Их Британийн өргөн нэвтрүүлгийн “BBC” агентлагаас  Монголын нүүдэлчин амьдралын хэв маяг сүүлийн жилүүдэд цаг уурын өөрчлөлт болон ноолуурын аж ахуйгаас болж өөрчлөгдөх төлөвтэй болсон байгааг харуулсан сурвалжилгыг бэлдсэн байна. Энэхүү нийтлэлийг та бүхэнд орчуулан хүргэе. 

Монгол орны өргөн уудам өвсөн тал нутаг нь тус улсын дөрөвний гурав орчим хувийг эзэлдэг бөгөөд нүүдэлчин малчид нь олон зууны турш одоог хүртэл уламжлагдан ирсэн нүүдлийн соёлоо хадгалсаар иржээ. Гэхдээ энэ бүх соёл, уламжлал өнөөдөр өөрчлөгдөхөд хүрээд байна.

Нүүдэлчин ардын газар нутгийн 70 гаруй хувь нь бэлчээрийн даац хэтэрснээс болж гэмтсэн бол үүний гол буруутан нь тус улсад өндөр үнэлэгдэх ноолуур өгдөг 27 сая  ямаа юм.

Хэдийгээр Монгол 31 сая тоо толгой хоньтой хэдий ч  ямаа  өвс ургамлын үндсийг идэж, дахин ургалтыг хэцүү болгодогоороо ялгаатай.

Үүн дээр нэмээд дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлт нөлөөлөх болсноор Монгол орны өвс ургамал ургадаг тал нутгийн дөрөвний нэг нь  цөлжиж байгааг НҮБ-аас анхааруулж байна. Дэлхийн агаарын температурын өсөлт маш эмзэг байгаа бөгөөд сүүлийн 70 жилийн хугацаанд цельсийн 2 хэмийн өсөлттэй байсан гэх судалгаа гарчээ.

Дорнод аймгийн малчин Батмөнхийн хэлснээр “Түүнийг хүүхэд байх үед одоогийнхтой харьцуулахад өвс ногоо өндөр ургаж, бороо их ордог байсныг сайн санаж байна” гэжээ. Тэрбээр 1000 малтай ба үүний 300 нь ноолуурын ямаа аж.

Дэлхий даяар ноолуурын эрэлт ихээхэн өссөөр байгаа энэ цаг үед Монгол Улс байгаль орчинд муу нөлөө үзүүлж буй энэ салбарыг хэрхэн багасгаж, хэрхэн үүнээс олдог ашгаа хэвээр нь үлдээх вэ гэдэг том сорилттой тулгараад байна.

1990 онд коммунизмаас ардчилал руу тайван замаар шилжин орсноос хойш тус улсад ямааны тоо толгой өсөх болсноор 1999-2019 оны хооронд бараг дөрөв дахин нэмэгдэж  долоон сая байсан нь 27 саяд хүрчээ.

Монголын нийт хүн амын 40 орчим хувь нь буюу 1.2 сая нь мал аж ахуй эрхэлдэг хүмүүс байдаг.

Нэгэн цагт ноолуураар тансаг, ховор эдлэл л хийдэг байсан ч одоо Их Британи, АНУ болон бусад хөгжингүй орнуудын онлайн загварын  дэлгүүрүүдээс үүнийг захиалаад авах боломжтой болсон. 1980-аад оны дунд үеэс ноолуурын үнэ 60-аас дээш хувьтай өсөх болсон ба 2018 онд дэлхийн ноолууран хувцасны зах зээл 2.5 тэрбум доллараар үнэлэгдэж эхэлсэн бөгөөд 2025 оныг хүртэл 3.5 тэрбум ам.долларт хүрэх төлөвтэй байна.

Монгол Улс нь дэлхийн ноолуурын түүхий эдийг хангагч гэдгээрээ Хятадын араас орох хоёр дахь том үйлдвэрлэгч улс юм. Харин зэс, алтны дараа экспортын хэмжээгээрээ гуравдугаарт бичигддэг бөгөөд үйлдвэрлэсэн нийт хэмжээ сүүлийн жилүүдэд огцом өсжээ.

Монгол Улсын ноолуурыг олон хүн хамгийн өндөр чанартай гэж үздэг боловч ихэнх нь хятадын ноостой холилдон дэлхийд экспортолдог гэнэ. Дөрвөн ямаанаас дунджаар 1 кг ноолуур  гардаг ба 130.000 монгол төгрөгөөр ($47; 36 фунт стерлинг) үнэлэгддэг.

“Манай орны ноолуурыг дэлхийн зах зээл дээр бардам зарж чадахгүй байгаа нь тун харамсалтай” хэмээн Батмөнх хэлэв. Мөн “Бидний үйлдвэрлэж буй бүх зүйлийг Хятадад өөр ноолууртай хольж байна” гэж ярьж байсан юм.

Одоогийн байдлаар Монголын түүхий ноолуурын үйлдвэрлэлийн 90 орчим хувийг Хятадын брокеруудад зардаг бөгөөд эдгээр нь ихэвчлэн Хятадад үйл ажиллагаа явуулдаг боловсруулах үйлдвэрлэлийн компаниудад зарагддаг гэж Тогтвортой ноолуурын холбооны зөвлөх Зара Моррис-Трейнор хэлжээ. Мөн тус байгууллага нь Burberry, J Crew, M&S зэрэг брэндүүдтэй хамтран ажилладаг.

Хятадын эдгээр боловсруулах компаниуд нь монголын түүхий ноолуурыг угааж цэвэрлээд, дараа нь боловсруулж, Хятад руу оёдлын үйлдвэрлэлд шилжүүлдэг.

Монголын Засгийн газар болон НҮБ-ын хамтын ажиллагаагаар тус улсын бэлчээрийн даац хэтэрч буй асуудлыг багасгаж, ноолуурын үнийг хянах боломжийг судалж байна. Ингэснээр шинэ тогтолцоог нэвтрүүлж, Улаанбаатар дахь боловсруулах үйлдвэрийг бүхэлд нь ажиллуулж, бэлэн ноосоо “Монголд үйлдвэрлэв” гэх нэрийн дор өндөр үнээр борлуулах боломжтой юм.

Малчид гар утасны аппликейшин ашиглан ноолуурын борлуулалтыг бүртгэж, ямаагаа коджуулж болно. Энэхүү апп-ыг Торонтод төвтэй “Convergence Tech” компани бүтээсэн бөгөөд Монгол Улсын зүүн хойд хэсгийн гурван аймаг НҮБ-тай хамтран ажилладаг. Энэ нь бэлчээрийн даацыг хязгаарлах гэсэн санаа юм.

Эх сурвалж : BBC.com