Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн захирал, доктор Ш.Энхтөртэй ярилцлаа.
-Эмнэлгийн ачаалал хэр байна. Хүүхдийн өвчлөлийн нөхцөл байдал ямар байна вэ?
-Ер нь жил бүр 11 сараас эхлээд томуу, томуу төст өвчний дэгдэлт нэмэгддэг. Үүнтэй холбоотойгоор хүүхдийн эмнэлгүүдийн ачаалал эрс ихэсдэг. Энэ жилийн хувьд нэг сарын 3-ны өдрөөс эхлээд Улаанбаатар хотын хэмжээнд томуугийн хүндрэлийн тохиолдлууд нэлээд нэмэгдэх хандлага ажиглагдаж эхэлсэн. Ялангуяа өнгөрөгч хагас, бүтэн сайн дамжаад хүүхдийн эмнэлгүүдэд, хүүхдүүд их хэвтсэн гэдэг мэдээлэл байгаа. Энэ нь манай дээр ч гэсэн мэдэгдэж байна. Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн хүүхдийн яаралтай тусламжийн тасаг өнгөрсөн хагас бүтэн сайн өдрүүдэд 700 орчим хүүхдэд үзлэг шинжилгээ, тусламж үйлчилгээ үзүүлсэн байгаа. Энэ хүүхдүүдийн 60 орчим хувь нь томуу, томуу төст өвчний шинжтэй хүүхдүүд байсан. Манай амьсгалын эрхтний эмгэг судлалын тасаг 40 ортой. Нэг дэх өдрийн байдлаар 60 орчим хүүхэд хэвтэн эмчлүүлж байна. Өчигдөр, өнөөдрөөс хэвтэлтийн тоо ялимгүй буурч байгаа. Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төв томуу, томуу төст өвчний дэгдэлтийн үед манай нийслэлийн хувийн болон улсын эрүүл мэндийн бүх байгууллага, хөдөө орон нутгаас хүндэрсэн тохиолдлуудыг хүлээн авч эмчлэх үүргийг хүлээдэг. Мөн томуу, томуу төст өвчний улирлын бэлтгэл ажлын хүрээнд нийслэлийн эрүүл мэндийн байгууллагууд, ялангуяа өрхийн эмч нарт шинэчилсэн стандарт удирдамжаар сургалтыг явуулдаг. Энэ жил сургалтаа явуулсан, томуу, томуу төст өвчнийг оношлох, эмчлэх удирдамжийг боловсруулаад эрүүл мэндийн байгууллагууддаа хүргэсэн байгаа.
-Өвчлөл буурах төлөв байна уу?
-Сургуулийн сурагчдын амралт эхэлсэнтэй холбоотойгоор өвчлөл буурах болов уу гэсэн чинь буурсангүй. Байдал энэ янзаараа үргэлжилбэл цагаан сарын үеэр нэлээд хүндрэл гарах нөхцөл байдал үүсээд байгаа. Тийм учраас бид яг цагаан сарын өмнөх долоо хоногт Улаанбаатар хотын дүүргийн эмнэлгүүдээс хамгийн хүнд тохиолдлуудыг эмнэлэг дээрээ авч, эмчилье гэж ярилцаж байна. Цагаан сарын үеэр хүүхдийн тусламж үйлчилгээнд гэнэтийн ачаалал учруулахгүйн тулд, бас хүнд өвдсөн хүүхдүүдийг эрт эрчимт эмчилгээнд оруулж амь насыг нь аврах үүднээс ийм арга хэмжээ авахаар төлөвлөлөө. Өмнө нь ч бид ингэж ажиллаж байсан. Цагаан сарын өмнө, халдварт өвчин, тэр дундаа томуу томуу төст өвчин, мөн ходоод гэдэсний замын хямралын нөхцөл байдлууд үүсэхээс сэргийлсэн сэрэмжлүүлгийг салбарын, улс орны хэмжээнд нэлээн хүчтэй явуулах нь зүйтэй юм болов уу гэж бодож байгаа. Олон жилийн дунджаас харахад яг цагаан сарын дараа бусад вирусүүд идэвхжиж эхэлдэг. Одоо томуугийн А хүрээний H1, N1, H3, N2, B хүрээний RS virus, Rhinovirus, adenovirus гэх мэт эргэлтэд байгаад байна. Гэхдээ энэ вирусүүд бүгдээрээ улирлын шинж чанартай, байнгын жилийн туршид тодорхойлогдож байдаг, шинэ вирус биш.
