой бусад харилцааг холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу зохицуулахаар тусгасныг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр, П.Сайнзориг, Х.Тэмүүжин нар Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтээр Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэгт “…шүүгчээр 30, түүнээс дээш жил ажилласан бөгөөд 55 насанд хүрсэн бол өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоно” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хууль зөрчсөн гэснийг Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн тул Цэцийн дүгнэлтийн хүрээ, хязгаарт багтаан хуулийн төслийг боловсруулах нь зүйтэй талаар асуулт асууж, хариулт авч, байр сууриа илэрхийлжээ. Тэдний саналыг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх зүйтэй гэж үзсэн тул дээрх заалтыг хасаж, хуулийн төсөл боловсруулсан тухайгаа Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир танилцууллаа.
Байнгын хорооны хуралдаанаар уг асуудлыг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол гараагүй тул Улсын Их Хурлын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эцэслэн батлах үе шаттай нэгтгэн явуулах горимын санал гаргасныг мөнхүү хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжжээ.
Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Тэмүүжин үг хэлэв. Тэрбээр Шүүхийн тухай хуулийн дээрх заалт шүүгчийн тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар хүртэл буюу 60 нас хүрэх хүртэл томилох зарчмыг алдагдуулсан гэж Үндсэн хуулийн цэц дүгнэснийг тайлбарлаж, хуулийн төслийг энэ хүрээнд боловсруулсныг дурдав. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Сронзонболд ажлын хэсэг насны хязгаарыг “65” гэж төсөлд тусгаад байсныг Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд хамаарахгүй гэж Байнгын хороо үзэж хассаныг тайлбарлан, аливаа иргэдийн тэтгэвэрт гарах нас, цалин тэтгэврийн асуудлыг ийм байдлаар шийдээд байх нь зохимжгүйг Улсын Их Хурал цаашид анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байгаагаа тэмдэглэлээ.
Харин Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа дээр дурдсан заалтыг хассанаар цаана нь үлдэж буй зохицуулалт хуулийн өмнө хүн бүр тэгш байх зарчмыг зөрчсөн байна гээд, шүүгчийн өндөр насны тэтгэвэрт гарах насны дээд хязгаар 60 нас байх ба 55 насанд хүрсэн, эс бол шүүгчээр нийт 25 жил ажилласан шүүгч өөрөө хүсвэл өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно гэсэн нь Нийгмийн даатгалын тухай хуулиар тогтоосон тэтгэврийн наснаас таван жилийн өмнө тэтгэвэрт гарах боломжийг шүүгчдэд олгож байгааг тайлбарлалаа. Шүүгчийн тухай хуулийн 40.1-д энэ заалт мөн адил байгаа нь хуулийн зөрчил үүсгэж байна гэж тэрбээр анхааруулаад, тэдэнд давуу байдал үүсгэсэн энэхүү хуулийн зөрчлийг арилгах үүднээс Байнгын хороон дээр унасан ажлын хэсгийн саналыг дэмжиж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэв. Түүний асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Сандаг-Очир хариулахдаа, ерөнхий хууль болон салбарын хуулиуд хоорондоо зөрчилдөх явдал маш их байна. Иймд энэ удаа асуудлыг гагцхүү Цэцийн дүгнэлтийн хүрээнд шийдвэрлээд, цааш цаашдаа хууль хоорондын зөрчлүүдийг арилгах асуудлыг иж бүрнээр авч үзэх ёстой гэж үзсэн гэсэн юм. Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Бямбасүрэн шүүхийн хараат бус байдлыг хангах, шүүхийг шинэчлэхийн аль нь илүү чухал вэ гэдэг дээр ажлын хэсэг ямар байр суурьтай байгааг асууж, хариулт авав.
Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан үг хэлэх Улсын Их Хурлын гишүүн байгаагүй тул санал хураалтыг мөнхүү чуулганы маргаашийн үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаанаар явуулахаар тогтлоо гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
Улс төр
Засгийн газрын дотоод үнэт цаас амжилттай арилжаалагдлаа

Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны анхдагч зах зээлийн арилжаа 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 16-ны өдөр Монголын хөрөнгийн биржээр дамжин амжилттай зохион байгуулагдлаа.
Энэ удаагийн арилжаагаар Өрийн удирдлагын тухай хуулийн 12.1.3-т заасан “Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны зах зээлийг дэмжих” зориулалтын дагуу 6 сарын хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас, 2 жилийн хугацаатай, 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг тус тус Монголын хөрөнгийн биржийн Засгийн газрын үнэт цаасны анхдагч арилжааны системээр дамжуулан арилжааллаа.
Өнөөдрийн арилжаанд хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжлийн оролцогчид болох банк, даатгал, үнэт цаасны компаниудаас гадна гадаад, дотоодын иргэд оролцсон бөгөөд зарласан нийт дүнгээс 4.4 дахин их буюу 43.7 тэрбум төгрөгийн санал ирж, 6 сарын хугацаатай үнэт цаасны жигнэсэн дундаж хүү 9.466 хувь, 2 жилийн хугацаатай жигнэсэн дундаж хүү 10.477 хувьтай арилжаалагдлаа.
Цаашид дотоод үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийг дэмжих, хөрөнгийн зах зээлд төгрөгийн бондын өгөөжийн муруйг тогтоох зорилгоор Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны хуваарийн дагуу 2025 оны 2 дугаар улиралд 2 долоо хоног тутамд богино болон дунд хугацаатай тус бүр 5 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас гаргах ба нийт 60 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг арилжаална.
Засгийн газраас энэ төрлийн үнэт цаасыг тогтмол бага хэмжээгээр арилжаална. Засгийн газрын үнэт цаасанд хөрөнгө оруулах нь хөрөнгө оруулагчдын хувьд хамгийн эрсдэлгүй, хөрвөх чадвар өндөртэй санхүүгийн хэрэгсэл бөгөөд үнэт цаасны хүүгийн орлого нь орлогын албан татвараас чөлөөлөгддөг бөгөөд аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн дагуу гүйцэтгэлийн болон урьдчилгаа төлбөрийн баталгааг Засгийн газрын дотоод үнэт цаасаар гаргах боломжтой зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны 2025.04.16-ны анхдагч зах зээлийн арилжааны үр дүнг ЭНДЭЭС үзнэ үү.
Эх сурвалж: Монгол Улсын Сангийн яам