Зарим хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр H1, N1 гэдэг шинэ вирус гараад тэр нь нэлээн хоруу чанартай, уушгины үрэвслээр хүндрүүлж байна гэсэн зүйл яригдаад байгаа. Энэ бол ташаа мэдээлэл. Томуугийн А хүрээний H1, N1 вирус 2009 онд дэлхий нийтэд гарч ирж тодорхойлогдсон. Энэ нь 1968 оноос хойш дэлхий нийтийг хамарсан анхны цар тахлын вирус юм. Цар тахал гэдэг нь маш олон улс орныг хамарсан хянахад хэцүү, тийм хэмжээний аюултай заналхийллийг хэлдэг. 2009 оны өвөл, 2010 оны хавар нөхцөл байдал нэлээн хүнд байсныг манайхан санаж байгаа байх. Анх энэ вирусыг тархаж байхад Монголд нэлээн олон хүнийг вакцинжуулалтад хамруулсан. Энэ вирусын халдвараар нэг удаа өвчлөхөд тодорхой хэмжээний дархлаа тогтдог учраас хүн амын дотроос нэлээдгүй хувь нь дархлаатай болчихсон байгаа. Тийм учраас ДЭМБ, өндөр хөгжсөн бусад улс орнууд ч, одоо H1, N1 вирусын хувьд цар тахал үүсгэхгүй гэдгийг хэлж байгаа. Гэхдээ H1, N1 нь их хоруу чанартай, богино хугацаанд бүх насны хүнийг хүндрүүлдэг онцлогтой, аюултай вирус. Үүнийг оношлох, эмчлэх арга нь тодорхой учраас ард иргэд минь санаа зовоод, хэтэрхий түгшээд байх шаардлагагүй. Хамгийн гол нь халдвараас хамгаалах нийтлэг аргыг сайн хэрэглэх, дадал хэвшил болгох хэрэгтэй юм.

-Нийтлэг арга нь юу вэ?
-Юуны өмнө дулаан хувцаслах хэрэгтэй. Малгайгаа өмсөж, ороолт зүүж, гартаа бээлий хийгээд, дулаан чанартай гутал өмсч даарахгүй явах нь чухал. Ялангуяа дунд сургуулийн хүүхдүүд хүзүүний ороолтгүй, дотуур өмдгүй явах нь их байна. Дараа нь гарын ариун цэврийг маш сайн сахих юм. Ерөөсөө гарч, орох тоолондоо гараа савандаж сайн угаах хэрэгтэй. Амьсгалын замын томуу, томуу төст өвчний үед халдвар амьсгалын замаар болон бохир гараар дамждаг.
Амьсгалын замаар дамжих учраас маскийг зөв, сайн зүүх хэрэгтэй. Агаарын бохирдол ч их өндөр байна шүү дээ. Маскийг тодорхой хугацаанд хэрэглэснийхээ дараа зөв газар устгаж хаяад, шинэ маскаа хэрэглэх хэрэгтэй.
-Манайхан угаагаад л хэрэглээд байх шиг байгаа юм?
-Зарим хүмүүс марль янз бүрийн материалаар хийсэн юмыг угааж хэрэглээд байгаа юм. Олон дахин ашигладаг маскнууд бий. Одоо залуус гангараа мэт буруу ойлгоод янз бүрийн этгээд маягаар, хагас дутуу зүүчихсэн явах нь бий. Хамар амыг битүүмжилж хамгаалах ёстой эд шүү дээ.
Мөн хүн бүр боломжоороо чанартай, витаминлаг хоол хүнс хэрэглэх хэрэгтэй. Монгол хоол хүнс л монгол хүний бие организмд маш сайн зохицдог юм шүү дээ. Сонгино сармистай халуун бүлээн шөл хийж идэх, чацаргана, аньс гээд витаминлаг, чанартай хүнсийг хэрэглэх нь өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэхэд их чухал. Түүнээс гадна хүүхдийг эрт унтуулж амраах хэрэгтэй. Ер нь хүүхэд хамгийн цаад тал нь 22 цагаас хэтрүүлэхгүй унтвал эрүүл мэндэд нь маш сайнаар нөлөөлдөг. Анагаах ухаанд хүүхэд 21 цагт л унтах ёстой гэж заадаг юм. Энэ цагт унтсан хүүхэд бүх бие нь сайхан амарч, өвчнөөс хамгаалах, сэргийлэх биеийн доторх хамгаалалтын механизмууд нь хэвийн болчихсон өглөө сэрнэ. Шөнө оройтож унтах, унтахаасаа өмнө гар утас, компьютер дээр ядартлаа тоглох нь өвчлөх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
-Хүүхэд унтаж байхдаа эдгэж, эрүүл болж байдаг, өсдөг гэдэг үнэн юм байна, тийм үү?
-Ер нь бол тийм. Гэтэл одоо 21, 22 цагт унтаж байгаа хүүхэд ер нь байна уу? Их оройтож унтах нь хүний биед өдрийн ачааллаа засах хугацаа олгохгүй, өвчлөмтгий болох эхлэлийг тавьж байгаа юм. Манай иргэд их мөнгө зарахгүйгээр энгийн байдлаар өөрийгөө өвчлөлөөс сэргийлэх дадал, хэвшлүүдээ сайн ойлгохоо больчихсон юм уу гэж харагдаад байгаа.
-Хүүхэд томуу, томуу төст өвчнөөр өвдвөл эцэг эхчүүд хамгийн түрүүнд юу хийх ёстой вэ?
-Хүүхэд өвчилсөн нөхцөлд, ялангуяа бага насны хүүхдийг гэрээр нь асаргаа сувилгаа хийхэд онцгой анхаармаар байгаа юм. Бага насны хүүхэд өвдсөн үед, ядаж ээж нь хамт байж уйгагүй асрч сувилбал заавал эмнэлэгт хэвтэх шаардлагагүй. Жишээлбэл шингэн сайн өг. Ханиад томуу хүрлээ, халуурлаа, амьсгаадлаа, хүүхэд шингэний дутагдалд орно. Өвчин үүсгэгч вирус нь тодорхой хэмжээний хор ялгаруулж, хүүхдийг хордлогод оруулж байдаг. Тэгэхээр шингэнийг нөхөж, хордлогыг тайлахдаа ердийн үеэс нь илүү их шингэн өгнө гэсэн алтан дүрэм бий. Дэлхий нийтэд энэ дүрмийг л барьдаг. Аав, ээжид нь тухайн хүүхэд өдөрт хэр хэмжээтэй шингэн уудаг талаар баримжаа байгаа шүү дээ. Тэгэхдээ шингэнг нэг дор их уулгахгүй, хугацааг нь ойртуулаад бага багаар аажуухан өгөх хэрэгтэй. Зун аадар бороо ороход ус хөрсөндөө шингэлгүй урсаад явчихдаг, шиврээ бороо газарт шингэж шим тэжээл болдог. Яг үүнтэй л ижил шүү дээ. Хүүхдээ унтаж байхад нь ч бүлээн цай бэлдчихээд амны жижиг халбагыг дүрээд уруулд нь хүргээд чийглээд байхад сайн шингээд байдаг. Ийм нарийн уйгагүй ажиллагаа шаарддаг учраас эцэг эхчүүд өвдсөн хүүхдэдээ цаг гаргаж, сайн асрах хэрэгтэй. Урд жилүүдэд томуу, томуу төст өвчний дэгдэлтийн үед хүүхдээ харсан эцэг эхчүүдэд эмчийн магадлагаагаар цалинтай чөлөө олгох шийд гарч байсан. Энэ жил яасныг сайн мэдэхгүй байна. Ийм сайн туршлагуудаа жил бүр тогтмол сайн хэрэглээд явбал их зүгээр байгаа юм.

-Хүмүүс эмнэлгийн бүх өрөө, коридор өвчтэй хүүхдээр дүүрсэн гэж ярьж байна. Бодит байдал ямар байна вэ?
-Манайх хамгийн их ачаалалтай ажилладаг эмнэлэг. Улсын хэмжээний хүүхдийн төрөлжсөн мэргэшлийн бүх тасаг манай төв дээр байгаа. Гэхдээ манайх бусад эмнэлгүүд шиг яг дүүрчхээд байгаа юм алга. Сургуулийн амралт эхэлчихсэн учраас төрөлжсөн мэргэжлийн тасгуудад хяналтад байдаг хүүхдүүд хэвтэж курс эмчилгээ хийлгэж байгаатай холбоотойгоор орны тоо хэтрэх асуудал байдаг. Амьсгалын эрхтэн судлалын тасаг 40 орон дээр 60 өвчтөн ирлээ гэхэд бид хүлээн авах яаралтай тусламжийн тасаг дээрээ арван өвчтөн оруулах нөөц ор, зэргэлдээ тасагт нь ч арван ор бэлдчихсэн байгаа. Бид өвчлөл нэмэгдвэл гамшгийн төлөвлөгөө, томуу, томуу төст өвчний төлөвлөгөөгөөр үе шаттай арга хэмжээ авч, идэвхжүүлээд явна.
Өчигдрийн мэдээгээр амбулаторийн нийт үзлэгийн 6.9 хувийг томуу, томуу төст өвчний өвчлөл эзэлж байна. 100 хүний долоо нь л гэсэн үг. Тэгэхээр өвчлөл гайгүй байна. Олон улсад баримталдаг зарчим нь амбулаторийн үзлэгийн 15 хувь томуу, томуу төст өвчин болоод ирвэл хорио цээр тогтоох гэдэг үе шат руу ороод явчихдаг. Манай төв ачаалал их байсан ч өвчтөнг коридорт авдаггүй, шалан дээр хэвтүүлэхгүй. Нөөц орнуудаа дэлгэнэ. Өвчний хувь нэмэгдвэл бид нөөц ороо гаргаад, бүхэл бүтэн тасгийн зориулалтыг нь өөрчлөөд ажиллах бэлтгэлтэй байдаг.
Төвийн хувьд оношилгоо, эмчилгээний чадавхаараа хүний анхаарлыг татдаг учраас манайд хэвтэх сонирхол их байдаг. Тэр нь манай ажилд дарамт учруулдаг
-Бусад эмнэлгүүд дүүрэн байна гээд зураг, мэдээлэл гарчхаж?
-Бусад эмнэлгүүд дүүрээд байгаа нь саяын шинэ жилийн баяртай холбоотой л доо. Эцэг эхчүүд, хүүхдүүдээ дагуулж айл хэсээд дааруулаад, эсвэл гэрт нь хараа хяналтгүй үлдээсэнтэй холбоотой болов уу гэж таамаглаж байна. Томуу, томуу төст өвчний өвчлөл 6.9 хувь, гайгүй байгаа хэрнээ яагаад хоёр, гурав хоногийн дотор ганц дүүргийн эмнэлэг биш Улаанбаатар хотын хэмжээнд ачаалал нэмэгдчихэв гэдэг нь бас сонин асуудал. Гэхдээ нэг их айхтар санаа зовоод түгшээд, нийгмийг сандралд оруулаад байх асуудал биш шүү. Харин 6.9 хувь нь 10 хувь болоод өсвөл үзлэгийн тоо эрс нэмэгдээд мэдэгдэнэ.
Одоо цагаан сарын дараа өөр бүлгийн вирусүүд идэвхжинэ шүү дээ. H1, N1 вирус жил бүр яг өдийд их идэвхжидэг. Хоёр сараас эхлээд B хүрээний вирусүүд давамгайлаад эхэлнэ. Ер нь вирусын тархалт Монголд хоёр давалгаатай явдаг юм. Эхний үедээ томуугийн А хүрээний дэд хэв шинжүүд нь нэлээн давамгай түлхүү байж байгаад тэр тохиолдлын тоо багасаад долоогоос арав хоног жаахан намждаг. Тэгж байгаад хавар гурван сараас B хүрээний вирусүүд идэвхжинэ, цикл нь тийм юм. Хоёр дахь удаагийн давалгаа хүнд явагддаг. Яагаад гэвэл хүүхэд эхний удаагийн хоёр, гурван төрлийн вирусээр халдвар аваад бие нь өвчин эсэргүүцэх чадвар суларсан үед дахиад халдвар авахаар уушгины хатгалгаагаар дорхноо хүндэрчих гээд байдаг юм. Уг нь А хүрээний вирус нь илүү хоруу чанартай, B хүрээнийх нь гайгүй.
Тийм учраас бид ДЭМБ-тай ярьж байгаад цагаан сар өнгөрөөгөөд хоёр сарын дундуур сэхээний эмч нартаа албан ёсны сургалт явуулах гэж байна. Энэ сургалтад Улаанбаатар болон орон нутгийн эмч нарыг хамруулна.

Эцэг эхчүүд эмнэлгийн үйлчилгээг муулахаа больжээ
Бага насны хүүхэд томуу, томуу төст өвчнөөр их өвчилж эмнэлгүүд ачаалал ихтэй байгаа гэх мэдээллийн мөрөөр сурвалжлахаар Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийг зорилоо. Амбулатори, хүлээн авах, хүүхдийн эмнэлгээр оров. Үүдээр оруут хүүхдээ тэвэрч, хөтөлсөн аав ээж нар дүүрэн харагдана.
Зарим эцэг эхтэй уулзаж эмнэлгийн үйлчилгээний талаар ярилцлаа.
Иргэн Ц.
-Би хүүгийнхээ толгойг үзүүлж явна. Хүн ихтэй учраас эхлээд цагаа аваад ээлжээ болохоор ирж үзүүлдэг. Манайх хоёр хоногийн өмнө цаг авсан. Зарим яаралтай хүнд хүүхдүүдийг нэмэлтээр цаг өгөөд шууд оруулдаг юм байна. Хүүхдийн тархины талын эмчилгээ, оношилгоог энд л хийдэг учраас ирсэн. Өдөр болгон л их хүнтэй байх юм.
Иргэн Б.
-Та нар яах гээд элдэв юм асуугаад байгаа юм. Хамгийн сайн эмнэлэг шүү дээ. Эмч нарыг би биширдэг. Манайхан өөрсдөө дэндүү хариуцлагагүй, хүүхдээ хүндрүүлсэн хойноо л эмнэлгээр яваад байх шиг байгаа юм. Тэгээд эмч нараа муулаад л. Би охиныхоо шүдний гажгийг засуулах гээд ирсэн. Аппаратыг нь чангалуулах гэж явна.
Иргэн О.
-Би чих хамар хоолойн тасагт хүүхдээ үзүүлэх гэж байна. Гурав хоногийн өмнө дугаар авсан. Одоо нэг цагаас хойш л орох юм шиг байна.
Иргэн Энхбаатар
-Манай хүүхэд арван сартай. Ханиад хүрээд эм өгөөд болохгүй сая хүлээн авах дээр ирсэн. Тэгээд шууд үзлэгт ороод хэвтэхээр боллоо. Одоо эмнэлэгт ирсэн болохоор гайгүй болох байх аа. Эмч нар маш их ачаалалтай ч сайн үйлчилж байна. Хүүхдийн шинэ эмнэлэг барихгүй бол дүүргийн эмнэлэгт хүмүүс коридорт хэвтэж байна. Нялх хүүхэд өвдөхөөр их хэцүү юм. Улаанбаатарт агаарын бохирдлоос болж бага насны хүүхэдтэй хүмүүс л их хэцүү байна.
Амбулаторид үзүүлэх дугаар олгож буй ажилтнууд, эмч нартай уулзах гэсэн боловч хүмүүс шаваад ямар ч боломж олдсонгүй. Ганцаараа ажиллаж байгаа бүртгэлийн ажилтнаас нэг л асуултад хариулт авлаа.
-Та хэр ачаалалтай ажиллаж байна?
-Та харж байгаа биз дээ, ямар ч зав гарахгүй шүү дээ. Би утасны дуудлага аваад, бас цаг бичдэг. Утас зогсоо чөлөөгүй дуугардаг юмаа гээд л ажилдаа оров.
Энэ үеэр хажуугаар өнгөрч явсан ажилтантай уулзлаа.
-Энд үзүүлэх дугаар бичдэг хэдэн хүн ажиллаж байгаа вэ?
-Энд зургаан хүн ажиллаж дугаар өгдөг. Нэг давхарт таван хүн, хоёр давхарт нэг хүн ажиллаж байгаа. Өнөөдөр нэг нь өвчтэй, цаана чинь суугаа хүн их ачаалалтай байгаа.
-Та ямар ажил хийдэг вэ? Ачаалал хэр байна?
-Би үйлчлэгч. Ачаалал их шүү дээ. Манайхан хамаагүй янз бүрийн яриа өгдөггүй. Тэгээд ч ажил ихтэй, завтай хүн нэг ч байхгүй. Биднийг өглөө 7.30 гээд ажилдаа ирэхэд л хүүхдээ үзүүлэх хүмүүс ирчихсэн хүлээж байдаг. Орой 17.30-18 цаг гээд тарахад эмч нар үзлэг нь дуусаагүй байж л байдаг.